‘खाइ सिबा कालए आँखाबा । ह्राङला दिङला बाँकी खलाई आरे । ङा पाजिजा तिदा सोचिमुजि तला ।’ कागा होपला वाति पेरोग्याम क्युइ बसि दिमरि न्हाबान आम्बा ब्लेला मामसे ह्राङसे ह्राङदान केजि । चैतला खडेरीसे लमा पिङ बिबा खनाङए आरे । ताङ स्याल्बा क्युइ स्याप्बासे गुरेनरि स्योदोलो थेन पोलो जाजागार बुचिमुला । थेए रे दाङसे थुबासे उति बुबारि खाम्बा आरे । पोलो ल्हाप्ते चबारि पिङगाइ बुस्याडिकादे ओदेवान स्याउ स्याउ तचिमुला । बाङ आरेना ज्याना लसि गे लाखाम्बासे खुयु ल्हुइसे म्राङरिमार सुबा मकाइ राउरिउ तसि रोमुला । साङा ओस्बान । फापारमि दोङ जेक्खेनगा । कोल्देजा ताइबिसेक रोमुला । चुदे अन्नसे दिङगि छ्योना लतोमुला चु आम्बा ब्लेला मामदा । कान नोन चाइ बिसाम लासोम सुताइ आछ्योबासे स्योदोलो थेन पोलो थुसि ब्रा ठुन्बान खोले फ्योर्सि चबा लामुला सतान ।
‘थुक्क असति दुर्सा । मैनालिजुगुदा चातोबारिम ङादाजा चाबारि म्हाइबा ।’ क्युइ बाबा ब्लाप्पा न्हासि स्योदोलो तेन पोलो थुबारि गुरेनरि निमा ब्लाङ पाप्सि खुयुम्हि आक्ताङराउ तामाहेन्से केबा चुजि ।
‘ओइ बिथारिन ङान्दा केला सिआहाम्बा भोटे खुयु ।’ आम्बा गाङग्याम तामाजोर निबागेन लाबा भिम मैनालिला कोला रमेश मामखुयुसे केबा थेसि बोमोसे छोनछोन दर्जि । ग्याम दिरिमार फाल छेप्सि खुयु मुबा ग्लारि दोजि । आक्ताङराउ ताजीवा खुयुदा छिङपिन्बाम खान्दामान निगाइ ग्राम्बा फ्रेना पादलनाङ छेप्जि ।
‘थुक्क सिआँखाम्बा खुयु ।’ खुयुला सुङनाङ थो स्वासि केबागेन तामाजोररि क्यार निजि । खुइसे न्हा केबारि खाम्जि । न्हा ल्होगो (गुहार) हृबारि । ओस्सोन हा थोमचिजि । खुयु रेतेमा जुवा गाङसाल मुबा दिनि नुपजिन्मुबा । ह्रापहृप तसि तिलाई आम्राङनि । म्रि आम्राङबासे स्योदोलो थेन पोलो थुआँखाम्नि । दिमन्हाङरि दोमा नाका मामासे चिङनागादेदा मे कुदाप ङामरि बोर्सि क्रु चिमुबा । नाका मामा चुङसि म्रापछाङ ङामरि बोर्सि छाङसे च्युप्जि । खुयु तिलाई अचना मे कुदाप ङामरि मुबा तिसारि ख्लुप तसि म्हेर्बारि म्हाइजि ।
‘ओइ नाना । ओइ नाना । म्राप ठ्वाङगोम ।’ खलाइसे खुयुदा ङ्योइजि । खुयुसे ओसो न्हाब्याङ तासि ङ्यान्जि ।
