• भलाकुसारी
  • मझेरी छनौट
  • ट्विटरमा
  • फेसबुकमा
  • रचना प्रकाशन गर्दा
  • प्रतिकृया
  • हाम्रो बारेमा
  • हिज्जे संशोधन
Home

मझेरी आकर्षण

  • पछिल्ला रचनाहरू
  • नयाँ लेख/रचना पढ्नुहोस्
  • लेखक/विधा/स्रोत सूची
  • साहित्यिक सूचना/समाचार
  • कथा
  • कविता
  • गजल
  • गीत

फेसबुक एकाउन्टबाट लग-इन

लग-इन (भित्र)

  • Create new account
  • Request new password

विधा सूची

  • कथा
  • आधुनिक कथा
  • सामाजिक कथा
  • लघु कथा
  • मनोविश्लेषणात्मक कथा
  • पौराणिक कथा
  • बाल कथा
  • लोक कथा
  • अनूदित कथा
  • विज्ञान कथा
  • हास्य कथा
  • सूत्रकथा
  • पत्रात्मक कथा
  • अन्य बिधा (कथा)
  • कविता
  • गद्य कविता
  • छन्द कविता
  • पद्य कविता
  • राष्ट्रिय कविता
  • बाल कविता
  • गीति कविता
  • पौराणिक कविता
  • हास्यव्यङ्ग्य कविता
  • भक्ति कविता
  • अनूदित कविता
  • अन्य विधा ( कविता)
  • गीत
  • लोकगीत
  • आधुनिक गीत
  • पुराना गीत
  • बाल गीत
  • चलचित्रका गीत
  • स्वदेश गीत
  • पप गीत
  • गजल (गीत)
  • अनूदित गीत
  • निबन्ध
  • वर्णनात्मक निबन्ध
  • वैयक्तिक निबन्ध
  • विचारात्मक निबन्ध
  • हास्यव्यङ्ग्य
  • पत्रात्मक निबन्ध
  • संस्मरण
  • नियात्रा
  • भावनात्मक निबन्ध
  • अनुभूति/मनोन्यास
  • अन्य विधा (निबन्ध)
  • विश्लेषण/समालोचना
  • सामाजिक समीक्षा
  • भाषा/साहित्य समीक्षा
  • ऐतिहासिक समीक्षा
  • सांस्कृतिक समीक्षा
  • संगीत/कला समीक्षा
  • व्यक्तित्व समीक्षा
  • पुस्तक/कृति समीक्षा
  • साहित्यिक खोजपत्र
  • भौगोलिक समीक्षा
  • शैक्षिक समीक्षा
  • राजनीतिक विश्लेषण
  • आध्यात्मिक विश्लेशण
  • सूचना प्रविधि
  • वैज्ञानिक समीक्षा
  • अन्य विश्लेषण
  • सूचना/समाचार/बहस
  • सूचना/विज्ञप्ति
  • कला/साहित्य समाचार
  • साहित्यिक छलफल
  • साहित्यिक रिपोर्ट
  • नाटक/एकाङ्की
  • नाटक
  • बाल एकाङ्की
  • संवाद
  • अन्य विधा
  • गजल
  • मुक्तक
  • हाइकु
  • सेन्र्यू
  • ताङ्का
  • सेदोका
  • सनेट
  • अन्य
  • विविध भाषाका रचना
  • संस्कृत भाषा
  • मैथिली भाषा
  • भोजपुरी भाषा
  • नेवारी भाषा
  • तामाङ् भाषा
  • लिम्बू भाषा
  • बान्तावा भाषा
  • थारू भाषा
  • अवधी भाषा
  • कुलुङ भाषा
  • शेर्पा भाषा

