Skip to content

एक बहर एक गजलको सङ्क्षिप्त विवेचना


परिचय

एक बहर एक गजल(२०६९) पाल्पालीजीको तेस्रो बहरबद्ध गजलसङ्ग्रह हो । यस गजलसङ्ग्हमा पाल्पालीजीले बहरलाई प्राथमिकता दिएर, शास्त्रीय सूत्रमा आधारित रहेर गजलको जुन सारलाई प्रस्तुत गर्नुभएको छ बहुतै प्रशंसनीय र अनुकरणीय छ ।आवरण पृष्ठमा रातो गुलाफको फूलमा सजिएको यो कृतिको आवरणको भित्री भागमा पाल्पालीजीले पस्किएका दुई कृतिहरू, पाल्पालीका गजल (२०६६) र मनको व्यथा (२०६८)लाई खोजी खोजी पढौं भनी प्रचारका लागि लेखिएका भावपूर्ण उद्गारलाई पढ्न पाउँछौं । यस कृतिले पल्लव साहित्य प्रतिष्ठानको प्रकाशन मालाको २०औं स्थान प्राप्त गर्न सफल देखिन्छ । यस कृतिलाई पाल्पालीजीले स्वर्गीय बाजे मनवीर मियाँ र स्वर्गीय बज्यै छलि मियाँमा समर्पण गर्दै एक शेर गजल पस्कनु भएको छ –

सधैं बाँचि राख्ने गर्यौ काम धेरै
छ तिम्रो उज्यालो यहाँ नाम धेरै

यो संसारमा मानिस आउँछ, काम राम्रा / नराम्रा गर्छ अनि जान्छ । सधैं बाँच्न सक्ने काम गरेमा मात्र जीवन सार्थक हुन्छ । जो सवल र सफल कर्म पाल्पालीजीका बाजे बज्यैले गर्नुभयो त्यो प्रकाशमय भएर रहेको धारणा यहाँ पाल्पालीजीले पस्कनु भएको छ । ११६ पृष्ठमा सुसज्जित यो कृतिमा १०१ बहरमा लेखिएका १०१ गजलहरू समावेश गरिएका छन् । मूल्य रु १५१/- राखिएको छ ।
कृतिप्रति बिभिन्न साहित्यकारले पस्केका धारणाहरू–

‘प्रकाशकीय शुभकामना’ शीर्षकमा पल्लव साहित्य प्रतिष्ठानका अध्यक्ष गोर्खे साइँलो लेख्नुहुन्छ – ‘यो शास्त्रीय बहरबद्ध सूत्रमा आधारित एक बहर एक गजल नामक गजलसङ्ग्रहले भर्खर गजल लेख्न बामेसर्दै गरेका नवसर्जकहरूदेखि गजल विधाामा सोधपत्र लेख्न चाहाने विधार्थीहरूलाई विशेष प्रेणा मिल्नुका साथै समस्त गजलप्रेमी पाठकहरूको मन जित्न सकोस् ’ भन्ने धारणा राख्दै आफ्नो भावनाले प्रकाशकीयलाई सुसज्जित गर्नुभएको छ ।

भूमिकाकार हुसैन खाँको धारणा– हुसैन खाँले पाल्पालीजीको पहिलो गजलसङ्ग्रहको एक शेरबाट भूमिकाको थालनी गर्दै लेख्नुहुन्छ–

‘मुस्किल् मुस्किल् मुस्किल् हिड्नु नै मुस्किल् भो
दुनियाँमा आफ्नो मान्छे मिल्नु नै मुस्किल् भो ’ ।

‘जसभित्र यस्तो इमान्दारिता, लगनशीलता, आत्मविश्वास, जिज्ञासा, कौतुहलता, अनुभव र अनुभूतिको जागरण हुन्छ, त्यस्ता साहित्यकारले मात्र, साहित्यको महासागरमा पौडिन सफल हुन्छ ’। हुसैन खाँको यो यथार्थ परक धारणालाई म पनि उच्च मूल्याङ्कनको साथमा हेर्दछु किनकि पाल्पालीजीका गजल सरल सहज र सुवोध छन् । व्यवहारिकताको कसौटीमा कसिएका छन् ।उहाँ एक सफल गायक कलाकार भएकोले अर्थात लेखन कलाका धनी र गायन कलामा गलाका पनि धनी भएकोले, उहाँका सबै गजल गायनयोग्य छन् र श्रवण योग्य छन् । हुसैन खाँले लेख्नुहुन्छ–‘माय–प्रेमले मानिसको जीवनलाई हँसिलो र रसिलो मात्र नभई आतमसन्तोष र रोचक बनाउन सहयोग गर्दछ ’।

प्रा. डा. नारायण प्रसाद खनालको धारणा
प्रा. डा. नारायण प्रसाद खनालजीले शुभेच्छाका केही शब्द पस्कदै लेख्नुहुन्छ–‘एक सय एक बहरमा एक सय एक गजल रचना गर्नु पनि अनौठो प्रकृया हो, जो युसुफजीवाट सम्पन्न भएइको छ ’ ।

कृति भित्र प्रवेश गर्दा

गजल कृतिको नामाकरणले नै सङ्केत दिएको छ कि यस सङ्ग्रहमा एक सय एक गजलमा एक सय एक बहरको प्रयोग गरिएको छ । यही नै यस गजलकृतिको अनुकरणीय उपलब्धी हो । यहाँ हामीले प्रत्येक बहरमा रचिएका गजलहरूको सारसङक्षेपको अध्ययन गर्दछौं – गजल १, यो गजल बहरे मुतकारिब मुसम्मन् सालिम (छन्द (भुजङ्ग प्रयात ) १२ अक्षरमा । यगण ह ४(।ऽऽ ह ४) (फउलुन् ह ४) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिुएको छ –‘यहाँ जिन्दगीमा रहर कम भएनन्, जता जान्छु घेर्ने कहर कम भएनन्’ । जीवन जगतमा आधारित भएर लेखिएको यो गजलमा अनगिन्तीरहरले सजिएको जीवनमा जता गए पनि कहरबाट मुक्त हुन नसकिने, गाउँमा जनसंख्या कमि हुँदै गए पनि सहरमा जनसंख्याको कमी नभएको, जति घटाउन चाहे पनि दिलभित्र चल्ने पीडाका लहरहरू कम गर्न नसकिएको, आजको जमाना निर्माण गर्ने नभएर बनेको बिगार्ने यो पापी जमानामा प्रेम गर्दा पनि जहरको कमी नभएको र चली आएको समयमा नयाँ कामको चाहँदा पनि थालनी नभएको भन्दै गजलकार लेख्छन् –‘नयाँ साल आयो नयाँ काम देला, परापूर्व चल्ने प्रहर कम भएनन्’ ।

गजल २ – यो गजल बहरे मुतकारिब मुसद्दस सालिम ९ अक्षरमा । यगण ह ३ (।ऽऽ ह ३) (फऊलुन् ह ३) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ । यस गजलमा प्रेममा चाहेकोभन्दा प्रेयसीले देखाएको कर्म विपरित देखिन्छ । प्रेयसीले यहाँ जलाएकी छन्, शीतलता दिनुको साटो जलाएर सताएकी छन्, प्रेमी बन्न खोज्दा नचाइएको छ । दिलबाटै सलामी दिँदा पनि ग्रहण नगरी बगाइएकोले खुसीको अपेक्षा नरहेको भन्दै गजलकारको इरादा यसरी पस्केका छन् –‘सुनौला गरेथें इरादा, विगार्यौ ढलाई तिमीले’ ।

गजल ३ यो गजल बहरे मुतकारिब मुरब्बा सालिम (पिङ्गल शङ्ख नारी) ९ अक्षरमा । यगण ह २ (।ऽऽ ह २) (फऊलुन् ह २) रुक्न २मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ । यसमा गजलकारले निकै कारुणिक भावना पोखेका छन् –

‘हियासङ्ग रोएँ,
मायासङ्ग रोएँ ’ ।

दयासँग अपेक्ष गरेर रोएको, आगो लगाएर जिउनको लागि जियासँग रोएको, महगीको कारणले अनाज(बाया)सँग रोएको अन्त्यमा बिन्ती चढाएर जयासँग रोएको धारणा आएको छ गजलमा । यथास्थानमा मात्र आफ्ना भावना राख्नु पर्छ र मात्र धारणा तथा भावनाको कदर हुन्छ भन्ने सन्देश प्रवाह गरेको छ गजलले ।

गजल–४ यो गजल मुतदारिक मुसम्मन् सालिम (पिङ्गल स्रग्विणी) १२ अक्षरमा । रगण ह ४ (ऽ।ऽ ह ४) (फाइलुन् ह ४) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ । उहाहरणमा प्रथम शेर हेर्यौं र अरु शेरको भावार्थ पढौं– ‘प्रात ढल्दै थियौ साँझ आयो तिमी, आस जाँदै थियो फेरि छायौ तिमी’ । प्रेमको नजिक नजिक जब भइन्छ निश्चय पनि आसाको दियो जल्दै जान्छ । एकको भावनात्मक गीतलाई अर्कोले गाइन्छ । यादको रोगले छटपटीएको, तड्पिएको वेला प्रेमिकाले सोधनी गर्दा दुखेको घाउमा मल्हम लगाए सरह आनन्द आउँछ । दर्दको वागमा फूलहरू सस्तै फुल्न सक्छन् । ती दर्दका फूलका हाँगा पनि प्रेममा तोड्न सकिन्छ, प्रेममा लगाव हुनु आवश्यक हुन्छ । बास्तवमा प्रेममा पीडा पनि कष्ट पनि पाइन्छ र मर्म पनि पर्न सक्छ –‘प्रेमको रीतमा मर्मको के कुरा, प्यार यस्तै हुँदा कष्ट पायौ तिमी’ ।

गजल–५, यो गजल बहरे मुतदारिक मुसद्दस सालिम (पिङ्गल छन्द–महालक्ष्मी) ९ अक्षरमा । रगण ह ३ (ऽ।ऽ ह ३) (फाइलुन् ह ३) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘के मिल्यो मारको जिन्दगी, बिग्रियो प्यारको जिन्दगी’ ।

जिन्दगीमा मार पर्दा प्यारको जिन्दगी बिग्रन सक्छ, साँझमा याद आउँदा दारको जिन्दगी टुक्रिन सक्छ,, भार भएर शानले जिउन कठीन हुन सक्छ,, जन्मदा दैवले राम्रो भाग नदिएमा झार झै ओइलन सक्छ, रातमा चन्द्र झै देखिँदा टल्कन सक्छ यारको जिन्दगी, दर्दको जालमा बल्झियो भने सारको जिन्दगी अल्झिन सक्छ । जिन्दगीमा जीतको दाउ राख्दा जित नभै हार पनि प्राप्त हुन सक्छ । मानव जिन्दगीमा भोग्न पर्ने यथार्थतालाई यस गजलले पस्किन खोजेको छ । जिन्दगीमा सोचे जस्तो सबै चिज प्राप्त गर्न सकिदैन भन्ने धारणा छ गजलमा।

गजल ६, यो गजल बहरे मुतदारिक मुरब्बा सालिम (पिङ्गल छन्द–विमोहा) ६ अक्षरमा । रगण ह २ (ऽ।ऽ ह २) (फाइलुन् ह २) रुक्न २मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ –‘ प्यार मस्तै फल्या, सम्झि रातै ढल्यो’ । प्यार लटरम्म फल्न सक्छ, त्यही प्यार सम्झि रात ढल्न सक्छ । यारको कर्मले गर्दा मनमा आगो पनि जल्न सक्छ । माया सुस्त हिडे पनि हावा मच्चिएर चल्न सक्छ । यादले सतायो भने दिलमा दर्द बढ्न सक्छ । जब उनका नयन खुल्छन् त दिलमा दीप जल्छ । जीवन प्रकाशमय हुन्छ । प्रेमको फूलबारीले मानव जीवनलाई निकै नै थरिथरिका रसस्वादन गराउँछ ।

गजल – ७, यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् सालिम (पिङ्गल छन्द–विधाता) १६ अक्षरमा । य.र.त.म. य.गु . गणमा (।ऽऽऽ ह ४ ) (मफाइलुन् ह ४) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ –

‘हियारोमा किला ठोकी जता पाए डुले धेरै,
हराएको दिलै खोजी यहाँ आफै भुले धेरै’ ।

जब प्रेमीको दिल हराउँछ हृदयमा कीला ठोकिन्छ, न माया मिल्छ न मायाको छाया नै मिल्छ । बास्तवमा दुई दिनको जवानीमा प्रेमी प्राप्तिको लागि पसिना घुलिन्छ । पापी जमानाले पनि पीडा दिन्छ । पीडा दिलमा चुलिन्छ, पीडाबाट मुक्ति खोजिन्छ, मायामा नै रुलिन्छ कुन ठाउँ बाँकिरहन्छ र –‘उज्यालोमा अँधेरोमा पखेरोमा सबै ठाऊँ, बिनाफूल्को बगैंचामा म मौरी झै झुले धेरै’ ।

गजल ८, यो गजल बहरे हजज मुसद्दस सालिम (पिङ्गल छन्द–सिन्धु) १२ अक्षरमा । य ज त म गणमा (।ऽऽऽ ह ३ ) (मफाईलुन् ह ३) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ –‘बढी राम्री बनाएको तिमीलाई, मलाई नै पठाएको तिमीलाई’ । यहाँ पसिनाबाट कमाएको कमाइलाई दिने, हँसाइले फूलफुलेको आभास दिन्छ,त्यसैमा रमाएको, अर्को जुनीमा मिल्न सम्भव नहुन सक्छ, त्यसो हुँदा दिलमा सजाएर यो पूर्णजवानी तिमीलाई चढाएको भन्दै गजलकारले आफ्नो धारणा, भावना, माया ममता, सबै मबाटै पाउने छौ र मलाई नै भनेर तिमीलाई पठाएको हो भन्ने धारणा आएको छ । यथार्थतामा मेरा सबै चिज तिम्रै लागि हो भन्ने समर्पण भाव झल्किन्छ ।

गजल–९, यो गजल बहरे हजज मुरब्बा सालिम (पिङ्गल छन्द–बिजात) ८अक्षरमा । य. ज. गु. ग.ु गणमा (।ऽऽऽ ह २ ) (मफाईलुन् ह २) रुक्न २मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘अरू छैनन् कुनै मेरी, म उन्को हो उनै मेरी’ । उनै मेरी हुन् र म उन्को हु म भन्दै गजलकारले, रजनीमा कुरा गर्ने फुनै मेरी, एक्लोमा सजाउने गुणै मेरी, नयाँ गीतको धुनै मेरी यथार्थतामा भन्ने हो भने–‘उनै हीरा उनै मोती, उनै प्रेमी सुनै मेरी’ ।

