"एउटा कुरा आज थाहा भयो, मातेपछि मान्छेको दया पलाउँदो रहेछ । अरु के केसम्म अरुलाई दिन तयार हुन्छन् म चाहिँ मेरो शरीरै अरुलाई सुम्पनु परे पनि तयार हुने रहेछु लागेपछि । तर भाइ तिमीलाई चाहिँ होइन है हा...हा...हा... । तिमीलाई त मैले उहिल्यै देखि आफ्नो भाइजस्तो मानेको छु, त्यसमाथि तिमी भन्या घरमा परिवार भएको मान्छे, हामीलाई के हेर्थिस् । बरु त्यो तिम्रो साथी बेरोजगार जस्तो छ त मिल्छ भने मलाई मिलाई देऊ न..."

"दिदी खास म पनि बेरोजगारै छु त ।"

जस्को कतै घरै छैन, धमिरा कहाँ बस्छ र ?
प्रेमी जस्को छँदै छैन, वियोग कहाँ हुन्छ र ?

ज्यान ज्ञान झिनो नै छ, कसरी बज्छ बाँसुरी ?
जस्को त ब्याग नै छैन, सुको नै पस्छ कसरी ?

ध्यानमा मग्न नैआत्मा, कसरी त्यो अशान्त छ ?
गन्दगी नै जहाँ छैन, झिँगा त्यहीँ कसरी छ ?

मेरा एक जना अति नै घनिष्ट मित्रले मलाई थाहै नदिई “लौ बस्नु बाइकको पछाडि” भनेर मलाई लिएर कतै जानुभो । दशैंका भेडाजस्तो लागें म उनका पछि । गन्तव्य कता थियो मलाई केही थाहा थिएन । तर उहाँले भनेपछि नमान्ने मैले कुरै आएन । खुरुखुरु उहाँको बाइकको पछि बसेर उहाँले जता लानुहुन्छ त्यतै गएँ ।

आधा घन्टाको यात्रापछि म पुर्याइएँ एक यस्ता घरमा जहाँ ठुलो भीडभाड थियो । ओहो म ता कुनै राजनीतिक चुनावको प्रसारमा कुनै नेताको घरमा पो आएँछु कि ? अथवा कसैलाई सम्मान गरिने कार्यक्रममा पो आएँ कि ? या कुनै साप्ताहिक पूराण लागेको ठाउँमा पो आएँ कि ?

ऊ आयो त्यसैगरी
जसरी आकाशमा सूर्य उदाउँछ
उज्यालो छायो
चिर्बिरेका गीतहरू गुन्जिए
हिमाल टल्किए
प्रकृतिमा लहरायो रङ प्रीतको
मोतीदाना झै रुप त्यो शितको
छपक्क मायाले छोपिएर
ब्युँझिए प्रेमका तरङ्हरू ।

सम्बन्ध नर्कको बाटों जस्तै
सुखमा हात थाम्ने
दुखमा लात मार्ने।

अविरल चल्ने ज्वारभाटा जस्तै
उतारचढाव, भागदौड
विश्वास अनि धोखा ।

थोत्रो गाना गाउँदै कुद्छस् घरको छाना-छाना
ठीक् लागेन मुसा मलाई तेरो तानाबाना

बस्ने घर छैन तेरो मेरो घरमा बस्छस्
राति-राति हल्ला गर्छस् दिउँसो कुना पस्छस्
किताब काट्न, लुगा काट्न अघि सर्नुपर्ने
मेरो घरमा बसी मेरै अहिरो गर्नुपर्ने

कम पीडा र औडाहा भयो होला प्रथम अक्षर निर्मातालाई ? यो अगम्य साथै अबोध्य छ । केवल कल्पना गर्न सकिन्छ वास्तविकता छिचोल्न सकिन्नँ ।

आफूले खोजेर जिज्ञासाको अँध्यारो गर्तबाट निकालेको अक्षरलिपि प्रयोगको खुसीमिश्रित भाव र संसारलाई देखाउँने उत्कण्ठ अभिलाषा कस्तो थियो होला ? यो पनि अपरिमित छ । जसले, जसरी, जहाँ र जहिले अक्षरको श्रीगणेश गरेको होस् उसलाई आफ्नो त्यो चेतनाको बाली काट्न र समाजले विश्वास गर्ने बनाउँन कम्ती खुन पसिना खर्चिनु परेन होला ?