‘ओइ नाना । ओइ नाना । म्राप ठ्वाङगोम ।’ ओन्मा ह्राङ १६–१७ दिङरि मुमा आले काजिसे ङ्योइबा काइह्राङ छोर्जि । काइ थेसि खुयु लोङजि । आबुइ ङाला डोङजिन्बा आले तिनी खानग्याम खाज्योम म्हान्जि थेदा । सिबा दुई तामाहेन्सेम डोङजिन्बा ह्राङलान म्हिसे ङ्योइगामुला रो बिबा ताम सेमरि क्लाङबातेन खुयुला ल्हुइ लारकलुरुक ताजि । दोलो दिन्छे बरु मैनालिला कोलासे तोमा चुराङ आङ्हाम्मुबा । कोहोरेगि ङ्योइबा चुबासे तिलादम्मान तगाइ बिसि थेसे म्राप ठ्वाङजि । म्राप ठ्वाङबातेन गोरब्लि ठिटागादे ग्वारारा न्हाङरि वाङजि । मे ठोक्सि लुङना लाबा ह्यालरि मोक्कोनला लि म्राङजि ।
‘म्हाङ बिबाम आहिन्बागा चिम ।’ बल्ल मामखुइला ताम थोन्जि ।
‘नाना बिबाम मामगा चिम ।’ ठिटा गिक्खेसे बिजि, ‘लासो है माम । बोमो थखाऊ । म्हुना स्हिम्बा दुइरि दुख पिन्जि । ङानि ह्राङला डोन्बो म्हाले ।’ थे टिठागादेशे थोबोरि तारा मुबा वाला फेटा थोइबा मुबा । बामरि टुबाक थोबा मुबा । हार्बा–पिङगाइ ल्हाप्ते बा ह्राङबा टाटेपाङग्रे क्वान क्वान्बा मुबा ।
खुयुसे लासो सुताइ बिआम्याङनि । खुयुला ङामरि थेन्छे चाउचाउ, बिस्कुट, फाल्गिला पोरेगादे थान्पिन्जि । ह्राङला बिबा ङेङगोर खलाई आरेबा । मुबाजुगु खलाई मधेश दोजिन्बा । ङामरि मुबा डोङजिन्बा । खाजीवा नाताला ङेङगोरसे तिनी फोइदान म्हेर्गे लामा चुदे ल्हाना डाङ बाजि खुयुसे गो आँखाम्नि ।
थेला ब्रेल्बा तबा ङ्हिरेरिन थेदा दिमरि ख्लाथान्सि गान्बाजा नाम्साला म्हिजुगुतेन मधेशला गोदाररि चाचा किन्बारि ब्राजी । केन ङ्हाच्छान डोङ जिन्बासे दिमरि थेतेन स्युइमिजे मुबा । गाङजोरि जुवानाङ दिनि दोजिन्बा दुइरि १५ दिन लिच्छा चाचाला दोइ बसि थेला गान्बा दोगाजि । स्युइमि थेन थेएन रा, म्हे बसि दोगाजि ।
‘ग्यार्जा दिङ सोगाइ ङाला कोला ।’ चाङचादा हतार हतार रा, म्हे च्युनपुङसि ङ्हेरि कोम्हेन्दो ब्लुम्सि मोलम थान्जि आमाजासे । थेसे आमाला स्याप चुङसि फ्या लजि । मधेशरि चाचा किनिमा आउलोसे ल्हाना ह्राङबादा थेरिक्यारनोन चमुबा । सोसि दोगाबाजुगुदा चुह्राङनोन डेन लसि मोलम पिन्बा चु नाम्साला ठिम हिन्ना ।
‘लौ कोला कादे ब्लाप्जि ताला ।’ आमाचासे बाडा नाङ बाप कुरि थान्बान सुङजि, ‘छ्याम निबा ह्रोजुगुम तिलाई आतानि तला म्हाले ?’ आमदा ताम दोआम्याङजिन्मान भिम मैनालिसे ङ्योइबारि पुइगाबा म्हि दोगाजि ।
‘एदा भिम प्रधानसे तुरुन्त खाऊ बिमुला ।’ प्रधानला आदेश थेबातेन आमासे कुरि थान्बा बाडाला बाप सुताइ थुङआम्याङना डोङ रेसि ब्रातोजि थेदा ।
ङ्योइगाबा म्हितेन थे दिम पेरो छ्योङसि आम्बागाङरि मुबा प्रधानला दिमला ख्राङगारि दोजि । प्रधानदा सोझो च्याला आदेवासे कुतासि चिजि ।
‘थे चाचा एदा खाल्छे किनिउ बिसि किनिबा ।’ प्रधानसे प्रश्न लाजि ।