गजल १०, यो गजल बहरे रजज मुसम्मन् सालिम (पिङ्गल छन्द–हरिगीतिका / वीभत्स ) १६ अक्षरमा । त म य र त गु गणमा (ऽऽ।ऽ ह ४ ) (मफाइलुन् ह ४) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘साह्रै नमीठो पल थियो मीठो गरायो प्यारले, मान्छे नराम्रो थें भने राम्रो बनायो प्यारले’ । जब मानिस प्यारमा लाग्दछ नराम्रो राम्रो देखिन्छ नमीठोलाई मीठो मान्दछ, यारले मार्गको निर्माण गर्छिन्, नाता बढ्छ, बिर्सेर जान सक्दैन, बुद्धि सपार्दछ प्यारले र स्वर्गको अनुभूति दिलाउँछ –‘आँखा जुधाई शानले बोलिन् म तिम्रो यार हूँ, उन्ले गरेको कामले स्वर्गै दिलायो प्यारले’ ।

गजल–११, यो गजल बहरे रजज मुसद्दस् सालिम १२ अक्षरमा । त म य र गणमा (ऽऽ।ऽ ह ३ ) (मुस्तफ्इलुन् ह ३) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘तिम्रो त्यहाँ के के भयो जान्दैन म, धोका दिएँ भन्ने कुरा मान्दैन म’ । यस गजलमा प्रेमिकाको ठाउँमा के के भयो त्यो कुरा नजान्ने र धोका दियो भन्ने कुरा पनि नमान्ने भन्दै गजलकारले यस गजलमा तिम्रो हुँदा पापी भयो दोषी भयो जे जे भयो भने पनि ढाट्ने कुरा गर्दिन । यो संसार कस्तो भयो कस्तो सुनियो आफै गिर्नेहरूलाई तान्न सकिदैन । आकाशका ताराहरू खस्न सक्लान तर कालाहरू गोरा कहिल्यै हुँदैनन् । डाहा उठी पीडा बढे सबै वेहोरिन्छ तर मैदान छाडेर भागिदैन भन्ने धारणा आएको छ गजलमा ।

गजल –१२, यो गजल बहरे रजज मुरब्बा् सालिम(पिङ्गल छन्द–मधुमालती) ८ अक्षरमा । त म ल गु गणमा (ऽऽ।ऽ ह२ ) (मुस्तफ्इलुन् ह २) रुक्न २मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘पर्ने भयो घेरो यहाँ, बाटो भयो फेरो यहाँ’ । यहाँ घेरो बन्ने बाटो फेरो पर्ने, माया बिना छायाँ नभएर पीरो भोग्न परेको, बढेका पीडाहरूलाई कसैले नभोगी आफैले भोग्न परेको, उसैको नयाँ चोला भिरी भोग्न परेको सेरो यहाँ पीडाबाट,छुटकारा पाउनको लागि उसैलाई पूजा गरी आशा राख्दा पनि इन्साफ पाउन नसकेको भन्दै ईश्वरीय शक्तिमा व्यङ्ग कसिएको छ ।

गजल १३–जीवन जगतसँग सम्बन्धित यो गजल बहरे रमल मुसम्मन् सालिम (पिङ्गल छन्द–माधबमालती) १६ अक्षरमा । र त म य र गु गणमा (ऽ।ऽऽ ह ४ ) (फाइलातुन् ह४) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘गर्न लागें प्यार धेरै चारदिनको जिन्दगीमा, खेप्न लागें मार धेरै चारदिनको जिन्दगीमा’ । जीवन क्षणिक छ । प्यार धेरै गर्न सकिन्छ यसमा मार पनि खेप्न पर्ने हुन्छ, दब्न पर्ने कर्महरू र भोग्न पर्ने मर्महरू भोग्दै जीतभन्दा हार धेरै प्राप्त हुन सक्छन् । दून डाँडा तीर काँडा, काल र जाल थुपै्रै पार गर्दै, बाध्यताले गर्दा तनभन्दा पनि बोझ ठूलो चार दिनको जिन्दगीमा बोक्न पर्ने भन्दै गजलकारले मार्मिक धारणा पस्केको तलका शेरबाट जानकारी लिन सकिन्छ –‘सिस्नु जस्तो फूल भेटेँ प्यास बढ्ने मूल भेटेँ, टेक्न पर्ने धार धेरै चार दिनको जिन्दगीमा’ । जिन्दगी जटिलताले भरिएको छ । मानवले लागेको तिर्खा मेट्न मूलको खोजी गर्दा प्यास बढ्ने मूल भेटिनु कति दर्दनाक अवस्था पार गर्नु पर्ने हुन्छ जिन्दगीमा ।

गजल –१४, जीवन जगतसँग सम्बन्धित यो गजल बहरे रमल मुसद्दस् सालिम १२ अक्षरमा । र त म य गणमा (ऽ।ऽऽ ह ३ ) (फाइलातुन् ह ३) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ । ‘जीतभन्दा हार पार्यो जिन्दगीले, हेर मारैमार पार्यो जिन्दगीले’ । कहिले हारैहार, कहिले मारैमार कहिले संयोग र कहिले वियोग पनि जिन्दगीमा हात लाग्न सक्छ । भारी बोकिन्छ त्यति मात्र आफ्नो तनको भारजति तनभन्दा गहु्रङ्गो भारी बोक्न सकिदैन । यस्तै हो जीवन चक्र पनि । जीवनमा महङ्गीको कारणाले मानिसले हार र झार खान परेको छ र यस्तो अवस्थामा दैवले पनि केही सुन्न चाँहदैन–‘दैव आँखा बन्द गर्दै सुत्न लाग्दा, खान पर्ने झार पार्यो जिन्दगीले’ ।

गजल –१५, यो गजल बहरे रमल मुरब्बा सालिम ८ अक्षरमा । र. त. गु. गु. गणमा (ऽ।ऽऽ ह २ ) (फाइलातुन् ह २) रुक्न २मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– यस गजलमा यो छोटो जिन्दगीमा पीर पाल्न हुँदैन, साथ लाग्ने साथ खोज्दै छन् नयनहरू । दिलमा चैन छैन, दिलमा छिद्र परे टाल्ने मैन छैन, कसैको साथ छैन भन्दै गजल कार लेख्छन् – ‘सास फ्याँकी जान लागें, साथ उन्को भैन धेरै’,भन्ने जस्ता धारणाहरू आएको यो गजलमा यो छोटो जिन्दगीमा पीरैपीरमा डुबुल्की मार्न हुँदेन भन्ने अपिभव्यक्ति पस्किएको छ ।

गजल –१६ यो गजल बहरे कामिल मुसम्मन् सालिम (पिङ्गल छन्द – प्रमदानन गीतिका) २० अक्षरमा, स.ज.ज.भ.र.स.ल.गु. गणमा (।।ऽ।ऽ ह ४ ) (मुतफाइलुन् ह ४) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–’
यस गजलमा गजलकारले मदिरा किन पिइन्छ भन्ने धारणा पस्कदै भन्नुहुन्छ–‘अति घातको बरसातमा सम्झिन्छु है मदिरा यहाँ, परि पीरको बरबादमा तब लिन्छु है मदिरा यहाँ’ । मदिरा पिउने काम घरमा छुने रनको कारणाले तड्पिँदा यसको निवारणको लागि मदिरा किन्न गइन्छ । मदिरा किन्न जाँदा सरबतलाई झलमल पारेर न झुक्याऊ । मदिरा पिउने वालाले मदिरालाई चिन्दछन् र मदिरामा पारखी पनि हुन्छन् । धन दौलतले छाड्दा पनि बाँकी किनेर तलतल मेटाउन मदिरा पिइन्छ र दिइन्छ पनि भन्दै गजलकारले भन्छन् –‘सँगि यार ती मदिरा विना मलिनो हुँदा सहयोगमा, अब मेट है तलतल भनी म त दिन्छु मदिरा यहाँ
तलतल मेटाउन, सुख–दुख आदिमा मदिरा पिउने र पिलाउने काम हुन्छ भन्ने धारणा आएको छ गजलमा ।

गजल–१७, यो गजल बहरे कामिल मुसद्दस सालिम १५ अक्षरमा, स. ज. ज. भ. र गणमा (।।ऽ।ऽ ह ३ ) (मुतफाइलुन् ह ३) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ –‘मनको कुरा मुखले भने सुनि राख है, धनको नभै मनको हुँदा चुनि राख है’ । मनको धारणाहरू धनभन्दा पनि ठूलो हुन्छ । गजलकारले यहाँ धनदौलतभन्दा पनि दिलका भावना, गुणका गहना, जगको मजबुतीलाई सबैले बुझ्नु पर्छ र सबैलाई प्रेमले सजाउनु पर्छ भन्दछन् –‘मन लाग्छ है धरतीभरी पिरती छरौं, जनको लता अब हारझै बुनि राख है’ । प्रेममा महत्त्वपूर्ण अर्थ बोध गराएको छ गजलले । गजलकार चाहान्छन् संसारलाई प्रेमको फूलबारी बनाएर एउटै मालामा गाँस्नको लागि ।

गजल– १८ यो गजल बहरे कामिल मुरब्बा सालिम (पिङ्गल छन्दसंयुता) १० अक्षरमा, स.ज.ज.गु. गणमा (।।ऽ।ऽ ह २ ) (मुतफाइलुन् ह २) रुक्न २मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘भरले यहाँ थलमा बसें, पिरती गरी छलमा बसें’ ।

गजलमा पोखिएका प्रेमले भरिएका भावपूर्ण शब्दले आशाको डोरीमा झुण्डिएको देखिन्छ् । भरले थलमा बस्दा, पिरती गरेर छलमा पर्दा, टाढिदै जाँदा पनि भरमा परेको र मनमा बसेकोले भुल्न नसकी नयन जलमा बस्नु परेको निठुरी साथमा नभए पनि दया माया आदिबाट बञ्चित रहदा पनि अँझै पलमा बसेको धारणा गजलमा आएका छन् । बास्तवमा प्रेम दुवैबाट हुनु पर्दछ । एकोहोरो प्रेमको नतिजा पीरको भारी बोक्नु सिबाय के नै हुन्छ र ?

गजल –१९, यो गजल बहरे बाफिर मुसम्मन् सालिम २० अक्षरमा, ज.ज भ र स ज.ल.गु. गणमा (।ऽ।।ऽ ह ४ ) (सफाइलतुन् ह ४) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘मसङ्ग यसै रिसाइ तिमी अमार्गहरू समाइदियौ, नखोज गरी बसेर त्यसै लुकेर कता हराइ दियौ’ । यस गजलमा प्रेमिका प्रेमीसँग रिसाएर अमार्ग समाएको, खोजी गर्दा लुकेर बसेकोे, सबै दिल दिएर खाली भएको, हृदयलाई समान भनेर दिएँ, तर त्यसलाई बगाइ दिएको नहुने कुराम मच्चाइमा परेर फसिएँ, मायालु कुराहरू तिमीलाई दिएर सके तर तिमीले सबै कुरा हटायौ, मुढा सरह काटेर ढलाई दियौ भन्दै गजलकार भावुक भएर लेख्छन् –‘मुहार सरी दया नहुने सबै मुटुमा माया नहुने, त्यसै त यहाँ सुकेछ दिलै बिनेर अँझै जलाई दियौ’ ।

गजल –२०, यो गजल बहरे बाफिर मुसद्दस सालिम १५ अक्षरमा, ज.ज भ र स गणमा (।ऽ।।ऽ ह ३ ) (मफाइलतुन् ह ३) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘बनाइरहौँ निवासहरू दिलै दिलको, गराइरहौँ यी गाउँहरू मिलै मिलको’ । गजलकारले यहाँ दिलै दिलको निवासको निर्माण, गाउँलाई मिलै मिलको बनाउनको लागि जागरणको आवश्यक्ता छ त्यसको लागि सबै उठ्नु पर्छ, नयाँ नयाँ मनोरञ्जनको सिर्जना गर्दै भोक र पियासले आत्तिएकाहरूलाई तिलको पुरी बनाएर सबैको भोक र पियासलाई मिटाइ दिऊँ । धर्तीलाई दुःखी बनाएर नरुवाउँ । झारलाई उखेलेर फाली दिउँ र किलै किलको प्रयोगबाट आनन्द दिलाउँ भन्ने धारणले सुसज्जित छ गजल ।

गजल –२१ यो गजल बहरे बाफिर मुरब्बा सालिम १० अक्षरमा, ज.ज भ गु गणमा (।ऽ।।ऽ ह २ ) (मफाइलतुन् ह २) रुक्न २मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘ति पाउ उता बढाइ दियौ, दया पिरती हटाइ दियौ’ । प्रेमबाट विछोड मार्गमा लागेकी प्रेयसीप्रति पोखएका भावना हुन् यी । जब जब प्रेयसीले प्रेमीलाई तिरस्कृत गर्दै लम्कन लाग्दा नयाँ झोपडी बतास बनेर उडाइ दिनु, प्रेमको आँकुरा अङ्कुरण हुन लाग्दा लाक्षेर सुकाई दिनु भविष्यमा उज्ज्वलताको सोच बनाउँदा भविष्य नै घटाइ दिनु र भएभरको खुसीलाई टिपेर मुटुमा नै जलाई दिनु जस्ता धारणा आएका छन् गजलमा । वियोगको ज्वाला दन्केको छ र एकोहोरो प्रेमको परिणती दर्शिएको छ गजलमा ।

गजल –२२ यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् मक्बूज (पिङ्गल छन्द–पञ्चचामर ) १६ अक्षरमा । ज.र.ज.र.ज.गु गणमा (।ऽ।ऽ ह ४ ) (मुफाइलुन् ह ४) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘ गिराउने उठाउने कमालको छ जिन्दगी, हँसाउने रुवाउने कमालको छ जिन्दगी’ । यस गजलमा जिन्दगीको उतार–चढाव, हँसाइ–रुवाइ, सताइ–फकाइ, नरात, नदिन, नहार नजित, कुहाल बनाउने, नसोच नहोस, जतात्यतै घुमी दिने, कता हो कता पुर्याइदिने, कहिले हराइने त कहिले डराइने कमालको छ जिन्दगी भन्ने धारणा पस्किएको छ गजलमा । जिन्दगीको यथार्थता जटिल छ बुझ्न गाह्रो छ । मानव जीवन भनेको सङ्घर्ष हो जे पर्छ सो व्यहोर्न पर्छ भन्ने धारणा आएको छ गजलमा ।

गजल –२३ यो गजल बहरे मुतदारिक मुसद्दस् मक्तुअ मुदाइफ (पिङ्गल छन्द–विद्याधर) १२ अक्षरमा । म.म.म.म. गणमा (ऽऽऽऽ ह ३ ) (मुस्तफ्फैलुन् ह ३) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘खाँचो भो खाँचो भो चायाँको खाँचो भो, छोटो यो जीवन्मा मायाको खाँचो भो’ ।