मुक्तकबारे केही जानकारी

HomSuvedi — Sun, 07/16/2017 - 20:42

  • भाषा/साहित्य समीक्षा
  • होम सुवेदी

धेरैतिर मुक्तकलाई विधा भनेको सुनिएको छ । प्रकारको अर्थमा विधा भनिएको भए सही नै मानिएला तर पनि साहित्यको प्रकारकै अर्थमा विधा भनिएको हो भने अलिक मिलेन । कविता निबन्ध आख्यान र नाटक मात्र साहित्यका विधा हुन् । यिनैका भेदोपभेद अरु विधाहरू हुन् । फुट्कर कविता खण्डकाव्य महाकाव्यहरू भनेका कविताका भेदहरू भएझैं मुक्तक भनेको कविताकै क्षेत्रको एक रुप हो वा कविताको प्रकार नै हो ।

यसैमा अहिलेका साथीहरुले तयार पारेका छेस्का सुइरा घोचोहरू पनि पर्छन् अनि गीतहरू पनि यसैमा पर्छन् । उताबाट आएका हाइकु गजल सेदोको लगयत पनि यसैमा समाहित हुन सक्छन् । सङ्गित विधा ललित कला विधा शिल्प विधा भने झै मुक्तकलाई पनि त्यसको स्वरुप छुट्याउनकै लागि भनिएको भए यसमा विमतिरहन्न । तर कथा उपन्यास नाटक निबन्ध जस्तै मुक्तक पनि अलग विधाका रुपमा मान्न खोजिएको हो भने कुरा नमिलेको विषय सादर अनुरोध गर्दछु ।

मुक्तक आजको विषय हैन । उहिल्यै नवौ शताब्दीदेखि नै चलिआएको । अहिले अलिक ढाँचामा भिन्नता मात्र भएको हो । कविताको यस प्रकारमा कलम चलाउन थाल्ने र कलम चलाइरहनु हुने मुक्तक लेखकहरुका लागि केही जानकारी दिने प्रयास मात्र यहाँ मेरो मनशाय छ | यद्यपि मुक्तक लेख्न र यसमा दखल पाउन पनि निरन्तर अभ्यास अध्यन र साधनाको अपेक्षा हुने कुरा पनि जानकारी गरिरहनु पर्छ ।

पहिले मुक्तक न्यूनतम एक पददेखि अधिकतम आठ पदसम्ममा विस्तारित हुने गरेको कुरा देखिए पनि पछिल्लो चरणमा चार पद (हरफ) मात्र हुनु पर्ने कुरामा विद्वानहरू सहमत भएका देखिन्छन् । यद्यपि मुक्तकमा कथातत्वको आभास हुनु पूर्वको कविताको रुपलाई मुक्तक भनेको पनि भेटिएको छ । आफेंमा कसैसँग सापेक्षित नभई मुक्त हुनु मुक्तकको लक्षण हो । सानो भएर पनि सशक्त र आफैँमा स्वतन्त्र रहेर एक विशेष अर्थ पूर्ण गर्ने क्षमता हुने कविताको रुपमा अहिले मुक्तकले स्थान पाएको छ । यो गद्य पद्य जेसुकैमामा पनि रचना हुन सक्छ । कुरा कति भने यसमा गेयता हुनु अनिवार्य छ | कविता हुनु पहिलो सर्त गेयता नै हुने हुनाले यो पनि कविता भएको कारण यसलाई पनि लयात्मक्ताको खाँचो पर्ने नै भयो । अहिलेका मुक्तकमा पहिलो दोस्रो र चैाथो हरफ अनुप्रासयुक्त र तेस्रो हरफ स्वतन्त्र हुनु पर्छ भन्ने सैद्धान्तिक अवधारणाले स्थान पाएको छ ।