‘ल्हानान रे ताजि चाचा चाआम्याङबा थेतासि…।’
‘साला, ङान्छेमि चाम्याङबा आरे एदा चाचा ? ङाइ तुयुङमा चाचा किन्बारि निउ बिमा बिरामी स्होसि लासोम म्हेर्बा एनोन आहिन ।’ प्रधानसे बोमो ल्हुजि । प्रधानला आदेशरि थेला या काङ खिसि ख्राङगारि मुडाह्राङ ब्लिङजि ।का रुइना तोजि । या काङ ब्लासि दिमरि पुइजि । तोबाला स्हुसे छोनछोन दार्बान बल्लबल्ल दिमरि दोजि । ग्यार्जागि सोगाइ बिबा आमाला मेलमसे गे आपिन्नि । स्हु स्हेर नाआँखाम्न म्हुन्छेन खुयु दोबा आमा, क्योलोलो ब्यहाँ लबा म्रिङदा ख्लासि आपा ह्रुप तबारि निजि ।
‘आमाजा थेन म्रिङजा डिक्सि सेजि तला ।’ न्हाङगार ताङसे भिम प्रधानला अगुवाइरि पंचायत चिजि ।
‘हिन्ना हिन्ना । तिला सद्दे चाचा दोइ बासि खबा म्हि तिनी खराङ लसि सिलोम ?’ नाम्साला भद्र भलादमि बिबाजुगु प्रधानतेन काइ काप्जि । चाङ स्युइमिदा ज्यानकेशरि चुङसि प्रधानला दिमरि बोर्जि । थेन्दा तिलाई ताम थानआपुङनि । प्रधान थेन नाम्साला गान्बा गान्सोमसे बिबा ग्लारि लाप्चे ठोकपुङजि । चु दिम थेमेला तामाजोर स्योङरि डेढ सय मुरि सुन रोबा बु मुबा । मयुङजुगु मधेशरि निमा सिम्ले स्योङरि ख्लासि थान्बा पचास मुरि बिमा ल्हाना खबा बु मुबा । कोला सेबा निहुरि ल्याप्चे ठोक्बा रेहेन्से चु बु प्रधानला तजि । चिलाउनेला ज्याबा ह्वारा प्रधानला कागज ब्रिबा बैदारसे मोइबा चुजि । चुनोन पिरसे स्युइमि डोङजि । थेला भागरी दाते चिबा चु रागोठे ह्राङबा दिमतेन म्राङ चिजि ।
ह्रेम्बो सिसि ङिस दिङरि वाङजिन्मुबा । थे दुइरि क्योलोलो थे २३ दिङला वसन्त दाङबान मुबा । ज्योज्यो पाराङ दोगाजि । थेसे बुरिङदा गिक्खे चुह्राङ लसि थान्गे आम्हान्बा बात लाजि । राङजाला नाता परतिबा थिङतेन ब्रेल्बा लासेला काठुइ ताजि । ‘मयुङजुगुला मर्जी ।’ जे बिजि थेसे । बुरिङला स्विकृतिह्राङ ङ्हाम्बासे मयुङसे कुटुम्बादा निम्तो पिन्जि ।
‘आम्बा ब्लेला चाङदा राङजाला थिङसे हृसि बोर्गे लबा रो ।’ हल्ला प्रधानला न्हाब्याङ दोना दोजि । प्रधानसे तुरुन्त पंचायत ङ्योइजि । विधवा आइमाइला ब्रेल्बा तामा नाम्साला बेइज्जत ताबा ताम थान्जि । मोक्कोनसे हिन्ना हिन्ना बिजि । थेला मयुङ पाराङसे ङान्ना जातरि विधवा बिबा आताबागा बिसि प्रतिबादलाई लमा सिबादोना तोजि । थे रेहेन्से तिनीदोना खलाइसे थेदा हृबा हिम्मत लाखाम्नि ।
‘माम चाउचाउ सोल्गो ।’ खुयुला ङ्हाच्छा दाइबा चाउचाउ थान्जि थोबोरि वाला फेटा थोइबा डोन्बो गिसे ।