यस गजलमा गजलकारले जीवन छोटो छ तर मानवका आवश्यक्ता धेरै छन् । सौन्दर्यताको लागि चाया(फूल) को खाँचो, जीवन सार्थक पार्नको लागि मायाको / जीवन सङ्गिनीको खाँचो, सूर्यको तेज प्रचण्ड भएको वेला छायाँको खाँचो पर्छ । छोटो जीवनमा असीमित आवश्यक्ता छन् । ती आवश्यक्ताको यथास्थानमा पूर्ति हुन आवश्यक हुन्छ भन्ने धारणा छ गजलमा ।

गजल –२४ यो गजल बहरे मुतदारिक मुसद्दस् मक्तुअ मुदाइफ महफूज (पिङ्गल छन्द–माला) ११ अक्षरमा । म.म.म.गु.गु. गणमा (ऽऽऽऽ+ऽऽऽऽ+ऽऽ+ऽ) (मुस्तफ्फैलुन् + मुस्तफ्फैलुन् +फैलुन्+फा) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘दिलमा वर्षी राख्ने पानीले मार्यो, साह्रै मर्का पार्ने नानीले मार्यो’ । दिलमा वर्षी राख्ने पानी, साह्रै मर्का पार्ने नानी, आँखा छोपी राख्ने बानी, डाहा धेरै थप्ने दानी, ठूलो मेला हेर्न खोज्दा आफ्नै जात्रा गर्ने सानीले त मारे नै तर –‘डाहा पीडा पार्ने कस्ले हो भन्थेँ, राजाभन्दा धेरै रानीले मार्यो’ । गजलकारले पीडा दाइकर्ता पुरुषभन्दा नारी नै अघि भएको धारणा पोखेका छन् ।

गजल –२५ यो गजल बहरे मुतदारिक मुरब्बा मक्तुअ मुदाइफ (पिङ्गल छन्द–विद्युन्माला) ८ अक्षरमा । म.म.गु.गु. गणमा (ऽऽऽऽह् २) (मुस्तफ्फैलुन् + मुस्तफ्फैलुन्) रुक्न २मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘के के मैले ताकेंँ साथी, भाग्गे खोजी था।केँ साथी’ । मानवले धेरै गर्ने धारणा / भावना लिन्छन् । प्राप्त गर्न सके आँफूले गरेको र उपलब्धी प्राप्त नभए भाग्यलाई दोष दिन्छन् । यहाँ पनि गजलकारका चाहना धेरै देखिन्छन् । ती प्राप्ति गर्न भाग्यको खोजीमा लाग्दछन् र थाक्छन् पनि । ठूलो मान्छे बन्नको लागि दिलमा मर्का जाकेको, उनको माया धेरै लागेर आफैले डाकेको, दिलको गाडी दौडाएर आफ्नै पारामा हाँकेको र मौका फेला पर्ला भनेर कुर्दा कुर्दा पाकेको र थाकेकोले उनको छायाँ र माया पूरा मागी मौलाकालीलाई भकेको धारणा पस्केका छन् गजलकारले । बास्तबमा भाग्य छ भनेर चाल्नुमा दूध दुहुन सकिदैन । दूध दुहुा त ठेकी नै चाहिन्छ । क्रम गर्नु पर्छ ।

गजल –२६ यो गजल बहरे मुतदारिक मुरब्बा मक्तुअ मुदाइफ महफूज (पिङ्गल छन्द–शोर्षरूपक) ७ अक्षरमा । म.म..गु. गणमा (ऽऽऽऽ+ऽऽ+ऽ) (मुस्तफ्फैलुन + फैलुन+फा) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ – ‘हेराई आफनो आफ्नो, सोचाइ आफ्नो आफ्नो’ । मानिसका आफ्नै दृष्टिकोण हुन्छन्, आफ्नै सोचाइ हुन्छन्, पर्खाइ आफ्नै,रोजाई,कटाइ,छटाइ, आफ्नै आफ्नै हुन्छन् ।, कसैलाई तीतो त कसैलाई मीठो मन पर्छ । अतः सबैको चाहना, धारणा, भावना एकै किसिमको हुँदैन भन्ने धारणा आएको छ गजलमा ।

गजल –२७ यो गजल बहरे मुतकारिब मुसम्मन् मक्बूज (क) (पिङ्गल छन्द–मौक्तिकदाम) । जगण (।ऽ। ह ४) (फऊलु ह ४+) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘नसोध नखोज कहाँ छु म आज, ठिकै छु दुरुस्त जहाँ छु म आज’। गजलकारले भन्छन् –आकार बनेको पियार दिएर,उमेरलाई छोट्याउँदै, भर नभएको स्थान तिर, साँझ विहान बिताइरहेको छु । मायालु बन्दा धेरै दर्द लिनु पर्ने दयालु हुँदा महान बन्न सकिने भएकोले कसैसँग बताससम्म नपस्नेसँग छु म आज भन्ने धारणा पस्केका छन् गजलकारले ।

गजल २८ यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् महफूज ( पिङ्गल छन्द–समता ) १३ अक्षरमा । य.र.र.र.गु गणमा (।ऽऽऽ+।ऽऽ+।ऽऽ) (मफाईलुन् +फउलुन् + फउलुन् + फउलुन् ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘दिएका चोटलाई लगाएँ दिलैमा, नबोल्ने चित्र मैले सजाएँ दिलैमा । यी मार्मिक चोटलाई दिलमा लगाएर, मूक चित्र दिलमा सजाएर, कुवेलाहरूको यादलाई आफ्नै दिलमा जमाएर, प्रेमलाई कसैले नमीठो बताउँदा पनि तिनको व्योरालाई दिलमा समाएर, अँधेरो रातमा बिना तेलको दियालो जलाएर, जमानाले दिएको निकम्मा विलौनालाई दिलमा चढाएका छन् गजलकारले । प्रेममा कठोर प्रयास रत रहेको देखिन्छन् । यस गजलमार्फत हामीले सार्थक उपलब्धीमा लाग्नु पर्ने सन्देश पाउँछौ । निरर्थक कामले मानव जीवनमा न त कु नै उपलब्धी हुन्छ न त मानिसले अमनचैन नै प्राप्त गर्न सकिन्छ ।

गजल– २९, यो गजल बहरे रजज मुसम्मन् मख्बून मुतब्बी १६ अक्षरमा । ज. स. ज. र. भ. गु गणमा् (।ऽ।ऽ+ऽ।।ऽ+ ।ऽ।ऽ + ऽ।।ऽ) (मुफाइलुन् +मुफ्तइलुन् +मुफाइलुन् + मुफ्तइलुन् ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘कुरा गरी रात गए पुरा नभै बात गए, हुँदा हुँदा आज सबै भएभरी मात गए’ । सिङ्गारिक धारमा लेखिएका गजलमा कुरा गर्दा गर्दा रात गए पनि मनका भावना पोख्न पुरा हुन सकेनन् तर आज मात भने गयो । प्रभात रमाउँदै गयो, जहाँ पाऊ पर्यो त्यहाँ थात गयो । घरी घरी बात दिने बढी बढी प्यार दिने दयाको साथमा मनै छुने हात गए, आशाहरू हराउँदै ढले, बनाउँदा बास ढले, सँगसँगै केही पनिरहेनन् र यहाँ सबै जात गए भन्ने धारणा पोखिएको छ । यो कटु सत्य हो यहाँ आए पछि सबै जानुपर्छ ।

गजल– ३०, यो गजल बहरे मुतकारिब मुसम्मन् महजूफ १० अक्षरमा, ज. त. र. गु, गणमा (।ऽ+।ऽऽ+।ऽ+।ऽऽ) (मफा + फउलुन् ह २) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–

‘ टुट्यो सितारा यहाँ नजानी, भएँ बितारा यहाँ नजानी’

नजानेपछि निश्चय नै सितारा टुट्न सक्छ, बितारा पर्न सकिन्छ, भरोसा गर्दा हृदय नै छिन्न सक्छ, नदी बढेपछि तर्न नसकी किनारमा अडिन सकिन्छ,, सहारा लिन खोज्दा कसैको नमीठो हुन सकिन्छ, हावा ठूलो चल्यो भने बसेरा ढल्न सक्छ, भन्ने धारणा पोखिएको छ गजलमा । कुनै कामको थालनी गर्दा जानकारी लिएर गर्न सकेमात्र सफल भइन्छ भन्ने बोध गराएको छ गजलले ।

गजल –३१, यो गजल बहरे मुन्सरेह मुतब्बी मन्हूर(ख) (पिङ्गल छन्द–म्पकमाला / रुक्मबती ) १० अक्षरमा, भ. म. स. गु. गणमा ऽ।।ऽऽह २) (मुफ्तइलुन् ह २) रुक्न २मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘चाँद रहेछौ जून बनाएँ, आज म दिल्को खून बनाएँ’ । चाँदबाट जून, दिलको खून, दर्शन ढुङ्गामा प्यार भरेर चून, पर्वतलाई नून, नमीठो गीतलाई गाउन मिल्ने धून बनाएको धारणा राख्दै गजलकारले निर्माणमा लाग्न पर्ने मार्गदर्शनको साथै राम्रो चिजलाई झनै राम्रो र अमिल्दो बस्तुलाई मिल्दो अवस्थामा परिणत गर्नु पर्छ भन्ने धारणा पस्केका छन् गजलमा ।

गजल –३२, यो गजल बहरे मुतकारिब मुसद्दस् सालिम मुदाइफ १८ अक्षरमा । (यगण ह ६) (।ऽऽ ह ६) (फउलुन् ह ६) रुक्न ६मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘यहाँ रक्त जस्तै बगेछौ तिमी नै तिमी यो दिलैमा, नटुट्ने नफुट्ने बनेछौ तिमी नै तिमी यो दिलैमा’ । प्रेमको रसले जब यो तन नै सिँचित हुन्छ, दिल नै ओगट्छ न त्यो टुट्छ नत्यो फुट्छ नै । छाती सानो भए पनि प्रेमको सागर नै थाम्न सक्छ । टाँसेर राख्न सक्छ । नहटाएर हट्न सक्छ, अति गहिरो रूपमा स्थान लिन्छ ।न देख्दा आँखा भिज्छन् । मिलन नहुँदा साह्रै डर लाग्दछ । यो प्रष्ट छ कि उनी विना यो दिलमा उनी बिना न कोही चाहेर बस्न सक्छ । त्यसो हुँदा अरु कसैले नहेरे हुने भयो किनकि ठूलो प्रेमको स्थान उनैले भरेकी छन् भन्ने धारणा छ गजलमा ।

गजल–३३, यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् महफूज मक्फूफ(पिङ्गल छन्द–कन्द) १३ अक्षरमा। य. य. य. य. ल. गणमा (।ऽऽ+।ऽऽ+।ऽऽ+।ऽऽ।) (फउलुन् + फउलुन् + फउलुन् + मफाईलु) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ् – ‘जमाना नजाती सताइरहेको छ, कसैले असाद्दै फसाइरहेको छ’ । यो पनि प्रेममा आधारित गजल हो । समयको चक्रमा सबै पर्दछन् । कोही लाभान्बित हुन्छन् कोही सत्तिइरहेका हुन्छन् । जब नजरबाट नजरमा तीर चल्छ भने अवश्य दिलभित्र आगो जल्न थाल्छ । हटाउन चाहे पनि दिलैमा बिलौना बढाउन थाल्दछ । मार्ग परिवर्तन गराउँछ । कहाँबाट कस्ले यो रोग थमाइ दियो थाहै लाग्दैन र यसैबाट थलाइरहन्छ भन्ने धारणा आएको छ गजलमा ।

गजल ३४ यो गजल बहरे मुतकारिब मुसम्मन् अबतर १० अक्षरमा । र. र. र.गु. गणमा (ऽ।ऽऽ+।ऽऽ+।ऽऽ) (फाइलातुन्+फउलुन्+ फउलुन्) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘तीर कस्तो चलायौ तिमीले, घाउ थुप्रै बनायौ तिमीले’ । हुन त तीर चलाउनु भनेको घाउ बनाउन नै हो । प्रेमरूपी तीरबाट थुप्रै घाउ फेला पारेका गजलकारले उनको रूपबाट दिल नै असाद्दै बलेको छ । यही प्रेम रोगबाट बीच बाटोमा थलिएका छन् । दिलको ज्याला दिने भनिए तापनि सित्तैमा कजाइएको, यो जगतमा केही गर्ने चाहना हुँदा हुँदै पनि गरिबीको कारणले गर्दा फसायौ तिमीले भन्ने धारणा पोखिएको छ गजलमा ।

गजल –३५, यो गजल बहरे कविर १२ अक्षरमा । म. य. र. र. गणमा (ऽऽऽ। + ऽऽऽ। + ऽऽ।ऽ) (मफ्ऊलात + मफ्ऊलात + मुस्तफइलुन्) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘केही छाक टार्ने माम खोजिरहें, बोली हैन मैले काम खोजिरहें’ । यहाँ गजलकारले काम मामको साथै उनको हातमा पर्ने खाम खोजिरहेका र छोटो जिन्दगीमा प्यारको लामको साथै आँफूसँग मिल्ने नामको खोजीमा रहेको धारणा पस्केका छन् गजलमा । हुन पनि हो माम प्राप्त गर्न दाम चाहिन्छ, दाम प्राप्त गर्न काम चाहिन्छ, प्रेमपत्र पठाउन खाम चाहिन्छ । संसारमा आए पछि आफ्नो नामसँग मिल्ने नाम चाहिन्छ ।

गजल –३६ ‘यो गजल बहरे मुतकारिब मुसम्मन् अस्ल म (क) १० अक्षरमा । त. म. र. गु. गणमा (ऽऽ + ।ऽऽ + ऽऽ + ।ऽऽ) फैलुन् +(फऊलुन्+ फैलुन् + फऊलुन् ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘उस्ले त मेरो जात्रा गरायो, मायालु दिल नै तोडी हरायो’ । मायालु दिल तोडेर जात्रा गराएको, प्यासो दिल साह्रै तिर्खाएको र पानीको दिलमा खोजी गर्दा पानी प्राप्त गर्न नसकेको, दिलमा नै पैरो चलाएर बासै सराएको, उनकै दयामा आशक्ति भएको अनेकौ मर्का दिलमा भराएर गरिएको प्रेम व्यर्थ हुन गएको धारणा गजलमा आएको छ । यस गजलमा प्रेममा विछोड हुँदा पर्ने प्रभावलाई प्रष्ट्याउन खोजिएको छ ।

