हाँगा माथि बसेर फेद रूखकाे काट्नेहरू हाे सुन
कालाे हाे अथवा सफेद कुन हाे चिन्नै नचिन्ने सुन।
हाम्राे न्याय सुटुक्क बेखबर भाे खाेजे सबै ती कुना
लुट्छाै मात्र कि देश याे दिनदिनै या छन् कुनै याेजना?।।१।।

अब दसैंका लागि
टीकाको अक्षताका लागि
कृषिप्रधानदेशबाट
सौदीतिर धाउनुपर्छ
हरियो जङ्गलले भरिएको हाम्रो मुलुकमा
माघे सङ्क्रान्तिका कन्दमूल
मलेसियाको जङ्गलबाट मगाउनु पर्छ

शुक्रवारको दिन बेलुकीको झण्डै ५ बज्न लागेको थियो । गाडीहरू तछाडमछाड गर्दै को अगाडि जाने भन्ने होडबाजीमा आलोपालो मिच्दै मान्छे तानातान गर्न लडिबुढि गरिरहेका थिए । हातमा कालो ब्याग समातेर उनी अर्थात झरना गाडीछेउ आइपुगिन् । म नजिकै ओर्लने भएकाले गर्दा बाहिर नै उभिएको थिएँ । खलासी भाइले तुलसीपुरसम्म हो भनेर उनलाई सिटमा लगेर राखिदियो ।

कुर्था सुरुवाल, लामो कालो कपाल, ओठमा हल्का रातो लिपिष्टिक, आँखामा गाजल एकोहोरो हेरी नै रहे । केही छिनमा गाडी भरियो र आफ्नो गन्तव्य तय गर्यो ।

भूवन २ वर्षको हुँदा आमा बितिन् । हजुरबाबा हजुरआमाको उसले अनुहार देख्नै पाएन । छिमेकमा पनि त्यस्तै थियो । पल्ला घरे आमैकोमा रुँदै जाँदा अभागी होस् अभागी ! आमा टोकिहालिस् अब कसरी बाँच्छस् भन्थिन् । उसलाई के थाहा आमा टोकेका कुरा । ऊ भोक लाग्यो भन्थ्यो र रुन्थ्यो ।

पल्लाघरे आमै दयालु थिइन् । खाजा बनाउन लागेको भए खाजा, बिहानको खाना भए खाना ला खा भन्थिन् । उनको भन्थिन्, ‘अर्काका पुतको कल्याण गरे मात्र आफ्ना पुतको कल्याण हुन्छ ।’

‘मलाई मेरो भाषा जानेर के फाइदा ? मैले जागिर पाउँछु र ?’ एक जना घनिष्ट मित्रले कुरैकुरामा भन्नुभयो । मैले भनेँ अब तपाईँले बोल्ने भाषालाई मैले बोल्न कोसिस गरौँ भने मलाई वर्षौँ सिकेर पनि तपाईँको जति ज्ञान हुन सक्दैन । उहाँले आफ्नो भाषा जोगाउनुको अर्थलाई मात्र गाँस, बास र कपासको सन्दर्भमा लगेर जोड्नुभयो । उहाँ दोषी हुनुभयो भनौँ भने बाध्यतामा राष्ट्रियता र स्वाभिमान खोक्रो हुँदो रहेछ । मलाई याद छ, शिक्षित वर्गका एक जना मित्रले भन्नुभएको थियो, “आमाबाबाले बोर्डिङ पढाउनुभयो । घरमा आफूहरू मात्र गुरुङ भाषामा बोल्नुहुन्छ । मसँग बोल्दा नेपालीमा कुरा गर्नुहुन्छ । स्कुलमा अङ्ग्रेजी पढियो । त्यहाँ नेपाली बोले बापत फाइन तिरियो ।

मंसिरला दुई खाजिन्बा मुला । क्याम्साङला साजिला जासेमि चाङ बाजि रो होइ ङान्नाम जादामि कादे बिसाइ थेसागा ! ए एसे थेबान आरेम होइ साइलि ङान्ना क्याङबा आलेसेएन कादे पाङसाइ चुपाल्छेएन चाङ बालाह्राङ आरे । चुह्राङबान ताम ताना तानान ताम लाना लानान चाङ बाबा दिङ थाल्सि निजि । खाइ तिक्दा आङ्यान्बा । वादिरि म्हेन्दो ङ्हि जेठानि देउरानि ताम लाबारि चुजि । तिनी न्हाङगार नाम्सादिमरिक्यार चुह्राङबान ताम तामुला ।