‘आबुइ तिला स्हे चुमि ?’ चाइ बिसि ओसो च्याबान मुबा खुयु चोन लोङजि, ‘सलि सोक्कोगा दाइजिम । एनि हृबोम्बो हिन्ना ।’ हृबोम्बोसे सलि चबा लामुला रो बिसि ओन्मा आपासे पाङबा ताम डान्सि खुयु छोनछोन दर्जि ।
‘आहिन्बागे माम । चुमि चाउचाउ म्हाले होइ ।’ थोबोरि तारा मुबा कुलाकि क्वान्बा ठिटा गिसे पाङजि । खुयुसे तिनी दोना चाउचाउ आम्राङबासे थेदा सलि ह्राङ ङ्हाम्सि नाइना ङ्हाम्जि । थेसे आचाना ब्याङजि ।
‘मामदा स्हेबा दाइगो ।’ कुलाकि आकुबा आर्कु ब्योनसे ह्रोदा कुल्जि ।
‘थुन्दा बिबा चु दिमरि तिलाई आरे लाइनु । दोलो दिन्छे स्योदोलो थुइ लबा थुए आँखाम्नि…।’ माम सुर्तारि ताजि ।
ब्योनजुगुसे ह्राङजुगुतेन म्ल्हा, स्या मुबा ताम खुयुदा पाङजि । ताम लाना लानान म्ल्हाला कानतेन स्या दाइजिन्सि मामदा ख्योपिन्जि । ल्हानान दुइहेन्से स्या चाआम्याङबासे थेदा औदिन ब्रोइ खाजि । खुकु काप्सि काप्सि कान चाजिन्बाछ्याम निद्रासे रिल ख्वाइजि । स्यान्दो दुइरि थेदा चुराङबा निद्र खाइमाइ आँखामुबा । ‘आहिन चुगादे म्हि कि हृबोम्बो ।’ तिलातिला चाइम्हान्बा थेथेन डुप्ना लाबा म्राङसि खुयुला सेमरि ताम क्लाङबा चुजि । चुनिकादेतेन ह्राङला ल्हुइला तिनी दोनाला दुङाल प्रासाल्गे म्हान्ना म्हान्नान खुयु कुदाप ङामला तिसारि फुस निजि ।
सुन्तला, मेवा, आम्बा, अम्बक, कटहर दोङ नाङ नाङ स्हिकस्हिक रोजीवा चिम । वाला, उर, पिङ म्हेन्दोसे बगैचा कादे जेना म्राङबा । कुहु कुहु लसि कोइलिजुगु ह्वाइ कोजीवा । स्यारस्युर स्यारस्युर खाबा लाबासे मगमग बास्ना थोब्राबा । जु बगैचारि काङ जुबातेन थेला ल्हुइ रुवाह्राङ सोत सोत याङजि । लाउ ह्राङसे ह्राङदान पत्याइ आतिनि । ओसो फिर छ्योङसि च्यामाम फ्याङगुलिङह्राङ क्याम्साङ जासामगा फ्याङखाम्बा चिम । ‘ए स्वर्ग बिबाम चुगा चिम’ थेसे बल्ल थाहा ताजि । रुवाह्राङबा सोतसोत याङबा ल्हुइ थोसि थे कोर्बान निबाम वायुपंखि तारि क्रेसि थेला खेप्पा किन्बारि खाबान चिम । ‘खाऊ खुयु चु तारि क्रेगो’ खेप्पासे यारि चुङबान ताफिरि थान्बारि म्हाइजि । काङ थिसि ताफिरि क्रेगे लाबाम थेसे भिम प्रधानदा म्राङजि । लोङनागि म्राङबा म्हिगिसे यारि गोजा थोसि प्रधान खेप्पादा स्युर्बान चिम ।
‘थागो थागो चु भिमेदा यमराज महाराज ।’ थेला खेप्पाजा ताङसि ताफिरिन स्याबा चुजि ।
‘लाउ गुहार बाउ चाङ ।’ थेला काङरि प्रधानसे थोबो तोक थान्जि । स्ह्यामा चुङसि मिख्लि प्रुलप्रुल पुइजि । थे दुइरिन यमराजसे गोजासे थेला खारे फेट्टाङना थाजि ।