गजल– ३७, यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् मक्बूज अखरम अखरब १३ अक्षरमा । ज. म. म. य. गु. गणमा (।ऽ।ऽ + ऽऽऽ + ऽऽ। + ऽऽऽ) (मफाइलुन् + (मफऊलुन् + मफऊलुन् + मफ्ऊलु + मफ्उलुन्) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ –‘हिमाली झल्को राख्ने यो देश हाम्रै हा, अघोर माया गर्ने यो देश हाम्रै हो’ । देश प्रेमले भरिएर लेखिएको यो गजलमा हिमाल्को झल्काई, तराईका सुन्को बाला, पहाड हीरा झै नदी नाला झर्ना बग्ने यो देश हाम्रो हो । त्यसो हुँदा यस देशमा खुन पसिना मिलाउँ, बहार छाई राख्ने, मीठो हरियाली, हाँसेर गुराँस फुल्ने, महान उर्जाले भरिएको उब्जाऊ माटो भएको यो देश हाम्रै हो, भन्दै गजलकारले देशप्रेम, देशको प्रकृतिक सौन्दर्यता उर्बरा शक्ति, देशको अपरम्पार हीरा मोती उब्जने भूमि हिमाल तराई नदी–नाला, सबैको प्रगति गर्नको लागि पसिना बगाउँ भन्दै आफ्नो अमिट राष्ट्रभक्तिलाई प्रदर्शन गरेका छन् ।

गजल –३८, यो गजल बहरे कलीब मुसद्दस मशकुल मक्फूफ अबतर (पिङ्गल छन्द–भुजङ्गसङ्गता) ९ अक्षरमा । स. ज. र. गणमा ( ।।ऽ। + ऽ।ऽ। + ऽ) (फिइलातु + फाइलातु + फा ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–

‘अब राख होस् मातमा, न लडौं न बात बातमा’ ।

मातमा होस राख्दै बात बातमा लड्न छोड्दै, प्रेमलाई हात हातमा बाँड्दै, जनताका घात घातमा दुःख दर्दमा साथ दिंदै देश भेषमा दिल दिँदै जातपातलाई नभुल्दै अन्धकारलाई दीप जलाएर ढाल्नु पर्छ । समाजको विसङ्गति बिकृतिलाई नास्दै प्रकाशमय जीवनको खोजीमा छन् गजलकार ।

गजल – ३९, यो गजल रमल मुसम्मन् मक्तुअ १२ अक्षरमा । र. य. र. य. गणमा ( ऽ।ऽ। + ऽऽ + ऽ।ऽ। + ऽऽ) (फाइलातु + फैलुन + फाइलातु + फैलुन ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ –‘बैगुनी थलोमा बास के लिने हो, चोटमा कसैको आस के लिने हो’ । भन्न त भनिन्छ बैगुनीलाई गुनले मार्नु पर्छ तर बैगुनी थलोमा बास के बस्ने, चोट दिनेसँग आस के गर्ने मर्मको सुपारीमा गास के लिने, दिलको रोशनीको चाहना हुँदा र दर्दले भरेको भास र नमेटिने प्यासको साथै मार खान पर्ने नाशलाई कसरी ग्रहण गर्ने भन्ने धारणा गजलमा प्रष्टिएको छ ।

गजल –४०, यो गजल बहरे कलीब मुसद्दस मक्तुअ मशकूल मक्बूज (पिङ्गल छन्द – उपस्थिता) १० अक्षरमा । त. ज. ज. गु. गणमा ( ऽऽ। + ।ऽ। + ।ऽ।ऽ) (मफ्ऊलु + फऊलु + मुफाइलुन् ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘चाहेर बसे छु सधैं यहाँ’, यो प्यार दिएँ छु सधै यहाँ ’ ।प्रेमको पर्खाइमा लेखिएको गजलमा चाहेर बसेको, प्यार दिएको, संसार छुटे पनि म तिम्रै हुनेछु । माहोल खराब हुँदै गएकोले बेहाल भएको छु । मायाको बहार बगाउने काम गर्दै छु । वैलेर पियार झरे भने सम्झेर रुनेछु । यस्ता गहन प्रेमका भावना पोखिएका छन् गजलमा ।

गजल–४१ यो गजल बहरे कविर मुसद्दस मतब्बी १२ अक्षरमा । र. ज. र. स. गणमा ( ऽ।ऽ। + ऽ।ऽ। + ऽ।।ऽ) (फाइलातु + फाइलातु + मुफ्तइलुन ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘देह गल्न देऊ शान राखिरहौं, देश बढ्न देऊ मान राखिरहौं’ । राष्ट्रियताले भरिएको यो गजलमा देह गले पनि शान राखिराख्न सक्नु पर्ने देशलाई उठाउँदै मानलाई राखिनु पर्ने राष्ट्रियतालाई माथि उठाउनु पर्ने काम गर्ने सोच गरी तान राख्नुपर्ने, ज्ञान राख्नु पर्ने यदि शत्रूसँग लड्न परेमा ध्यान राख्नुपर्ने जस्ता महत्व पूर्ण उद्गारहरू गजलमा प्रष्ट्याउने प्रयास गरिएको छ ।

गजल–४२ यो गजल बहरे कविर मुसद्दस मारफो १० अक्षरमा । र. र.त. गु.गणमा ( ऽ।ऽऽ + ।ऽऽऽ + ।ऽ) (फाइलातुन् + मफाईलुन् + मफा ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ – ‘सोच्न लागें तिमीलाई यहाँ, रोज्न लागें तिमीलाई यहाँ’ । प्रेममा आधारित यस गजलमा गजलकारले प्रेमीको बारेमा सोच्न लागे, उनैलाई रोज्न लागे, रातकाट्ने सहाराको लागि उनैलाई डाक्न लागे, दिल टुक्रा पारेकोमा मान्न लागे, छातीमुनी नैन धेरै गडेकोमा खोज्न लागे र पीर धेरै दिएकोले चिन्न लागेको धारणा पस्केका छन् ।

गजल –४३ यो गजल बहरे मुजारे मुसम्मन् अखरब् (पिङ्गल छन्द–दिक्पाल) १४ अक्षरमा । त. र. म. ज. गु. गु. गणमा ( ऽऽ। + ऽ।ऽऽ + ऽऽ। + ऽ।ऽऽ) (मफ्ऊलु + फाइलातुन् + मफ्ऊलु + फाइलातुन्) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ – ‘छाया नआउनाले चर्केर जान लागे, माया नपाउनाले फर्केर आउन लागे’ । घाम चर्को लाग्दा छायाको आवश्क्ता पर्छ नत्र भने चर्केर जान सक्छ, माया पाएन भने फर्केर जान सक्छ, आँखा नहेरी हिड्दा जालोमा पर्न सकिन्छ फुस्कने प्रयास गर्दा सर्केर जान पर्ने हुन्छ । माया र प्यारको आधार बनाउँछुभन्दा मीठो कटार लागि थर्केर जान पर्ने हुन्छ । सामान जिन्दगीको जोडेर जान्छुभन्दा चोट धेरै खाएर दर्केर जानु पर्छ । मायालु नै शत्रू भएकोले वेहाल बनायो, माथि उक्लने धारणा हुँदा हुँदै पनि आज लर्केर जान परेको छ ।

गजल ४४ यो गजल बहरे रमल मुसम्मन् मक्तुअ मशकूल १० अक्षरमा । म. भ. र. गु. गणमा ( ऽऽऽऽ + ।।ऽ। + ऽऽ) (मुस्तफ्फैलुन् + फिइलातु + फैलुन्) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ – ‘साह्र्रै राम्रो अवतार तिम्रो, चर्चा गर्छन् दिलदार तिम्रो’ । अवतार तिम्रो धेरै राम्रो भएकोले सबैले चर्चा गर्दछन् । दिनरात तिम्रो मायाजालको सरकार चलेको देखियो प्रत्येक बार तिम्रो प्राप्त गर्नको लागि सबै यार दकुरेको पाइयो, नवजात शिशुदेखि ठूलासम्म तिम्रो दरकार देखियो र तिम्रा नयन तलबार चल्दा संसार नै दिवाना भएको पाइयो भन्ने धारणा गजलले पस्केको छ । प्रेमले मानिसका सारा काम नै भुलाई दिन्छ र आफ्नो स्थान लिन्छ भन्ने जानकारी दिलाएको छ गजलले ।

गजल –४५ यो गजल बहरे रमल मुसम्मन् मख्बून मक्तूअ (ख) १४ अक्षरमा । र. भ. त. य. गु. गु. गणमा (ऽ।ऽऽ + ।।ऽऽ + ।।ऽऽ + ऽऽ ) ( फाइलातुन् + फिइलातुन् + फिइलातुन् + फैलुन्) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘देव तेरो दुनियामा जन पाल्ने को हो, प्यार मैले दिन लागे भन राख्ने को हो’ ।

यो धार्मिक दर्शनमा आधारित गजल जस्मा दैवसँग प्रश्न राखिएको छ । यो संसारको जन पाल्ने को हो, प्यार दिँदा प्यार राख्ने को हो, मन धान्ने को हो, वागलाई मल पानी दिएर हुर्काएको त्येसै घरलाई ढाल्ने को हो, मार पर्दा, रन चल्दा, वनपाखामा दिल साट्ने को हो भनी खोज्न गाह्रो भयो, हे दैव तैंले आफै भन मैले भर गर्ने यो तन छाप्ने कोही छ । आज भनी प्रश्न राखिएको छ । धर्म दर्शनबाट नियाल्दा यो संसार चलाउने एकमात्र ईश्वर हुन् ।

गजल–४६, यो गजल बहरे मुसाज वा मुज्तस् १६ अक्षरमा । त. त. म. र. र. गु. गणमा (ऽऽ।ऽ +ऽ।ऽऽ + ऽऽ।ऽ + ऽ।ऽऽ) (मुस्तफाइलुन् + फाइलातुन् + मुस्तफइलु्न् + फाइलातुन्) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘छोटो छ यो जिन्दगानी केही गरी मर्न देऊ, जाने भयो खेर माया कोही यहाँ छर्न देऊ’ । यो संसारमा जिन्दगीमा आउने जाने क्रम निरन्तर छ ।जिन्दगी छोटो पनि छ । यहाँ आउनुको मत्लब केही गर्नको लागि हो, त्यसो हुँदा केही गरेर मात्र मर्नु पर्छ । मायालाई खेर नफालौं प्यारलाई सस्तोमा नबाँडौ, मानिस भए पछि मानिसजस्तै बन्नु पर्छ । स्वार्थपूर्ति गर्नेवालाले स्वार्थपूर्ति गर्ने काम गरेकै छन् । मैले पनि धेरै काम गरें पनि अँझै देशको लागि केही गर्नु छ । संसारमा गल्ती गर्दै गर्दिन भन्ने कुरा मान्य हुँदैन किनकि केही न केही गल्ती गरेकै हुन्छन् । गल्ती गरेपछि महसूस गरेर माफी माग्छ भने माफी दिनुपर्छ र पापबाट मुक्त हुनुपर्छ । जीवनमा हाँसेर बाच्नु पर्छ । दासी भएर हैन । मानयालुको दर्द पीडामा सहभागी हुनुपर्छ भन्ने धारणा आएको छ ।

गजल –४७ यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् अखरब महजूफ (पिङ्गल छन्द–मणिमाला) १२ अक्षरमा । त. य. त. य. गणमा ( ऽऽ। + ।ऽऽ + ऽऽ। + ।ऽऽ) (मफ्ऊलु + फऊलुन् + मफ्ऊलु + फऊलुन्) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ –‘आँखासँग आँखा जोडेर हरायौ, मायालु दिल यो तोडेर हरायौ’ । युद्धमा होमिए पछि त जित र हार त भै नै रहन्छ । यदि हराउनु नै भए आँखामा आँखा जोडेर, मायाको दिलै तोडेर, दिलको सानो घरलाई फोडेर, जीवन यात्रामा अन्तैतिर बाटो मोडेर, अब ठूलो घर गोडेर तिमी हिडेऊ तर मैले तिमीलाई नै ठूलो संसार सम्झे र प्रदान गर्नु पर्ने सम्पूर्ण चिजलाई प्रदान गरेकै थिएँ त्यतिले पनि पुगेन भन्ने धारणा आएको छ गजलमा ।

गजल –४८ यो गजल बहरे हमी म मुसद्दस मख्बून् १२ अक्षरमा । स. र. ज. र. गणमा ( ।।ऽऽ + ।ऽ।ऽ + ।ऽ।ऽ) (फिइलातुन् + मुफाइलुन् + मुफाइलुन् ) ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘दुनियामा कुरा चल्यो नयाँ नयाँ, दिल दुःख्ने व्यथा फल्यो नयाँ नयाँ’ । संसारमा नयाँ कुरा चल्यो, दिल दुख्ने व्यथा फल्यो, मन सरिताझै बग्यो, फूल फुले, दियो बल्यो, नेता जति बढ्दै गए कुरा त्यति लडे, जनतामा व्यथाहरू बढे, घर बस्तीहरू नयाँ नयाँ बढे र म पुरानो भएको हुँदा कता पुगें भन्ने धारणा आएका छन् । बस्तवमा संसार परिवर्तनशील छ । यहाँ नयाँ नयाँ परिवर्तन भै नै रहन्छन् भन्ने धारणा आएको छ गजलमा ।

गजल –४९ यो गजल बहरे सरीम १२ अक्षरमा । य. त. म. य. गणमा ( ।ऽऽऽ + ऽ।ऽऽ + ऽ।ऽऽ) (मफाईलन् + फाइलातुन् + फाइलातुन् ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ – ‘नदी ठूलो आज देखें तर्न पर्ने, नभेटाए मार्ग माया गर्न पर्ने । प्रेम र राष्ट्रियताको भावनाको मिश्रणमा रहेको यो गजलमा ठूलो नदी तर्न पर्ने देखिएको माया गर्न पर्ने मार्ग पनि नभेटिएको, यादमा धेरै समय व्यतित भएकोले जवानकिो डाललाई हर्न पर्ने को साथै दया माया पनि केही मागिएन तर त्यो प्राप्त गर्न पनि आफै मर्न पर्ने जस्तो देखिएको र खोजी एका बस्तु प्राप्त गर्नको लागि आफै बिमारी पर्न पनि सकिएन भन्ने धारणा आएको छ । यस गजलमा एउटा शेर देशप्रति समर्पित हुनु पर्छ भन्ने समावेश गरिएको छ–‘हुँ नेपाली हेर जन्मे यस धरामा, छ वाँकी यो खून मैले छर्न पर्ने’

गजल –५० यो गजल बहरे मुतकारिब मुस्म्मन मक्बूज (ख) १२ अक्षरमा, ज. य. ज. य. गणमा ( ।ऽ। + ।ऽऽ + ।ऽ। + ।ऽऽ) (फऊलु + फऊलुन् + फऊलु + फऊलुन्) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ Þ– ‘इमान नराम्रो गरेर हरायौ मसङ्ग नआई सरेर हरायौ, । प्रेममा चित्त नबुझे हराउन सकिन्छ तर यहाँ इमान नराम्रो गरेर, सम्पर्कमा नआई सरेर,सँगै समुद्र तर्नेभन्दा भन्दै नपर्खेर, मायाको बगैँचा रचेर बस्दा पनि जवान नबन्दै चरेर, दिलैदेखि झरेर मीठा भविष्य हरेर हराएको धारणा पस्केका छन् गजलकारले ।