यसमा अनुप्रासको विशेष महत्व हुन्छ जसलाई गजलको भाषामा काफिया भनिन्छ ।

हरफको अन्तमा एकैनास सुनिने तर भिन्न शब्दलाई अनुप्रास भनिन्छ | तर अनुप्रास हरफको अन्तमा हुनु पर्ने अनिवार्यता छेन । चार हरफका आधिकारिक मुक्तकको पहिलो हरफले विषयवस्तुको उठान गरेको हुनु पर्छ | दोस्रो हरफले पहिलोमा उठान भएको विषयलाई अँझ बल पुगाउँदै समर्थन गरेको हुन्छ | यी दुई हरफहरू मुक्तकका आधारभूमिका रुपमा रहेपछि आउने तेस्रो हरफ भने स्वतन्त्र रहेको हुनु पर्छ । यसले पहिलो र दोस्रो हरफका आशयलाई टढ्कारो पार्न काम गरेको हुन्छ । पछिल्लो हरफका लागि यो हरफ बल हो । चौथो हरफमा अन्तिम हरफका लागि यसले सम्प्रेश्य बनाउने चखिलो बनाउने आस्वाद्य र प्रेय बनाउने काम गर्छ । यसैले यसको मद्दतले चौथो हरफ वजनदार र गहन हुनलाई यसले सघाउ गर्छ । यसका सहयोगले चौथो हरफबाट मूल मुक्तकीय अर्थ साधारणीकृत हुन्छ र त्यसले उत्कर्षता प्राप्त गर्छ एक किसिमले स्रोताको उत्सुकतालाई चरममा पुगाउँछ ।

कममा पनि सुन्दर प्रेय र आस्वाद्य पदचयन मुक्तकलेखनको धर्म हो । सकेसम्म चारै ओ६ा बराबारीका हरफ हुनु राम्रो । अनुप्रासमा एकै शब्द नदोहोरीनु सम्भव भए बराबरी पदहरुका हरफ हुनु सारपूर्ण अर्थ पनि हुनु मुक्तकले उच्चता पाउने ठाउँ हो । लक्ष वेधन गर्ने क्षमता राख्नु पर्छ । दायाँ बायाँका कुरा नदागी सोझै लक्षभेदन गर्ने क्षमता मुक्तकमा हुन्छ । कविता अलमस्तसँग गतिशील हुन्छ भने मुक्तलाई यो अवसर हुन्न ।

एक मुक्तकः उदाहरणका रुपमाः

हात सिराने लाएर कैयौं रात बिताएको छु
पलपल हारेर तिमीलाई जिताएको छु
कसैको कुभलो गर्ने सोचसम्म बोक्न जानिनँ
अरुको त कुरै छाडौं मैले ता शत्रुको पनि भलो चिताएको छु ।

यहाँका अनुप्रास वा काफिया
बिताएको
जिताएको
चिताएको

तेस्रो हरफ यहाँ स्वतन्त्र नै छ । यसको सम्बन्ध कतै छैन तर पछिल्लोका लागि यसले भूमिकाको काम गरेको छ र अन्तिमको भनाइलाई यसले पुष्टि गर्न सघाउ गरेको छ । तर समान वर्णका हैसियतमा भने अन्तिम हरफ केही नमिल्दो छ ।

अहिले यत्ति ।

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Total votes: 128
  • 270 reads
Tweet facebook

Post new comment

The content of this field is kept private and will not be shown publicly.
Input format
  • Web page addresses and e-mail addresses turn into links automatically.
  • Allowed HTML tags: <a> <em> <strong> <cite> <code> <ul> <ol> <li> <dl> <dt> <dd>
  • Lines and paragraphs break automatically.
  • Web page addresses and e-mail addresses turn into links automatically.
  • Lines and paragraphs break automatically.

More information about formatting options

CAPTCHA
This question is for testing whether you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.

सामाजिक सञ्जालमा

Follow @Majheri

नयाँ प्रतिकृयाहरू

  • सुन्दर कविता
    11 hours 40 min ago
  • न काफिमा मिलान भाे न रुक्नमा
    16 hours 29 min ago
  • दमदार गजल वाह
    1 day 14 hours ago
  • वाह
    2 days 4 hours ago
  • थाप्छु दश करोड नि
    6 days 1 hour ago
  • सुझावको लागि धन्यवाद सर !
    1 week 7 hours ago
  • गजब रहेछ मित्र ।
    1 week 23 hours ago
  • ल धेरै असल समीक्षा अायाे ।
    1 week 2 days ago
  • यसको अरिजिनल याहा सम्लग्न
    1 week 2 days ago
  • असल लाग्यो मित्र ।
    1 week 5 days ago