‘पाप लाबा म्हिदा चुरि चुह्राङनोन लासि सेबा लामुला ।’ लिनाङ ताबाका फ्याबान यमराजसे बिजि । आबुइ चुह्राङबा ग्लारिम ङा आचि बिसि ह्रेम्बोसे चुङचिबा या प्लुत लाबातेन थे पोक्तोङ निना ब्याजि । आइया तिला आज्याना लासि ब्याजि बिसि डोङ रेगे लामा थे फेतछोर्जि ।
दिनि फेसि ह्याल ह्याल ताजिन्जिम । नाका मामा थेन कोलागादे स्याउस्याउ क्रिङचिबा चिम । ओसो कुदाप ङामरिक्यार च्यामाम बिस्कुट, फाल्गि, चाउचाउला पोरेजे आहिन म्ल्हाला बोरा सोक्खे चिम । म्हाङ कि ङोन्छुप विवाह्राङ म्हान्बासे खुयुसे मि न्हाइसि च्याजि । म्राङबा स्हेमि देन्बान चिम । तिल्मा थोबोरि वाला फेटा थोइबा डोन्बोजुगु बिसाम खलाई आम्राङनि ।
‘न्हा चु ङामरिक्यार पसल मुगाइ । न्हा ङाइ पैसा पिन्बा हिन्गाइ । चोदेला सामान बासि थान्बा तिल्माला थोबो वालागादे पक्कान हृबोम्बो चिम ।’ खुयुदा लोङना लोङना ङ्हाम्जि ।
‘स्वा…ह्वाराङराङ ।’ मु ठेङसि लाबा लुङसुर खाबाह्राङबा काइ थेजि । तिला ताजि तिनी बिसि खुयु हतार हतार ख्राङगारि थोन्जि । आम्बागाङरि गोर सोम हेलिकोप्टर ङ्हेगे लचिबा चिम । तामाजोर, चिलाउने नाम्साला म्हिजुगु आम्बागाङ पट्टि स्वा स्वा थेन सु सु लसि छ्योङगाबा म्राङजि ।
‘लौ तिनी आम्बागाङला भिम प्रधान सेजि रो ।’ म्हिगादे कालाङ कोलोङ बिबान खुयुला दिम फिग्याम पेरो छ्योङजि । च्याना च्याना आर्मिगादे चु गाङरिक्यार मुबा दिमरिक्यार फ्रापफ्राप ताजि । खुयुला दिमरि नोन दोगाजि ।
‘ओ मामखुइ एसे माओवादि म्राङजि ?’ आर्मिगिसे छेर्बा काइरि ङ्योइजि । खुयुसे तिनीदोना माओवादि बिबा थेबान आरेबा ।
‘मामच्यु रो ?’ हारहुर डोबाह्राङ ताचिबा खुयुसे उल्टोन थेन्दा ङ्योइजि ।
‘माओवादि बिबाम मामच्यु रो । म्योबा खुइचिम ।’ थेला कमान्डरसे चुदे बिमातेन थेनिकादे खुयुला दिम न्हाङरिन आवाङना माओवादि म्हाइबारि क्याम्साङ ब्ले पट्टि छ्योङजि ।
तिल्मा ङ्यासे थोबोरि वाला फेटा थोइबा सलि चाबा हृबोम्बोजुगु, दोलो फेदछोर्बा ङ्हाच्छा म्हाङरि म्राङबा यमराज, चु आर्मिगादेशे म्हाइबाकेन लाबा मामच्यु…? खाल्से साइजि तालोम थे पापि भिमेदा ? आम्बा ब्लेला माम खुयुसे तिलाई ताम गोआँखाम्नि । हिन्बान म्हाङ वा ङोन्छुप थे छलाङ छुलुङ ताजि ।
‘हे हे हेहेहे’ खलाइसे तिनीदोना ङेबा आम्राङबा चु खुयु ल्हानान दिङ लिच्छा आम्बा ब्लेला क्याम्साङ जासाम होङना ङेजि ।
यकिना अगाध