गजल– ५१, यो गजल बहरे हजज मुरब्बा अखरम मक्बूज ७ अक्षरमा । म. ज. गु. गणमा ( ऽऽऽ। + ऽ।ऽ) (मफ्ऊलात् + फाइलुन्) रुक्न २मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ – ‘हाँसी दिन्छ जिन्दगी, रोई दिन्छ जिन्दगी’ । जिन्दगी बास्तवमा हाँसो र रोदनको सम्मिश्रण हो । जीवन जगतसँग गजलकार परिचित छन् र यसरी धारणा राख्दछन् । जिन्दगी हावाको वहाव जस्तो रहेछ जो माया प्यार दर्दमा चल्ने घुम्ने घाम जून जस्तै । खोला हैन जिन्दगी तर साह्रै बग्छ भन्ने धारणा आएको छ गजलमा ।

गजल –५२, यो गजल बहरे मुतकारिब मुसम्मन् अस्लम ((ख) ११ अक्षरमा । य. य. त. गु. गु. गणमा ( ।ऽऽ + ।ऽऽ + ऽऽ + ।ऽऽ) (फऊलुन् + फऊलुन् + फैलुन् + फउलुन्) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘दिलै भित्र बिझ्ने काँडो हुने भो, दिएथें जवानी घाँडो हुने भो’ । बास्तवमा गजलकारले प्रेममा कहिलेकाहीँ दिलभित्र बिझ्ने काँडो पनि प्राप्त हुन सक्छ र दिएको जवानी पनि घाँडो हुन सक्छ । असल काम गर्नेलाई जवानी फाँडो हुन सक्ने, बाचा टुटाएर तामासा बनाउन थाल्यो भने त्यसैको कहानी चुलिएर डाँडो बन्न सक्ने, नमीठा पीडालाई दिलमा ग्रहण गर्दा दिलै लुकाउने भाँडो हुने, र बानी व्यहोरालाई नजानीकिन दगाबाज गर्न हतार गर्न नहुने धारणा यहाँ पस्किएको छ ।

गजल– ५३, यो गजल अन्य मुजाहिफ बहर १५अक्षरमा । र. त. म. य. म गणमा ( ऽ।ऽऽ + ऽ।ऽऽ + ऽ।ऽऽ + ऽऽ + ऽ) (फाइलातुन् +फाइलातुन् + फाइलातुन् + फैलुन् + फा ) रुक्न ५मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘रक्त बग्ने सास चल्ने जिन्दगानी तिमै्र हो, जे गरे नि गर्न सक्छौ यो जवानी तिम्रै हो’ ।रक्त बग्ने सास चल्ने यो समर्पित जिन्दगी तिम्रो हो । जे गर्न मन लाग्छ गर । तिम्रा दन्त मोतीजस्ता छन्, केश सुनजस्ता छन् । त्यसो हुँदा तिम्रो सुन्दरताको कहानी पढ्न लागेको छु । तिम्रो रुपको स्मरणले निद नआएर नैनहरू दर्केका छन् र आँसु झर्दा भिज्ने यो सिरानी पनि तिम्रो हो । सम्झनाको आगोले गर्दा सारा चिज भष्म भयो र यो भष्म पार्ने काम तिम्रै हो भनिएको छ गजलमा । तिम्रो प्रेममा दास बन्ने यो प्राणी पनि तिम्रै हो । यी सारा बस्तुलाई राख्ने या फाल्ने त्यो तिम्रो मर्जी हो भनिएको छ ।

गजल– ५४ यो गजल बहरे मुन्सरेहे मुसम्मन् मुतब्बी, मन्हूर (ख)(पिङ्गल छन्द–चम्पकमाला / रुक्मवती) १० अक्षरमा । भ. म. स. गु । गणमा ( ऽ।।ऽऽ + ऽ।।ऽऽ) (मुफ्तइलातुन् + मुफ्तइलातुन् ) रुक्न २मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘घस्न डराए चन्दन मेरो, घुम्न डराए नन्दन मेरो’ । घस्न डराउनु चन्दन, घुम्न डराउनु नन्द, प्यारले भरेको भए पनि भन्न नमिल्ने गन्थन, मित्रहरूमा चित्त भरि दिए पनि शत्रु बन्ने जनजन, फुक्न नसक्ने बन्धन र प्रेम बिनाले बाँच्न नसक्ने व्यर्थ भयो मनतन भन्ने धारणा आएको छ गजलमा ।

गजल–५५, यो गजल बहरे मुतकारिब मुसम्मन् महफूज (पिङ्गल छन्द–भुजङ्गी ) ११ अक्षरमा । य. य. य. ल. गु । गणमा (फऊलुन् + फऊलुन् + फऊलुन् + मफा )( ।ऽऽ + ।ऽऽ + ।ऽऽ + ऽ ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘हावाको नगरमा डुलाई दियौ, गरेथेँ भरोसा झुलाई दियौं’ । यस गजलमा गजलकारले हावाको नगरमा डुलाउनु, भरोसा गर्दा झुलाउनु, यता नमीठो इसारा दिलाएर अर्कोतिर बाटो खुलाउनु, बाचाबन्धन चुडाएर बीचमा भुलाउनु, पुराना कहानी भनेर रुलाउनु र घाउ सानो थियो तर ब्यथा बढाएर शिरैदेखि चुलाई दिएको धारणा पस्केका छन् ।

गजल ५६ यो गजल बहरे बसित मुसम्मन् मक्बून (पिङ्गल छन्द–प्रभात) १४ अक्षरमा । त. त. र. य. ल. गु । गणमा (मुस्तफ इलुन् + फाइलातु + फालातुन् + मफा )( ऽऽ।ऽ + ऽ।ऽ। + ऽ।ऽऽ + ।ऽ ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छह– ‘मेट्ने गरी भोक आज चोट खाइदिएँ, पीडाहरू झेल्न खेप्न मीतलाइदिएँ’ । मानिसलाई सहारा प्राप्त गर्नको लागि आपसी मित्रता(मीत)को खाँचो पर्दछ । यहाँ गजलकारले भोक मेट्ने गरी चोट खाएका, पीडाहरू झेल्न मित लाएका, प्यास लाग्दा तालमा धाएका तर तालै सुकेको पाएका, यारले भोज खान बोलाएर जाँदा मार खाएका, एक्लो हुँदा कोही आफ्नो नपाएका, प्रेम गीत गाउँदा पनि माया दया प्यार नपाइ दुख मात्रै पाएका धारणा पस्केका छन् ।

गजल– ५७, यो गजल बहरे सगीर मुसद्दस मक्फूफ मक्तुअ मुतब्बी (पिङ्गल छन्द – सुषमा ) १४ अक्षरमा । .त. य. भ. गु । गणमा (मुस्तफ्इलु + मफऊलात + मफा )( ऽऽ।। + ऽऽऽ। + ।ऽ ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘दिलदार तिमी संसार तिमी, मेरो मनको आधार तिमी । प्रेममा जब मानिस तल्लिन हुन्छ त्यति बेला दिलले दिलसँग मित लाउँछ र संसार नै प्रेममय हुन्छ । उसले दिलदार सम्झन्छ मनको आधार सम्झन्छ, पुरै दिलको झङ्कार सम्झनु, आफ्नै नयना, दिलको गहना, र यो जीवनको गुल्जार ठान्नु, जुनसुकै काम गर्न पनि मञ्जुर भएर चोखो तनको सर्दार मान्नु कामकुरा सबै बन्ने ठान्दै भरपर्नु जस्ता धारणा आएका छन् गजलमा ।

गजल – ५८, यो गजल बहरे सरीम मुसद्दस अखरब मक्तुअ मुदाइफ १४ अक्षरमा । त. म. म. य. गु. गु । गणमा (मुस्तफ्इलुन् + मफ्ऊलुन् ह २ )( ऽऽ।ऽ + ऽऽऽ ह २ ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘जोडेर राखी राखौ आधार आधा आधा, साँटेर राखी राखौं यो प्यार आधा आधा’ । आसन (आधार) नभै सिंहाशान बन्दैन र प्यार नभै घरबार बन्दैन भने जस्तै आधार आधा आधा जोडेर प्यार आधा आधा साटेर राम्रो नराम्रो वेलामा आइ पर्ने सुख दुःख, बाँडेर, जिन्दगीको मीठो सौगात छोडेर जाँदा साकार आधा आधा लेख्ने गरी, डाहा पापीपीडा लाचारलाई व्यहोर्न परे पनि हाँसी हाँसी, छायाँ माया प्राप्त गर्ने यो धर्ती र अर्ती सबैलाई हामी दुवैले आधा आधा बाँडेर लियौं भन्ने धारणा छ गजलमा ।

गजल –५९, यो गजल बहरे मुज्तस मुसम्मन् मुतब्बी १२ अक्षरमा । भ. म. भ. म. गणमा (मुस्तफ्इलुन् + फैलुन् ह २ )( ऽ।।ऽ + ऽऽ ह २ ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘भन्न थियो भित्री राज तिमीलाई, जीवनको माने ताज तिमीलाई’ । जीवनको ताज मान्दै भित्री राज भन्दै, ताल बिना धेरै गीत बिग्रेकोले साजको लागि तिमीलाई नै खोज्दै, प्राप्त भए पछि राख लाज भनी लाज दिएको, बोझ बढी नहोस् भन्दै काम आधा आधा बाडेको र प्यारबिना यो संसारमा कोही पनि बाँच्न नसक्ने भएकोले तिमीलाई आज सम्झेको भन्ने धारणा पस्किएको छ गजलमा ।

गजल –६०, यो गजल बहरे मुतकारिब मुसम्मन् मक्बुज महजूफ ११ अक्षरमा । ज. ज. ज. ल .गु । गणमा (फऊलु + फऊलु + फऊलु + मफा)( ।ऽ। + ।ऽ। + ।ऽ। + ।ऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘उध्याइ कटार धसेर गयौ, पुगेन बिचार फसेर गयौ’ । प्रेममा गरिएको घातलाई यस गजलमा समेट्ने प्रयास गरिएको छ । कटार उध्याइ धसेर जानु, बिचार नपुर्याइ फसेर जानु, प्यारको साटो प्यार दिनुको बदला ब्यहाल बनाई हाँसेर जानु, लुसुक्क आउनु र अद्वारबाट पसेर जानु, उच्चाइमा पुर्याउन खोज्दा पनि खसेर जानु, इमान जमान बिनास गरी निधारमा अवीर घसेर जानु जस्ता घटनाक्रमहरू आएका छन् गजलमा ।

गजल –६१, यो गजल बहरे मुतकारिब मुसम्मन मक्बूज – अस्लम १० अक्षरमा । ज. त. र. गु । गणमा (फाऊलु + फैलुन् ह २ )( ।ऽ। + ऽऽ ह २ ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘कुरान तेरो नमाज तेरा, बहार तेरो समाज तेरो’। बास्तवमा ईश्वरको लीला अपरम्पार छ । गजलकारले यो गजलमा सृष्टिको सबै चिज ईश्वरको नै हो भन्न चाहेका छन् । कुरान, नमाज, बहार, समाज, आकाश, धर्ती, जमिन, रिवाज, बोलिने आवाज, बाजाको ताल, लाखौं लाखको रियाज, उडेर घुम्ने, गुडेर चल्ने, मनुष्य तार्ने जहाज, हँसाइ राख्ने, रुवाइ राख्ने, तिम्रो कसैले बुझ्न नसक्ने मिजाज आदि सबै तिम्रो हो । य सै कारण अनेक पीडा सहेर मान्छेले तिम्रो लिहाज(आदर)गरेका छन् ।

गजल–६२, यो गजल बहरे हजज मुसद्दस अखरम अस्तर महजूफ ९ अक्षरमा । म. र. य. । गणमा (मफऊलुन् + फाइलुन् +फउलुन्) ( ऽऽऽ + ऽ।ऽ+।ऽऽ ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘झर्ने भो फूलको जवानी, भिज्ने भो आँसुले सिरानी’ । बास्तवमा उम्रनु, बढ्नु फुल्नु, बीउ बन्नु र पाकेर झर्नु प्राकृतिक नियम नै हो । मानव जीवन चक्र पनि जन्मन्छ, बढ्छ, बृद्ध भएर स्वर्गबास हुन्छ । फूल(प्रेयसी)को जवानी झर्दा आँसुले सिरानी भिजेको रातको अँध्यारो टार्दै, विहानीलाई कुर्दै, देहले भने बमोजिम झुल्ने, प्यारको खरानीलाई घस्ने, तीरले दिलमा हिर्काएमा प्यारको निसानी बन्ने छ र ज्ञानको कथा पढेर ज्यानको कहानी लेख्ने हो । गजलकारले जीवनमा गरिने प्रेममा अन्धकारलाई मेटाउँदै प्रकाशमय बनाउनु पर्छ भन्ने धारणा पोखेका छन् ।

गजल ६३ यो गजल बहरे मुतदारिक मुसम्मन् मख्बून (पिङ्गल छन्द–टोटक) १२ अक्षरमा । सगण ह४ (फइलुन् ह४)( ।।ऽ ह ४) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ –‘कति माथि गयौ झर है पिरती, मुटुभित्र तिमी भर है पिरती’ । पिरतीमा आधारित रहेर गजलकारले पिरती मुटुभित्र भर्नु पर्दछ । वनभित्र लहरिएर गएको हरियालीमा चर्न सक्नु पर्दछ । यौवन पूर्णतामा यौवनको स्वाद लिनु पर्छ । प्रेम गर्दा कर बल र डर रहित भएर गर्नु पर्दछ । त्यसो हुँदा अन्त नलागि मेरै प्रेमलाई हरण गर । म तिमीलाई पर्खेर बसिराखेको छु । मन राखेर पिरती गर । भनिएका यी कथनमा प्रेमरूपी धनले सबैको मनलाई हर्न सक्नु पर्छ ।

गजल –६४, यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् महजूफ अखरम १२ अक्षरमा । य. म. य. य । गणमा (मफाईलुन् + मुस्तफ्इलुन् + फाइलातुन्)( ।ऽऽऽ + ऽऽ।ऽ + ऽ।ऽऽ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘भए भरको मर्का सबै हर्न लागें, पुरानो त्यो माया नयाँ गर्न लागें’ । गजलकारले प्रेममा ताजगी भर्न लागेका छन् । मर्का सबै हर्न, पुरानो माया नयाँ गर्न, लुकामारी खेल्दै डुलेका पखेरा, नदी नाला झर्न, सबै तर्न लागेको, यतातिर दिलको मेला हराएकोले नयाँ बस्ती रोजेर सर्न लागेको । के के भए, के के गरिए, सबै बिर्सिएर दिल छर्र्न लागेको ठूलो इच्छ्या लिएर माथि चढ्न लागेको भए पनि दया माया लागेर तलै झर्र्न लागेको धराणा पस्किएका छन् गजलमा ।