एकान्त कुनामा बसेर
म मान्छेको परिभाषा घोकिरहेछु
मान्छे भित्र भित्र अर्को मान्छे खोजिरहेछु
विवेक र चेतनाका कुरा मैले पनि सुनेको थिए
आस्था र विश्वासको मर्मसँगसँगै
मानवता र भाइचाराको पाठ पनि घोकेको थिए

विशाल छाती हिम शैल हाँस्ने
मुनाल डाँफे वनभित्र नाँच्ने।
यहीँ छ रारा परिकल्पनाकाे
छ राष्ट्र मेराे मनमा बसेकाे।।१।।

गरा गरामा जब देख्छु माेती
हटेर चिन्ता अनि बल्छ ज्याेति।
सुगन्ध हाम्राे पर हाेस् पुगेकाे
छ राष्ट्र मेराे मनमा बसेकाे।।२।।

म त आफ्नै दुनियाँमा हराए थिएँ
आज बल्ल होशमा आएछु कि के पाे हो ?
एक्लै बर्वराउन पाे थालेछु ।

सबलाई देख्ने चाहना
यो मेरो साँच्चै माया नै पाे हो की ?
या आफ्नै स्वार्थ पूर्ति पाे हो ।

क्षमा मागेर चोखो हुने पाे हो की ?
तर माग्नु पाे कसरी ?
नमागेर गर्ने के समय पनि त निक्कै पाे बितिसक्यो ।

सायद पैँतीस–छत्तीस वर्षपछि होला म आज यसरी केटाकेटीसरह निर्धक्क लाजविहीन खेतमा दौडिरहेछु । वाह ! पहेँला जोडी पुतलीहरू उड्दै बस्दै गरिरहेका छन् । लाग्छ, तोरीको फूल नै उडिरहेको छ जस्तो । हामीले प्रकृतिसँग जोरी खोजेर सक्तैनौँ । आत्मविभोर भएर म चारैतिर फनफनी घुमेर हेर्छु । फेरि दौडिदिन्छु, अगलबगल हेर्छु । बौलाहा जस्तै भएर लडीबुडी खेल्न मन लाग्छ । मन र मस्तिष्कभरिभरि यस दृश्यलाई उतार्न मन लाग्छ । कति चञ्चली थिएँ, म यही खेतमा त हो लडीबुडी गर्दै ठूली भएकी ।

बिसैरक इ दुनिया
केउ याद करे हमरा
दिवाना भय दिल स
केउ प्रेम करे हमरा

नहि देखे हमर वयस
नहि देखे हमर बदन
बस देखिक हमर मन
केउ प्रेम करे हमरा

१)
हजार सपना त्यसै आँखाभरि देख्नु, बेकार भो
छताछुल्ल रहरहरू अन्जुलीले छेक्नु, बेकार भो
मेटेर नै मेटिन्छ र कहाँ पुछेर नै पुछिन्छ र कहाँ
अनायासी तिम्रो नाम दिलमा लेख्नु, बेकार भो

उदयपुर जिल्लाको कौवाई गाउँमा बसोबास गर्ने लेखबहादुर कार्कीका लागि कुनै तोकिएको पेशा छैन । उनी जन्मदै लेखक भएर जन्मे किनभने नाम नै लेखबहादुर रहन गयो । लेखेर जीविकोपार्जन गर्न सकेनन् । तसर्थ ठुलो ‘लेखक’ भनी चिनिन सकेनन् । आफ्नो सानो खेतबारी खोस्री हिँडे, कृषक हुन सकेनन् । छोरा–छोरी, नातिनातिना हुर्काएर बसे, गृहस्थ बन्न सकेनन् ।

टाउको ठाडो पारेर तिमी मानिस लखेट्छौ
शिवको माला ठानेर तिमी लोकमा पुजिन्छौ ।
सामुमा तिम्रो दर्शन भए हच्किन्छ संसार
सज्जन रक्षा दुर्जन बध खै भयो संहार ।।

यौवनको उन्मादिलो मात दिने बाचा गरिन
बासना भरिएको एक रात दिने बाचा गरिन

मात्र तिर्खा भरिएको ज्यान लिई आऊ भनी
प्यासहरू मेटिदिन्छु आत दिने बाचा गरिन