महान पर्व दशैंको अव्सर पारेर आरम्भ साहित्य स्रिङ्गखलाले “कवितामा जेष्ठ नागरिक” शिर्षकमा काव्य सभा गर्यो ।

युवा कवि देखी जेष्ठ कविबरसम्मको जमघटमा सबै कविले परिवर्तनशील नेपाली समाजमा जेष्ठ नागरिक प्रतिको उदासीनताप्रति ब्यङ्ग्य गर्दै सामाजिक जनचेतना जगाउने खालका गीत, गजल, मुक्तक र कविताहरू पस्केका थिए ।

हेर न गौरी कस्ता छन् पुरुष कर्मचरीहरू “काम गर्न गाह्रो भो, यस्तो दुःख त खाडीमा कामगर्दा पनि हुँदैन । भोलिदेखि काम गर्न वालै आउँदिन” भनेर घुक्र्याको घुक्र्यायै गर्छन् र कहिल्यै समयमा कार्यालयमा पनि आउँदैनन्, कार्यालयबाट छिटो पनि जान्छन्, बिदा पनि मागिरहन्छन् अनि काममा पनि औषत नतिजा मात्र निकाल्छन् । “उनीहरुका लागि श्रम शिविर रे यो कार्यालय ।”

त्यही सुनेर नम्रताले भनिन् “ हो नि गौरी ! हामी नारीहरुले पनि सोही काममा त्यत्ति नै श्रम गर्छौं उनीहरुलेभन्दा राम्रो नतिजा पनि निकाल्छौं तर कस्ता छन् यी पुरुषहरू !”

अनुदानको नून खान्छौ
अनुदानकै औषधीले बाँच्छौ
आयातित चुल्हो किन्छौ
आयातित ग्याँस बाल्छौ
आयातित तेल हाल्छौ
बिदेशी ब्रुसमा बिदेशी मन्जन
ङिच्च हाँस्छौ पिच्च थुक्छौ
र कुल्ला गर्छौ

नाममा वासना छ । नाममा शासना छ । नामको निम्ति मान्छे अन्धो हुन्छ । विवेकका आँखालाई तर्पण दिन्छ । हिजोसम्म मामदामको कुनै जोहोतोहो नभएको मानिस मामदामको कुरुस्त व्यवस्था मिलिसकेपछि नाम कमाउने भोकमा तड्पिएको छ । लाग्छ ऊ नाम कमाउने अन्धो धुनमा शरीरको रक्तचाप बढाइरहेको छ । काम, माम र दामको वर्तुल घेरामा सीमित हुँदारैनछन् मान्छेका चाहनाहरू । माम र दामपछि जसलाई पनि नामको भोक लाग्छ क्यारे ।

अपूरा सपना बिथोल्ने बिहान जो छ
यही माटोले दिएको पहिचान जो छ

नानाभाती भन्ने मुख छ यस्तै त्यस्तै
नपुङ्सक विचार सुन्ने कान जो छ

बच्चाहरू चंगा किन्दै थिए बजारमा, दशै तिहार आकै हो त ?
खसीको मूल्य हुँदै थियो बजारमा, दशै तिहार आकै हो त ?

बिहानको सिरर चिसो हावा, पारिजातको वासना उस्तै
भरपुर बसाउन थालेको छ, दशै तिहार आकै हो त ?

काठमाडौंको बसाइँ भनेपछि सधैंसधैंको हतार त हुने नै भयो । काठमाडौं खाल्डामा पढ्न होइन पढाउन कलेज धाउन थालेको पनि केही वर्ष भएको थियो । कोठाबाट कार्यक्षेत्रमा निस्कने गल्लीको केही पर गणेश मन्दिर थियो । प्राय: जसो दिन एउटा मगन्ते मन्दिरको छेउमा थोत्रो कपडा फिजाएर माग्न बस्थ्यो। ऊ पागल हो कि सद्धे हो कहिल्यै बुझ्ने फुर्सद भएन ।

त्यस टोलमा म बस्न थालेको पनि चार वर्ष भइसकेको थियो । उसले पहिलो दिनदेखि नै प्रत्येक दिन स्वागत र बिदाइ गरेकै थियो । भौतिक रूपमा अपाङ्ग नभए पनि मानसिक रूपमा त अपाङ्ग हुनैपर्छ किनकि बृद्ध अवस्था नहुँदै काम नगरेर मन्दिरको सहारा लिएर मागेर जीवन चलाउँदै थियो ।

एक दिन डिउटी सिध्याएर कोठातर्फ जाँदै थिएँ, सुराकी ‘इ’ बन्दीकोठाको झ्यालमा उभिएर सानो ढुङ्गा खेलाइरहेको रहेछ । मैले उसलाई देख्नेबित्तिकै आँखा घुमाएँ । आफ्नो कोठातिर बढदै थिएँ मेरो ढाडमा कुनै चीज आएर ट्वाक्क ढोक्कियो । फर्केर हेर्दा त्यही सुराकी ‘इ’ले खेलाइरहेको ढुङ्गाजस्तो लाग्यो । मेरा आँखा सुराकी ‘इ’ कहाँ पुगे । उसले डिच्च गिजा देखाउँदै मलाई आफूकहाँ आउन सङ्केत गर्यो ।