गजल –६५, यो गजल बहरे करीब मुसद्दस् मख्बून १२ क्षरमा । य. र. त. य. गणमा (मफाईलुन् + मफाईलुन्+फिइलातुन) ( ।ऽऽऽ + ।ऽऽऽ + ।।ऽऽ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘हिडी राख्थें सधै हिड्नै सकिएन, कता माया गए भेट्नै सकिएन’ । आज आएको परिवर्तनमा हिडी राखेको मार्गमा पनि हिड्न नसक्नु, मायालाई भेट्न नसक्नु, फेसनमा रङ्गिँदा चिन्न नसक्नु, जमानाले अति पीडा दिँदा दुईहालते पीडा बिन्न(छान्न) नसक्नु, लुटेराले लुटेका पैसा पनि छिन्न नसक्नु, महाँ (ठूलो) जाँतो किनिएछ बिरामी परेर पिन्नै नसकेको जस्ता धारणा आएका छन् गजलमा । संसारमा देखिएको विविध कारणले गर्दा सफलता प्राप्त गर्न कठीन भएको धारणा पाइन्छ गजलमा ।

गजल–६६, यो गजल मुतकारिब मुसद्दस् अस्लम मुदाइफ १४ अक्षरमा । त. म. म. य. गु. गु । गणमा (मुस्तफ्इलुन् + मफ्ऊलुन् ह २)(ऽऽ।ऽ + ऽऽऽ ह २ ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘टेक्ने बुढोको लठ्ठी टुक्रेर जाने रैुछ, थामौ भनेथे भाग्ये फुस्केर जाने रैछ’ । सहारा चाहिने वेलामा सहाराहीन हुने काम र भाग्य पनि नथामिने जस्ता धारणा राख्छन् गजलकार–

बुढेसकालमा रेखदेख गर्लान् भनेर सन्तान जन्माइन्छ, सन्तान जन्माउनु गल्ती हैन तर सन्तानबाट पनि बूढौलीमा सहारा मिल्दैन सत्कार पाउने वेलामा सत्कार नभै दुस्कर मिल्छ । अर्थ र बल पूर्ण भएको वेलामा सबैको प्यारो भए पनि गिर्दो अवस्थामा सबै तर्केर जान्छ्न् । सास चल्दासम्म कोही आफ्नो हुँदो रहेनछ । आखिरमा साथी भएर शरीरमा चप्केर जाने त कात्रो हुँदोरहेछ । यथार्थमा आधारित यो गजल साह्रै मार्मिक छ ।

गजल–६७, यो गजल बहरे रमल मुसम्मन् महजूफ (पिङ्गल छन्द–मेनका / गीतिका) १५अक्षरमा । र. त. म. य. र गणमा (फाइलातुन् + फाइलातुन् + फाइलातुन् + फाइलुन्)(ऽ।ऽऽ +ऽ।ऽऽ + ऽ।ऽऽ + ऽ।ऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘भोक तिर्खा नीद भाग्दा सोच्न थाले प्यार भो, आज आफै गुम्न लाग्दा सोच्न लागें प्यार भो’ । यस गजलमा गजलकारले जब मानिस प्रेममा सरिक हुन्छ त्यति बेला केही लक्षणहरू देखिन थाल्दछन् । मानिस सोचमग्न हुन थाल्दछ । भोक, तिर्खा र निद भाग्न थाल्छन् । आफै हराए जस्तो लाग्छ जोस होस सबै यादमा परिणत हुन थाल्दछन् । प्रेमीकाको रूप अघिल्तिर अल्झि राख्छ । सिस्नु पनि फूल बन्न थाल्छ तर टिप्दा बिझ्छ । मानिस अर्धचेत बन्न जान्छ, पाऊ भूइँमा राख्दा ताल चाल सबै बिग्रन्छ र रक्सी नप्यूँदा पनि लड्न थाले जस्तो भान हुन्छ भन्ने धारणा छ गजलमा ।

गजल–६८, यो गजल बहरे रमल मुसम्मन् मक्तुअ १४ अक्षरमा । र. त. म. य. गु. गु । गणमा (फाइलातुन् + फाइलातुन् + फाइलातुन् + फैलुन्)(ऽ।ऽऽ + ऽ।ऽऽ + ऽ।ऽऽ + ऽऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘आइराख्यो याद तिम्रो सुस्तरी बिस्तारै, जाग्न थाल्यो प्यार मेरो सुस्तरी बिस्तारै’ । प्रेमर सले भरिएको यो गजलमा याद आइराख्ने, प्यार जाग्न थाल्ने, प्रेम गर्दा लाज मान्न नहुने, दिलमा भएको चाम्रो वातलाई सुस्तरी सुस्तरी बोल्न पर्ने, शत्रू लागे पनि हाम्रो काम बिस्तारै हुने, जाल गर्ने र बार बार्नेको बारलाई तोड्न पर्ने र मार्ग सानो भए पनि खोल्न पर्ने देखिन्छ । ओठ खोलेर मुस्कुराउँदा हीरा जस्ता दाँत देखिएकोले बिस्तारै बैंस राम्रो भएको बुझियो भन्ने धारणा आएका छन् गजलमा ।

गजल –६९, यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् महजूफ (पिङ्गल छन्द–वैश्वदेवी) १२ अक्षरमा । म. म. य. य । गणमा (मफ्ऊलुन् + मफऊलुन् + फऊलुन् + फऊलुन्)( ऽऽऽ + ऽऽऽ + ।ऽऽ + ।ऽऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘डाहा पीडा मैले छुपाएर रोएँ, उन्को माया दिलमा लुकाएर रोएँ,’ । पीडामा छटपटाइरहेका गजलकारले डाहा पीडा छुपाएर, उन्को माया दिलमा लुकाएर, मीठो बोली दिए पनि माया अन्तै सजाएर, धेरै धोका दिएकाले दिलमा विषको प्याला मिलाएर, उन्को राम्रो होस् भन्ने इरादा भएकोले आफू गिर्दा पनि उठाएर र दिलको जात्रा दिलै भित्र राखी छातीमा आगो लगाएर रोएका धारणा आएका छन् गजलमा । गजलकारले आफू रोएर भए पनि प्रेमिकाको भलो चाहेका छन् ।

गजल–७०, यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् अखरब (क) १४ अक्षरमा । त. य. म. स. गु. गु । गणमा (मफ्ऊलु + मफाइलुन् ह २)(ऽऽ। + ।ऽऽऽ + ऽ।ऽऽ ह २) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘भन्दैन कुरा झुट्टा ढाँटेर तिमीलाई, यो प्यार दिने मन भो आँटेर तिमीलाई’ । यस गजलमा मिलनको चाहना राख्दै गजलकारले ढाँटेर कुनै कुरा नभन्ने, आँटेर प्यार दिने, संसार भरीका सबै वागहरूबाट उन्लाई नै छाँटेर रोजेको, बितेका व्यथा सम्झेर दिल रुन्छ तर पनि मन् नयाँ नौलो साटेर दिन्छु, आधारहरू ढल्दै टुक्रेर गएकाले मन फाटेर गएका कुरा भन्दैछु कि यी प्राण दुवैलाई एकै ठाउँमा डोरीले बाँधेर राखौं भन्ने धारणा छ गजलमा ।

गजल –७१, यो गजल बहरे मुजारे मुसम्मन् अखरब मरब्बून् अस्तर (पिङ्गल छन्द–लक्ष्मी) १४ अक्षरमा । म. स. त. भ. गु. गु. गणमा (मफ्ऊलुन् +फाइलातुन् + फाइलुन् + फिइलातुन्) ( ऽऽऽ + ।।ऽऽ +ऽ।ऽ + ।।ऽऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘यो पापी दुनियामा उत्र कोसिस गर्दै, जाला खेर जवानी सुध्र कोसिस गर्दै, । यस गजलमा गजलकारले प्रगति पथमा लम्कन प्रयत्न गर्नु पर्छ भनेका छन् । आँटेर अघि लागे आकाशै छुन सकिने, तारा झार्न सकिने, शत्रुले रन पनि जित्न सक्दैनन् तर माथाको धुर आफैले कोर्नु पर्छ । कही पनि आफै वर हुँदैन वर बनाउन पत्र लेख्नु पर्छ । आफ्नो कामको बिट मार्न कसैले चाहान्छ भने ढुङ्गाको मुटुभित्र उम्रने कोसिस गर्नु पर्छ भन्ने धारणा राखिएको छ गजलमा ।

गजल –७२, यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् अखरब मक्फूफ महजूफ (क) १४ अक्षरमा । त. य. स. भ. गु. गु । गणमा (मफ्ऊलु + मफाइलु + मफाइलु + फऊलुन्)( ऽऽ। + ।ऽऽ। + ।ऽऽ। + ।ऽऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘हाँसेर रुवाएछ मलाई दुनियाले, राखेछ यहाँसम्म जलाई दुनियाले, । यो संसारमा मानवीय जीवनमा के कस्ता बाधा अड्चन देखिन्छन् या व्यहोर्न पर्छ त्यसैमा गजल कारले प्रकाश छर्ने प्रयास गरेका छन् । दुनियाले हाँसाउने, जलाउने, घरडेरा बनाउन नदिने, आधार बन्न नदिने, माया दया नमिल्ने, मार्ग नै ढलाई दिने, गर्न खोज्दा बन्न खोज्दा दर्द प्राप्त हुने, आनन्दको मार्ग खोज्दा वेसञ्चो बनाई दिने जस्ता धारणा आएका छन् गजलमा । बास्तबमा अग्रसरताको अबरोधक अरू कोही नभएर स्वय म दुनिया हो भन्ने ठहर छ गजलकारको ।

गजल –७३, यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् अस्तर मक्बूज महजूफ (पिङ्गल छन्द–चामर / तूणक) १५ अक्षरमा । र. ज. र. ज. र । गणमा (फाइलुन् + मुफाइलुन् + मुफाइलुन् + मुफाइलुन्)( ऽ।ऽ + ।ऽ।ऽ + ।ऽ।ऽ + ।ऽ।ऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘प्यास नै बढी भयो उनी यहाँ नआउँदा, रातले कुरिरह्यो उनी यहाँ न आउँदा’ । प्रेमातुर भएर पर्खिएको प्रेमीको अवस्था कस्तो हुन्छ त्यो त व्यवहारमा उत्रेका पारखीलाई मात्र थाहा लाग्छ । प्रेममा प्रतिक्षारतको घडीको सुई निकै ढीलो गरी घुम्दछ भन्ने गरिन्छ । यहाँ प्यास लाग्नु, रात कहिल्यै नसकिनु, मार्गहरू अनेक हुने भएकोले कता लाग्ने भन्ने मार्ग यात्रा तय नहुनु, त्रास बढ्नु, आसामा आउने मार्गतिरै नजर अडिग रहनु, हौसला डुब्नु, रापको दियो ढलेर नशा चिसा चिसा हुनु, यादले सताउँदा भौतारिनु र प्यारको दिलै जल्नुजस्ता पीडादाइ लक्षणहरू दर्शिएका छन् प्रेमको इनतजारमा ।

गजल –७४, यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् अस्तर १४ अक्षरमा । र य. त.र. गु. गु. । गणमा (फाइलुन् + मफाइलुन् ह २) ( ऽ।ऽ + ।ऽऽऽ ह २ ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘स्वार्थको नभै माया देशको गरे हुन्थ्यो, व्यर्थको कुराभन्दा भेषको गरे हुन्थ्यो’ । यो गजल राष्टू र राष्ट्रियताले भरिएको छ ।व्यक्तिगत स्वार्थभन्दा माथि उठेर देशको माया, भेषको माया, सान राख्दै धराको माया, धराको विकास प्रतिको माया, चोटको दियो बाल्दै आमाले ठेसलाई हेरेकी छन् तिनै ठेसको ओखती गरौं, जातको कुरा छाडेर भूमिको व्यथालाई हेर्दै झरेका केशको बारेमा कुरा गरौं भन्ने धारणा राखेका छन् गजलकारले ।

गजल –७५, यो गजल बहरे सगीर मुसद्दस् मुतब्बी मकतुस मरब्बून (पिङ्गल छन्द( दिपकमाला) १० अक्षरमा । भ. म. ज. गु.। गणमा (मुफ्तइलुन् + फैलुन् + मफाइलुन्) ( ऽ।।ऽ + ऽऽ + ।ऽ।ऽ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘जीवनको धारा बगाउँ है, प्रेम गरी माया जगाउँ है’। यो गजलमा पनि प्रेमकै महिमा दर्शाइउको छ । जीवको धारा बगाउँदै, प्रेमगर्दै माया जगाउँदै, मौसमले हल्ला मच्चाउँदा फूलहरू लगाउँदै, आस गरेर आएमा त्रासलाई मेटाउँ, मुटुमा माया तगाउँ, दुःख परे हटाउँला, प्यार गरेर धेरै सगाउँ भन्ने धारणा पस्किएका छन् गजलमा ।

गजल–७६,यो गजल बहरे हजज मुसद्दस् अस्तर अखरम मक्बूज १० अक्षरमा । र. म. ज. गु गणमा (फाइलातुन् + मफ्ऊलु +फाइलुन्)( ऽ।ऽऽ + ऽऽ। + ऽ।ऽ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘फूल राम्रो तोडेर गै गयो, दुःख पीडा छोडेर गै गयो’ । यो गजलमा पनि प्रेमले पार्ने असरलाई प्रस्तुत गरिएको छ ।फूल राम्रो थियो तर त्यो तोडिइएर गयो, दुःख पीडा छोडिइएर गयो, अन्त नाता जोडिइएर, प्रीतफल्ने बेर्ना उम्रिए तर बढ्न लाग्दा गोडिइएर, आधार भेट्न लाग्दा कर्म नै फोडिइएर, मिलनको तिर्खा जागेर आउँदा रूप अन्त मोडिइएर गएको धारणा आएको छ गजलमा ।

गजल –७७, यो गजल बहरे कविर १२ अक्षरमा । य. र. म. य. । गणमा (मफाइलुन् + मफाइलुन् + फाइलातुन्)( ।ऽऽऽ + ।ऽऽऽ + ।ऽऽऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘नदेखेको कुरा धेरै देख्न लागें, नलेखेको गजल् केही लेख्न लागें’ ।

यो गजल पनि प्रेममा नै आधारित छ । जब मानिस प्रेम रोगले अस्थिर बन्छ ऊ कल्पनामा पौडी खेल्छ, नदेखेका कुरा देख्न थाल्दछ, भावनामा बग्दा नलेखेका गजल पनि लेख्न थाल्छ, प्रेमीको व्यथा सार्ने दाऊ गर्दा नआएको दशा पनि आइलाग्छ, मायालुमै माया मेट्न थालिन्छ चारैतिर उन्कै रूप देख्दा नयाँ रोगले समाएर पीडा झेल्न र त्ीि आँखाको नशा साह्रै लाग्दा विहोसी भै हृदय नै रेटिन थालिन्छ भन्ने धारणा छ गजलमा ।