उपयोगी पृष्ठहरू

  • सरुभक्त सरोकार केन्द्र
  • समकालीन नेपाली शब्दकोश
  • प्रीति-युनिकोड रुपान्तरण
  • नेपाली टाइपिङ् (एक्स् नेपाली)
  • नेपाल साप्ताहिक

मझेरी छनौट

  • सरुभक्त
  • होम सुवेदी
  • पेशल आचार्य
  • रन्जना न्यौपाने
  • बिजु सुवेदी (विजय)

लोकप्रिय रचनाहरू

Today's:

  • जन्मदिनको शुभकामना तिमीलाई
  • नयाँ बर्षको शुभकामना
  • मझेरी हिज्जे-संशोधन : शुद्ध नेपाली लेखौँ
  • डुबेको मधेशका गढेका दर्दहरू
  • शुभकामना! जन्मदिनको !!
  • जन्मदिनको शुभकामना
  • आज मन उडेर भाग्छ
  • गजलमा प्रयोग हुने बहरहरुको बारेमा छोटो जानकारी
  • आँसु हाँसो मिलन बिछोड
  • तिम्रो शुभ विवाहको उपलक्ष्यमा
  • छोरीको जन्मदिनको शुभकामना
  • पछिल्ला रचनाहरू
  • मेरी आमा, प्यारी आमा
  • मझेरीमा लेख रचना प्रकाशन गर्दा..
  • सगरमाथा छोएको क्षण
  • यसै गरी बिताईदिन्छु
  • तिमीलाई जन्मदिनको शुभकामना
  • पाँच मुक्तक (अब त टाढा भएछु)
  • म हुरीमा दियो जलेको देख्छु
  • माया गर्ने भन्दा, धोका दिने मायालु प्यारो हुन्छ
  • थरहरू पनि विभिन्न गोत्रमा बाँडिएका हुन्छन्।
  • मीरा (प्रेम कथा)
  • प्रिय मेरी मायालु तिम्रो यादमा
  • मलाई नसोध कहाँ दुख्छ घाउ
  • गजल:तिम्लाई माया गर्ने मेरो मन !!
  • मेरो छोरो भेटिएको छ
  • धोका दियौ तिमीले
  • ए झरी नझरी देउ यसरी
  • प्रेम कविता
  • मोहनी लाग्ला है

Last viewed:

  • पन्थदेउरालीमा पुग्दा एक विवेचना
  • म जन्मिदिन मनाउँदिन
  • यो मायाको मौनताले पोल्न थाल्यो मनमा
  • झरेर गए ती दुई तारा
  • हार्दिक अपिल
  • उनीहरू जो फर्केनन्
  • भारतीय नाकाबन्दी अवसर र चुनौती
  • नजल्नुपर्थ्यो सुम्निमा
  • पानीमाथि फलाउँदै छ सुन
  • बासना,हारेको प्रेम र सन्तान
  • छम-छम नाचुँ कि
  • सडकमा तीन दशक
  • रङ्गेको यो तन
  • ब्याड
  • म मानिस भै'कन जन्म लिएछु
  • तीन मुक्तक (उदार सोचमा सदा हुन्छ झेल)
  • बाँच्ने आशा सम्हाले थें भाग्य लुटिएछ
  • प्रियसी संग बिछोड हुँदा
  • यो जिन्दगी त्रास भयो
  • परदेशको बसाइमा
  • जिउँदै मरेर गयौ
  • नदी
  • बाच्छो गर्छ बां बां
  • सहमति
  • नेपालको हालको सरकार नै ठिक्छठिक्छैन
  • नेपाली क्रिकेट टिम
  • मसँग लाएको माया
  • पृथ्वी
  • के गरु म यो धरावासीलाई!
  • परिश्रमको फल (अनूदित कथा)
  • भलाकुसारी
  • मझेरी छनौट
  • ट्विटरमा
  • फेसबुकमा
  • रचना प्रकाशन गर्दा
  • प्रतिकृया
  • हाम्रो बारेमा
  • हिज्जे संशोधन

© २००८-२०१७ सर्वाधिकार मझेरी डट कममा सुरक्षित