गजल –७८, यो गजल बहरे मुजारे १६ अक्षरमा । य. त. त. म. र. गु. । गणमा (मफाइलुन् + फाइलातुन् ह २)( ।ऽऽऽ + ऽ।ऽऽ ह २)रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘दिएँ साथी प्यार धेरै लिएँ साथी दर्द धेरै, खुसी राख्दा यारलाई सिएँ साथी दर्द धेरै’ । यस गजलमा यारलाई खुसी राख्न प्यार धेरै दिएको दर्द धेरै लिएको, दर्दलाई सिएको, नपाएको चोट लागेको, नसोचेको खोट लागेको, दर्दलाई पिउन परेको, नदी जस्तो बग्न परेको, रुँदा रुँदा आँखा जल्न थालेको, आँसु झार्न परेको आदि दर्दै दर्दको भारी बोकेको धारणा आएको छ गजलमा । दिल दिंदा सोचेर बुझेर दिनु पर्छ नत्र भने दुःख पाइन्छ भन्ने यथार्थता यस गजलले शिक्षा दिएको छ ।

गजल –७९, यो गजल बहरे मुतकारिब मुसम्मन, अस्लम्, मक्बूज ११ अक्षरमा । त. त. भ. गु. गु. । गणमा (फैलुन् + फऊलुन् + फऊलु + फऊलुन्)(ऽऽ + ।ऽऽ + ।ऽ। + ।ऽऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘छायाँ बिरानो न बन्छ कसैको, माया पुरानो न हुन्छ कसैको’ । यथार्थ परक यी गजलका शेरहरूले छाया र माया दुवैलाई अभिन्न अङ्गको रूपमा लिएका छन् । हुन पनि हो, चन्द्र र सूर्यले अर्थात प्रकाशले बस्तुलाई साथ दिंदासम्म कुनै पनि बस्तुलाई छायाले साथ दिन्छ । माया पनि पुरानो कहिल्यै हुँदैन । यहाँ गजलकारले चिप्ला कुराको भरोसा गर्न हुँदैन किनकि चिप्ला कुरा गर्नेले बाचा चुडाल्न सक्छन् । पापी नजरका चोट हजार हुन्छन् । यी चोटहरू कसैले भूल्न सक्ने र कसैले मनमा सजाएर राख्छन् । कसैले आफ्नो वास्ता नगरी अर्काको मर्का र पीडाको डहनलाई सहन्छन् । कसै कसैमा कसैकसैको मायालु नतिजालाई राम्रो ठान्छन् कसैकसैले डाहा गर्दछन् ।

गजल –८०, यो गजल बहरे तबील मुसम्मन् मक्बूज १४ अक्षरमा । य.ज. र. र. ल. गु. । गणमा (फऊलुन् + मुफाइलुन् ह २)( ।ऽऽ + ।ऽ।ऽ ह २)रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘कहाँ जान मन् गर्यौ बताएर जाऊ है,बढ्यो दर्द प्यारको घटाएर जाऊ है’ । प्यारमा के हुन्छ के हुँदैन जस्तै दर्द हुन्छ, बिलौना हुन्छन्,प्रतिक्षा हुन्छ, प्रतिक्षाको घडीको सुइ कहिल्यै घुम्दैन, त्यसो हुँदा प्रतिक्षालाई घटाएर जाउ, कहानी रटाएर गएमा निद नलाग्दा पढ्न सकिन्छ यदि बाटोमा नया फूल भेटिएमा तिन्लाई लछारेर जानु किनकि हाम्रो साइनो पुरानो छ अन्त हैन यसैलाई मज्बुत बनाएर राख्नु पर्दछ भन्ने धारणा छ गजलमा ।

गजल –८१, यो गजल बहरे रजज मुरब्बा मुतब्बी( पिङ्गल छन्द–माणबक) ८ अक्षरमा । भ. त. ल. गु. । गणमा (मुफ्तइलुन् + मुफ्तइलुन्)( ऽ।।ऽ + ऽ।।ऽ)रुक्न २मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ –‘रैन दिएँ चैन दिएँ, प्रेम दिएँ दर्द लिएँ । यस गजलमा गजलकारले रैन, चैन र प्रेम दिएर त्यसको बदला दर्द लिएका छन् । भेलहरू तरेर जूनसँग बस्न खोज्दा ज्यान धेरै माथि भएकोले त्यो मनमा बस्न खोज्दा खिएको, जीवन बोझ भए पनि प्रेम गरी बस्न जिएको, प्यासले गर्दा जल्न जाँदा उनकै नैनबाटै पिउनसम्म पिएर प्यास मेटेको धारणा आएको छ गजलमा ।

गजल –८२ यो गजल बहरे रमल मुसम्मन् मशकूल १६ अक्षरमा । स. ज. त. ज. र. गु. । गणमा(फिइलातु + फाइलातुन् ह २्)( ।।ऽ। + ऽ।ऽऽ ह २)रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘दिनरात मर्न आँटे उपचार गर्दिएनौ, घरबाट सर्न सक्छौ मनबाट सर्दिएनौ’ ।प्रेमरोगले थला परेकालाई उपचार गर्नु पर्नेमा उपचार हुन सकेन किनकि घरबाट त सरे तर मनबाट सर्न सकेनन् । उनीबाट उपलब्धि त हात पर्यो तर तनभित्र छर्न पर्ने जवानी भने छरिएन । बलबाट तान्न नमिल्ने, तान्नलाई दिलदार हुनुपर्नेमा त्यो पनि हुन नसकेकोले आज पिरती गरेर बर्वाद भएको । समय बिताउनलाई जनजालमा फसिएकोले दिनरात जल्न थालेको छ र रमिते बन्न गएको भन्ने धारणा पस्किएको छ गजलमा ।

गजल–८३,यो गजल बहरे कविर मुसद्दस् मक्बूज १२ अक्षरमा । य. स. र. ज. । गणमा (मफाइलु + मफाइलु् +फाइलातु) (।ऽऽ। + ।ऽऽ। +ऽ।ऽ। )रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ – ‘गलत काम गरौं धर्मले दिंदैन, बनौ के मनुवा कर्मले दिंदैन’। मानव जीवन बाध्यताले बाँधिएको हुन्छ । कति पय कर्म गर्न नचाँहदा नचाँहदै पनि गर्नु पर्छ । गजलकार भन्छन्– गलत काम गर्न हुँदैन धर्मले रोक्छ । मानवले चाहे जस्तो बन्नको लागि पनि कर्मले रोक्छ । भोक मेट्न खानै पर्छ । खानको लागि यात खाना हुनुपर्यो या माग्नु पर्यो । माग्न पनि शर्मले दिंदैन । जथाभावी गर्न मर्मले दिंदैन । धनको लोभमा पर्न पनि हुन्न र दुराचार गर्न पनि हुन्न किनकि यसो गर्न ब्रह्मले दिंदैन । जति घातले सताए पनि बद्ला लिन हुँदैन किनकि नर्मले दिंदैन । यहाँ गजलकारले सहीसत्य काम गर्न बाधा अड्चन पर्दैन, मनपरी गर्नलाई बाधा अड्चन पर्न सक्छ भन्ने धारणा पस्केका छन् गजलकारले ।

गजल –८४, यो गजल बहरे खफीफ १२ अक्षरमा । र. म. य. य. गणमा (फइलातुन् + मुस्तफ्इलुन + फाइलातुन् )( ऽ।ऽऽ + ऽऽ।ऽ + ऽ।ऽऽ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘यो जवानी पानी सरी बग्न लाग्यो, नाउ तिन्को दिलमा घुमी चल्न लाग्यो’ । जवानी पानीसरी बग्न सक्छ, तिन्को दिलमा प्रवेश गर्न सक्छ, धोका खान सकिन्छ, दिल जल्न सक्छ, धोका माथि धोका थपिँदा हृदय गल्न सक्छ, मर्म दिलमा फल्न सक्छ, पापी हावाको झोका छाप्रोतिर प्रवेश गरेमा छाप्रो ढल्न सक्छ र घरबार विहीन हुन सकिन्छ भन्ने धारणा पस्किएको छ गजलमा । जवानीले निम्त्याउने यथार्थता छ यस गजलमा ।

गजल– ८५, यो गजल बहरे सरीय १२ अक्षरमा । त.भ.य.त. गणमा (मुस्तफ्इलुन + मुस्तफ्इलुन् + मफ्ऊलात् )( ऽऽ।ऽ + ऽऽ।ऽ + ऽऽऽ।) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘थोरै नभै धेरै कुरा चल्दो रै’छ, पापीनिको आज्ञा पुरा चल्दो रै’छ’ । यस गजलमा धेरै कुरा चलेको र पापीनिको आज्ञा पुरा पालन भएको भए पनि हल्लामा के के भयो कसरी भयोभन्दा सुरा चलेर भएको, बाजा बजेको नौलो ठानी हेर्दा चुरा बजेको र यस्ले निद्रा हरण गरेको, कस्तो थिएँ भनी सम्झेर सोचेर बस्दा थाहै नपाइ लाग्ने धुरा चल्दो रहेछ । उन्का आँखा उतातिर मिल्दा डाहा उठ्दो रहेछ र मनमा छुरा चल्दो रहेछ । गजलमा भनिएका यथार्थता मानवीय जीवनमा विविध खाले घटना घट्नु घटाउनु जस्ता कार्यहरू स्वभाविकरूपमा घटेको पाइन्छन् ।

गजल –८६, यो गजल बहरे सलीम १२ अक्षरमा । त. म. र. त. गणमा (मुस्तफ्इलुन् + मफ्उलात् + मफउलात्)( ऽऽ।ऽ + ऽऽऽ। + ऽऽऽ।) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘कस्तो दियो धोका सोध्न लागेको छु, प्रेमी व्यथा पाल्दै भोग्न लागेको छु’ । यस गजलमा गजलकारले प्रेममा धोका पनि हुने, त्यो कस्ले दियो भनी सोध्न लाग्दा र प्रेमीव्यथालाई पाल्दै भोग्न लाग्दा यी धोकाहरू त आफ्नैले दिंदा रहेछन् भन्ने जानकारी पाइने,,त्यस्तालाई छोड्न पर्दछ । पिर्ले छुँदा कस्ले हेर्दो रहेछ या को छ आफ्नो भनेर सोच्दै जाँदा माया दिंदा दर्द प्राप्त हुदो रहेछ । कस्ले प्रेमरोगीसङ्ग दया राख्छ र वेथा निको पार्छ भनी त्यसैको खोजीमा छन् गजलकार । बास्तवमा रोग निम्त्याउने प्रेमबाट टाढा रहनु पर्छ भन्ने शिक्षा प्रदान गरेको छ गजलले ।

गजल –८७, यो गजल बहरे तबील १४ अक्षरमा । य. य. र. र. गु. गु. गणमा (फऊलुन् + मफाइलुन् ह २्)( ।ऽऽ + ।ऽऽऽ ह २) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘भरोसा नयाँ केही लगाइदिएँ मैले, बिरामी उहाँलाई जचाइदिएँ मैल’ ।े भरोसा नयाँ लगाई दिनु, बिरामीलाई जचाई दिनु, आफ्ना कथाहरूलाई चिठी लेखी हुलाकी मार्फत पठाई दिनु, तुआलो नलागोस् भनी दिलको दियो बाली दिनु, दयागरी पठाइ दिएको व्यथालाई सजाई दिएको, भिखारी बनेर आफै बिक्दै कसैलाई कमाइ दिएको धारणा आएको छ गजलमा ।

गजल –८८, यो गजल बहरे बतीस १४ अक्षरमा । त. त. म. य. लु. गु गणमा (मुस्तफ्इलुन् + फाइलुन् ह २्)( ऽऽ।ऽ + ऽ।ऽ ह २) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘माया र छायाँहरू गोडेर जाने भयौ, सानो हियारो दिएँ फोडेर जाने भयौ’ । प्रेम विछोडमा लेखिएको गजल हो यो । माया र छायाँलाई गोडेर सानो हृदयलाई फोडेर, बासै छोडेर, हृदयमा खाल्टो पारी आघातले भरेर, नयाँ नाता बनाएर, पहिलाका निसानीहरू तोडेर जाने भयौ भन्ने धारणा आएका छन् गजलमा ।

गजल ८९ यो गजल बहरे हजज मुसम्मन महजूफ (पिङ्गल छन्द (कन्दुक) १३ अक्षरमा । य. य. य. य. गु. गणमा (फऊलुन् + फऊलुन् + फऊलुन् + मफाईलुन्) (।ऽऽ + ।ऽऽ + ।ऽऽ + ।ऽऽऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘खुसीको खजना बनाएँ तिमीलाई, दिलभित्र आफै सजाएँ तिमीलाई ’। यो गजल पनि प्रेममा नै आधारित भएर लेखिएको छ । खुसीको खजना बनाएको, आफ्नै दिलमा सजाएको, उताबाट माया सँभालेर ल्याएर समेटेर चढाएको, दुई हात ईश्वरसँग जोडेर तिमीलाई मगाएको, बाँच्ने सहारा बनाएको, यहाँ भोक निद्रा तिर्खा अनिदो हुँदा बिमारी जानी जचाएको तिमीलाई भन्ने धारणा गजलमा समेटिएको छ ।

गजल–९०, यो गजल बहरे मुन्सरेह १६ अक्षरमा । त. म. र. र. म. ल. गणमा (मुस्तफ्इलुन् + मफऊलात् ह २)(ऽऽ।ऽ + ऽऽऽ। ह २) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘यो जिन्दगी कस्तो रैछ जाँच्ने गरौं जस्तो लाग्छ, तीतो छ कि मीठो रैछ चाख्ने गरौं जस्तो लाग्छ’ । गजलकारले जिन्दगी कस्तो रहेछ भनी जिन्दगीको अनुभूति लिन चाहेका छन् । उनी जिन्दगीलाई जाच्न चाहन्छन् र तीतो मीठो कस्तो रहेछ चाख्न चाहान्छन् । गजलकारले गजलका शेरहरूमा आफ्नो धारणालाई राष्ट्र र आमाप्रति समर्पण गर्दै प्रेम भाव पोखेका छन् । आमाको दया र माया भाव देख्दा हृदय साह्रै गल्छ त्यसो हुँदा सारा माया उन्कै माथि पार्ने गरी गर्यौं । उन्को कथन छ, आमा रुँदा छाती फुट्छ दुःखी हुँदै दिलले भन्छ (यो देशको मर्कालाई मारीदिनु (हटाइदिनु) पर्छ, । यो दिल भित्र जम्मा भएको माया प्रेमलाई बाँडी दिउँ र यहाँ मान्छेहरू डाह पीरले गर्दा रोइरहेका छन् । यस्मा हामी सबै मिली सबैको दर्दलाई फाँडीदिउँ भन्ने धारणा पोखेका छन् गजलकारले ।

गजल–९१, यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् अखरम महजूफ (पिङ्गल छन्द–चन्चरीका वली) १३ अक्षरमा । य. म. र. र. गु. गणमा (मफाईलुन् + मफ्ऊलात + मुस्तफ्इलुन् + फा)( ।ऽऽऽ + ऽऽऽ। + ऽऽ।ऽ + ऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘ति आँखा जाँदा जाँदै मिलायौ तिमीले, दिलैमा आगो बाल्दै जलायौ तिमीले’ । यौवनमस्त जवानीमा जब आँखामा आँखा मिल्छन् मिलनको आतुरतामा दिलमा अग्नि बल्छ । दिल जल्न थाल्नु स्वभाविक हो । यतिमात्र नभएर प्रेममार्ग सुगम बनाएर गाडी चलाउँदा जवानीको बेलामा जवानीको जोशरूपी नशाले भरेका दिलका मीठा पियाला पिलाउँदा वसन्तको मेलामा नयाँ फूलको साथमा बगैंचामा डुलाउँदा, बिलाई जानेजस्तो भएको कहानीलाई दिलैमा जिलाउँदाको आनन्दमय यथार्थतालाई गजलकारले प्रष्टयाएका छन् ।

गजल ९२ यो गजल बहरे मुजारे अखरम मरब्बून् (पिङ्गल छन्द–लोला) १४ अक्षरमा । म.स.म.भ.गु.गु. गणमा (मफ्ऊलुन् + फिईलातुन् ह २ )( ऽऽऽ +।।ऽऽ ह २) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘ठूलो चोट दिलाई मार्यो यो दुनियाले,मेरो प्यार टुटाई झार्यो यो दुनियाले’ । समाजमा विविध खाले काम हुन्छन् । कसैले कसैलाई चोट पुर्याउँछन् त कसैले कसैको दिलै टुटाउँछन् । कसैले कसैको बासै सारिदिन्छन् । यी समाजमा भै रहने काम हुन् । प्रेम गर्नु दोष हैन । मेरो प्रश्नलाई घुमाएर टार्यो यो दुनियाले । कालो रातले असाध्य नै डाहा पीर दिँदा समाजले सहयोग गरेन बरु रोएर दिनरात काट्न पार्यो दुनियाले । पाल्पालीले अनेकौं अत्याचर सहदा पनि जोत्ने गोरु बनायो दुनियाले भन्ने धारणा पोखेका छन् गजलकारले । दुनियाले समाजमा आफ्नो अधिकारज जमाउन चाहन्छ भन्ने अभिव्यक्ति ।

गजल –९३,यो गजल बहरे हजज मुसम्मन् मक्फूफ १६ अक्षरमा । य. र. त. म. य. ल गणमा (मफाईलुन् + मफाईलुन् +मफाईलुन् + मफाईलुन्)( ।ऽऽऽ + ।ऽऽऽ + ।ऽऽऽ + ।ऽऽऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘नयाँ धोका नयाँ पीडा यहाँ खाँदै बसेको छु,महङ्गीले लखेटिंदा यहाँ छाती कसेको छु’ । आजको जमानामा धोका र पीडा पनि नयाँ हुन थाले । एकातिर महङ्गी यति बढी भयोकी पेट भर्न नसकिने भयो । महङ्गीmे लखेट्दा छाती कसेर बस्न पर्ने भयो । अर्कोतिर उनी जाँदा आँखा रसाए निकम्मा भएर हृदयमा छुरी धसेर बस्न परेको छ । जमाना पनि यस्तै यस्तै भएर गएको छ, यस्ले नचिन्छ न जान्दछ । अपेक्षा गर्दा बढी फस्दै गइएको छ । प्रगतिको बाटो खोज्दै माथि जान पर्ने हो तर झन तल खस्दै गइएको छ । कतैबाट केही नबन्ने भएकोले र सबै मौका गुम्दै गएकोले खरानी घस्ने अवस्था आइ खरानी घस्न परेको छ भन्दै गजलकार आजको समस्यामा आँफू केन्द्रित भएका छन् ।

गजल –९४, यो गजल बहरे मुतदारिक मुसम्मन् मक्तूय मरब्बून (पिङ्गल छन्द –मोरनका) १ अक्षरमा । त. ज. ज. ल. गु गणमा (फैलुन् + फइलुन् +फइलुन् + फइलुन्)( ऽऽ + ।।ऽ + ।।ऽ + ।।ऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘मीठो रसमा नबस्यो दुनिया, उसको भरमा नचल्यो दुनिया’ । यस गजलमा दुनियालाई जस्ले चलाएको छ, उस्को बसमा न कोही बसेको छ, नचलेको छ,त्यसो हुँदा मानिस खस्तैछ, राम्रो पथ छाड्दैछ, अधुरा सपना पुराहुन सकेका छैनन्, तारा नभ पहिल्यै जस्तै छन्, मानिस बद्लिदा पनि दुनिया खुलेको छैन । झगडा घटनाहरू घटिरहेका छन् किनी दुनिया उस्को( शृष्टिकर्ताको)बसमा चलेको छैन भन्ने धारणा आएको छ गजलमा ।

गजल–९५, यो गजल बहरे मुक्तजीव १६अक्षरमा । म. य. म. त. त. गु. गणमा (मफ्ऊलात + मुस्तफइलुन् ह २ )( ऽऽऽ। + ऽऽ।ऽ ह २) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘कोही जात सोध्छौ भने नेपाली हुँ नेपालको’, देशको प्यार गर्ने यहाँ दिलवाली हुँ नेपालको’ । राष्ट्रप्रति समर्पित यो गजलमा गजलकारले आँफू नेपाली भएको, राष्ट्रप्रेमी भएको, जातमा पनि नेपाली भएको र झर्ना झर्नै झरझर गरी फूल फुल्ने फरफर गरी भाग्यले झापामा खेल्न पाउने नेपाली भएको, विश्वयुद्ध लड्दै गएको, छाती खोलेर भीड्दै गएको, नेपालको वीर मानिस गोर्खाली भएको, नेपालको यो गौरव देखेर संसार रच्नेवाला जो हो ऊ पनि दङ्ग पर्दै नेपालको माली भएको कुरा दैवले नै भनेको कुराहरू यहाँ बताइएको छ । साथै प्राकृतिक सौन्र्दयताले भरिएको यो देशमा जन्म लिएको म पाल्पाली हुँ भन्ने धारणाहरू पस्किएका छन् गजलमा । राष्ट्रका विरहरूले कमाएको नाम बचाएको देश, गौरव देशको प्रकृतिक सौन्दर्यतालाई बर्णन गरिएको यो गजल अनुकरणीय छ ।

गजल –९६, यो गजल बहरे रमल मुरब्बा, मक्फूफ (पिङ्गल छन्द–मल्लिका/ समानिका) ८ अक्षरमा । र.ज. गु. ल .गणमा(फाइलातु + फाइलातु) ( ऽ।ऽ। + ऽ।ऽ।) रुक्न २मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘प्यार छैन साथ आज, दर्द दिन्छ रात आज’ । साथमा प्यार नभएको जीवनमा रातमा दर्द दिन्छ । गीत मित नभएको थात नै खाली लाग्छ । जब साँझ पर्छ याद पनि बढ्छ त्यसो हुँदा प्रभात बोलाउन मन लाग्छ । काम गरेपछि मात्र भात मिल्छ,काम खोज्दा पाइँदैन । शीरमा बैरी आएमा दर्दको खात लाग्छ । सास फेर्नको लागि माग गर्छु तर बात नै खेर जान्छ । पीर हर्नको लागि माथि हेर्छु तर दैवले पनि घात दिन्छ भन्ने धारणा छ गजलमा ।

गजल–९७, यो गजल बहरे मुतकारिब मुसम्मन अस्लम (ग) (पिङ्गल छन्द–बिध्वङ्क माला) ११ अक्षरमा । त. त. त. गु. गु. गणमा (फैलुन् + फऊलुन् + फऊलुन्) ( ऽऽ + ।ऽऽ+ ।ऽऽ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘आफै जलायौ मलाई तिमीले, के के बनायौ मलाई तिमीलें’ । यो पनि प्रेममा नै्र आधारित गजल हो । तिमीले आफैले नै मलाई जलायौ, के के बनायौ, आँखा जुधायौ, नशाले नै डुबायौ र वेहोस बनायौ, निशाना लगाएर तारो बनायौ गोली छाड्यौ, माया बनेको धेरै दिन भयो तर आज आएर पिलाई सिकायौ तर यति गर्दा गर्दै पनि बाटो बिर्सेर गिर्दै गरेको बेलामा तान्दै गरेऊ मलाई भन्ने धारणा पस्किएको छ गजलमा ।

गजल –९८, यो गजल बहरे रमल मुसम्मन् मक्फूफ १६ अक्षरमा । र.ज. म.ज. र. गु. गणमा(फाइलातु + फाइलातुन् ह २) ( ऽ।ऽ। + ऽ।ऽऽ ह २) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘लाम लागि काँध हाल्ने जन्तको सलाम लेऊ, सास छाडी जान लागें अन्तको सलाम लेऊ’ । यहाँ गजल कारले जन्तको, सास पछिको अन्तको अर्को जुनीमा जन्मलिन सके तिम्रो साथमा आउने छु, हाललाई मस्तको सलाम लिने आग्रह, लास झै भएकोले कष्टको, ईष्ट मित्र छोड्न पाध्य पार्ने रित पापीले गर्दा जान मन नहुँदा नहुदै जान परेकोले सन्तको र यो संसार छ रित वाला काम गर्छ जीतवाला त्यो हुँदा हार खाएर जान लागेको समयमा हन्तको सलाम लिनको लागि आग्रह गरिएको छ गजलमा ।
गजल–९९, यो गजल बहरे मुतकारिब मुसम्मन् महजूफ १० अक्षरमा । र. ज. म. ज. र. गु. गणमा(मफा + फऊलुन् ह २) ( ।ऽ + ।ऽऽ ह २) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ– ‘सकाम केही गरेर जाऊ, दया र माया छरेर जाऊ’ । यहाँ गजलकारको आग्रह छ कि–सुकाम गरेर, दया र माया छरेर, आकाश ताक्नुभन्दा प्यार गर्दा झरेर, मेरा आँसु नदीसरी झरेकोले सुकाएर तरेर, अनाथ जस्तो नपारी खाली दिललाई भरेर र अनेक प्रकारको दर्दलाई हे मायालु हरेर जाऊ भन्दै गजलकारले आफ्नो धारणा पोखेका छन् ।

गजल–१००, यो गजल बहरे असम मुसद्दस मशकूल अखरब महजूफ १० अक्षरमा । स.य.ज. गु. गणमा(फिइलातु + मफ्ऊलु + फाइलुन्) ( ।।ऽ। + ऽऽ। + ऽ।ऽ) रुक्न ३मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘किन याद चर्किन्छ साँझमा, मन फेरि धर्किन्छ साँझमा’ । बास्तवमा यारको प्रेमले मानवको मन मस्तिष्क दुवैमा किला गाडेपछि साँझमा याद चर्किनु, मन धर्किनु, दिलबाट चाँदनी ढल्केर मुटु तड्पिनु, पिरती प्रदेशमा छ भने पनि सम्झेर मन दर्किनुको साथै यारको अतितको यादले प्रेम उर्लिन्छ साँझमा ।

गजल–१०१, योगजल बहरे मदीद् मुसम्मन् मशकूल मक्तुअ १२ अक्षरमा । स. य. स. य. गणमा(फिइलातु + फैलुन् + फिइलातु + फैलुन्) ( ।।ऽ। + ऽऽ+।।ऽ। + ऽऽ ) रुक्न ४मा आधारित रहेर सिर्जना गरिएको छ–‘म त आज एक्लै भर छैन मेरो, म हुँ सिर्फ मान्छे थर छैन मेरो ’।म केवल एक्लै छु, केही भर छैन, म केवल मानिस भएकोले थर छैन । गजलकारले यहाँ भावनात्मक अभिव्यक्ति प्रकट गरेक छन् । जब मानिस परिवार विहीन हुन्छ ऊ कता हुन्छ कहाँ हुन्छ थाहा नहुन सक्छ । मानवतावादीको लागि मानवता नै ठूलो हुन्छ उस्ले नजात खोज्छ नथर खोज्छ । दुनिया केवल धनको पछाडि छ । धनहीनको वर/पर कोही हुँदैन । मेरो दिल देखि कोही पर छैन । कसैले बलवान भन्छन् र कसैले धनवान भन्छन् । बास्तवमा यो सबै उस्को( ईश्वरको) हो । गजलकारले मुटु राख्नलाई दिल माग्छन् किनकि मेरो घर छैन र नभलाई नै छानु मानेको छु भन्ने धारणा पोखेका छन् गजलकारले । गजलकारको यो अन्तिम गजल हो । यो मानवतावादी गजलमा गजलकारले उच्च भावना र धारणा पोखेका छन् । प्रेममा उच्चभाव प्रकट गर्ने गजलकारले मुटु राख्नलाई खुला आकाश मुनी भएकोले दिल माग्दछन् ।
गजलको भावसार माथि नै मैले प्रकट गरेको छु । गजल विविधताले भरिएका छन् । बहरमा लेखिएका यी गजल भावपूर्ण, ओजपूर्ण यथार्थपरकको साथै शेरहरू सशक्त छन् । प्रेम प्रणय र जीवन्त भावलाई अङ्गाल्दै गजलप्रतिको चिन्तन र विचारमा उच्चता दिंदै, लय र गायनलाई अङ्गिकार गर्दै, कोमल र श्रुतीमधुरतामा ध्यान दिंदै लेखिएका यी गजलहरू सह्रानीय छन् ।

गजलकारले कृतिको नामाकरण पनि यथा नाम तथा गुण भने झै एक बहर एक गजल गरी १० १ बहरमा १० १ गजल लेखेका छन् । गजलकारले गजलको सिधान्तलाई पनि राम्रोसँग अबलम्बन् गरेका छन् । अधिकाँस गजलहरू सिङ्गारिक रसमा लेखिएका छन् । माया प्रेमले मानवीय जीवनमा विविध खाले घटना घटाउने काम गर्छ र प्रभाव पार्दछ । यहाँ सबै किसिमका प्रेमाभूति चाख्न पाइन्छ । सही रूपमा भन्ने हो भने पाल्पालीका गजलहरू प्रेमका सागर हुन् । यस कृतिमा मानवीय जीवनमा घट्न सक्ने खालका सबै खाले प्रेमबाट उपलब्ध हुने, सुखान्त, सुखान्त, संयोगान्त, वियोगान्त घटनाक्रमहरू, राष्ट्रप्रेम, आमा(मातृ) प्रेम, ईश्वरीय प्रेमलाई प्रष्ट्याउने प्रयास गरिएको छ । संक्षेपमाभन्दा यो प्रेमको दर्शन हो ।

अन्त्यमा पाल्पालीजीलाई दिर्घायुको कामना सहित धन्यवाद दिन चाहन्छु ।

धन्यवाद ।
सदानन्द अभागी
मिति २०७२ साल असौज १५ गते,
कावासोती नगर पालिका –७

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *