‘लु एदा सुन्तला !’ माइली लुङगेलिसे सुन्तला चाबारि हृसि हाइरान ताना लाबा कोलाला ग्राम्बारि याफ्लासे फ्राङ ङ्ह्याना छेप्सि क्रिङजि, ‘दातेम म्ह्याङजिकि सुन्तलाला स्वाद ?’

कोलाला ग्राम्बारि छेप्बा थेला या सारि बाङसे व्यवासे थे फेद छोर्जि । तिल्मा ङ्यासे जामे किर्निमाया थेन सहनदा डान्सि क्रानाक्राना थे थेरिन बेहोस तासि गुर्बा मुबा । दाते होस खामा योला दिनि नाम्सानाङ वाफ्युर ताजिम्बा मुबा । म्याम्या लासि रा थेन रालाकोलाजुगु ङ्ह्चिमुबा । नाका ह्वाबा कुकुरि काँ, कुकुरि काँ लासि क्राचिबा मुबा । नाका मामा क्लक क्लक काइतेसि कोलाजुगुदा ह्वाम्बाकेन मुबा । जाकि क्याथाङ गोठेरि आइआइ लासि मुइसे खोले ब्राञ्चिबा संकेत लाबाकेन मुबा । स्यान्दो दुइरि चार बजतिमाहेन्से चुरा छनछन छुनछुन ह्राप्सिकेन थे बस्तुभाउला सेवारि वाङबा दिममुलि तिनी गाइमादोना नोन चालचुल आलाबा म्राङसि मुसिम बस्तुभाउसे कोकोहल लाचिबाइ नोन ।

माइली सतानह्राङ न्हा कुदापरि मे फुइबारि वाङजि, न्हा खोले दाइबारि वातिरि क्युइ किम्बारिन निजि । क्रामाक्रामा बोबा मिदा न्हा आमखोरा नाङ क्युइसे सिम्ना लाबा कोसिस नोन लाजि । छ्यारछिर ड्वाचिबा क्राबोन थोसि बोमोला फिलिङगोसे वापवाप ताबा मि थोसि नाका गापथाम्बा छाङ फ्योक स्याजि । नाकाजुगु ब्याप ब्याटब्याट लाबान ख्राङगारिक्यार छ्योङजि । रा थेन मुइला छोदा स्युपिञ्जि । रा म्याम्या म्युम्यु लासि चरनरिक्यार छ्योङसि ख्लासि, मुइ बिसाम अलमलरि परतिजि । चुबिमा ङ्हाच्छा खाइमाइ चुह्राङ लासि छ्योदा स्युसि आपिन्मुबा । आइआइ ह्रेच्छाकि अलमल तासि ङ्याजि, ओसो रु जुरो ह्योङसि च्याजि । ह्राङदा फुक्काफाल म्राङमाहेन्से मे ठाडो कोकठेङ लासि मुइ बादरे पेरोरिक्यार गुटुटु छ्योङजि । माइली ख्राङगारि राप्सि ह्रेङबा सा डुइजि ।

तिनी मरिनठाकुरला भाकाल पिम्बारि थेसे ओइमा बाबा वालाका (ध्वजापतका) दलिनग्याम तेजि । थे वालाका थोबारि फेटाह्राङ बाङसे थोइजि । दाहिने यासे हाङसुदा बाङसे चुङजि । पुलुक्क ख्राङगारिक्यार च्याजि । ह्वाबा कक कक लासि मामादा काचिमुबा । मामा क्लकक्लक लासि कोलाजुगुदा गाप्सि आहाराका पिङ्गे लाजिकि बिसि मुसिम माइलीला लि च्याचिमुबा । रा ह्वारिरिक्यार मस्त छाजिमुबा । बाधुवा मुइ स्योरम्याङबासे छाबाला बो आइआइ उइउइ लाबान बादरे निबा पेरोरिक्यार आउदिन मच्चप तासि फिर्बाकेन मुबा ।

दिनि ख्राङगारि आदोगान्मिुबा । जाकि क्यात्थाङ स्कुलरि बिसाम कलिलो दिनिसे वाला लि उम्बाकेन मुबा । क्याम्साङरिक्यार च्याजि, बुचुमचुलि गाङ वाफ्युर ताजिम्बा मुबा । तोर मधुबनि गाङ बिसाम खलङगा भेगरी फेबा दिनिला स्हेरदा खाप्सि ढसमस्स बोचिबा मुबा । दछिनरिक्यार मार मरिनस्योङ हुस्सुसे ड्याम्मा खाप्बा मुबा । च्यामा म्हाञ्जि– तार काफेन काफेसे गापथाम्बा मुला । हुस्सुसे खाप्सि निस्पष्ट काफेह्राङबा आकृति स्योन्दोलोङ ताचिबा मरिनदा थेसे या ङ्ही थुइसि फ्या लाजि । खाइ सेमरि तिला ताम क्लाङबाकेन लामुजि, तिक्खुरि पहलमानसे काठि ल्हिप्माह्राङ दाहिने यासे चुङसि थाम्बा हाङसुदा लाबारि बाङसे ख्वाइख्वाइ स्याना लाजि । देब्रे यादा बाङसे मुठि स्होसि मुरिक्यार थिजि ओम मुचाल्बा काइरि क्रिङजि, ‘ङा चु अन्याय नाबारि आँखाम । ङा चुह्राङबा दोपदोप्बा युगरी सोबारि आँखाम । ङादा न्याय निसाफ तोला । ङा न्याय बासि खाला ।’
माइलीला चु उग्रचन्डि लि म्राङसि चाहाराला लागिरी माइलाला लि च्याचिबा नाका मामाला ब्ला सुपम्हाजि ओम कोतेकतेक लाबान घुर्यानरिक्यार भुर्र फ्याङजि । तिल्मादोना चु दिम, चु ह्वारि, चु बस्तुभाउ, चु छरछिमेक ह्राङला मुतेबा ल्हुइ म्हाम्बा माइली तिनी चटक्का ख्लासि न्याय किम्बारि ग्ले चिबा ह्युल याम्बुला ग्यालाम चुङबारि मरिनस्योङरिक्यार गुटुटु छ्योङजि, बिले थेला बाधुवा मुइह्राङ थेए नोन फुक्काफाल ताचिबा मुला ।

कातिके गाङ पर्यटकीय दृष्टिसे आउदिन रमनीय ग्ला हिन्ना । दछिनरि मरिनफाट थेन चुरेगाङ, उतररि ह्राङला कुरि कोखाजोर स्योङदा सलल ब्योङचिबा महाभारत गाङ, पूर्वरि खलङगा थेन मधुबनि गाङ, पस्चिमरि बङ्खु नाम्सादा च्याबा संगमस्थल हिन्ना चु ग्ला । छेप्पा दुइरि न्हा छेप्पान छाला, हाङबा दुइरि न्हा आउदिन हाङला । ओन्मा मरिनरिक्यार आउलोला प्रकोप तामा क्योङनोन चुरिक्यार नोर चिबा लामुबा । आउदिन मलिलो साप्रा थेन बालिबिरुवा ताबा तासाइ नोन थुङबा क्युइ कोस गाङसाल ग्युरु ब्रासि मार कोखाजोर स्योङ ङाम्से होतोमुबा । थुङबा क्युइ आरेबाला कारन आउलो म्हामा हेन्से चुर्ला फ्युक्पोजुगु प्रसाइ, माइनालि, उप्रेती दिमथेमेजुगु खालाई हरिऔन बसाइ ल्हेजि, खालाई बयलबासरिक्यार । माइलीला तिनीला चु ग्रेन बुर्जावाला दिम थेनोन उप्रेती बाजेला मुबा खाजीवाइ दुइरि । उप्रेती बाजे चु नाम्साला चलप ताबा पुजारि जेक्खे आताना, नाम्साबाला मुलि मुबा । दोबाटो सोमला जोम्नारि परतिबा मु दिम मुतेबाला आकर्सकविन्दु मुबा । भदौरे ताबान बङ्खु निबा तागाइ कि काभ्रेग्याम बेतपानी, मधुबने ताबान मरिनछाप, सिन्धुलीमाडिरिक्यार फाप्बा बटुवाजुगु चुर्ला न्हानरि ब्लाप्बा न्हाबा लामुबा । थारेङला ल्हाम थेफिरि हान्डो, चु भञ्ज्याङरि चलतिबा सिम्बा लाबाला सियालरि क्युइ थुङसि ब्लाप्बा न्हाबारि याङमा खाजीवा बटुवाला सेम आभारी आतामुसिम ओम ? उप्रेती बाजेसे चुङसि निमाहेन्से चु बिडो लुङगेलि दिमथेमेसे धानप लामुबा । थे दुइरि तिनीला ह्राङबा जातीय स्वतन्त्र आरेमुबा वा मुसाइ नोन नाम्साबादा थाहा आरेमुबा । उप्रेती बाजे मुतेदोना लोङसि छेत्रि बामान बिमा स्यान्दो बटुवासे चु दिमरि क्युइ हृसि थुङबा आट आलामुबा । छोइछिटो प्रचलन यथावत मुबा तासाइ लुङगेलि दिमथेमेसे चु दिम ग्लुमाहेन्से बिसाम मुतेबा बटुवाला साझा न्हान ह्राङबा मुबा क्युइला लागि चु दिम ।

जाजा जाजा क्वारक्वारबा मि, क्लुमक्लुम्बा लि, नाप्ले नाप्ले डल्लो नार्तु, सातान माइलीला मुस्कानयुक्त ङेचिबा सुङ, ङेमा म्राङबा टम्म डिक्बा तार स्वा थेन वाला वाला ग्राम्बाला डिम्पल म्राङसि क्यालो क्लाङबारि ङ्हाच्छा वाङमुबा बटुवाजुगु । नाम्साला सोझो माइली नोन तिला च्याङना तागाइ ओम ? मसक्क मस्कप तासि ङेबान थेन्तेन क्यलो क्लाङपिन्मा दोलोला ओथेबा कोस नोबा गाङ क्रेबाला दुङाल भुसुक्कान म्लेमुबा बटुवाजुगु । बिमुबा– ‘ए होइ माइला ! ह्राङसे खुयुजा देम्बाला देविन याङजिम होइ ।’ माइला नोइ हाहा ङेसि हाउस्याप लापिन्मुबा । नाम्साला मनोरञ्जन बिबा नोन चोतेन हिन्ना । मेला जात्रा बिमा स्यान्दो दुइरि ङेबा फुर्सद नोन चुनिकादेला ङ्होरि खानाङ ब्रिबा तामुला ओम ? लुङगेलि माइलासे चु दिम ग्लुबाहेन्से बटुवादा थुङबाला लागि कोस गाङसाल मारग्याम बाबा क्युइ ख्राङगारि याखारगि ग्रेन फुम्बा थान्सि प्लिङना लाथाम्बा लामुबा । थेन्ना चु सेवाकारी गेला खानाङदाम्मान प्रसंसा मुबा ।

०५२ फागुन ङ्हिच्छा हप्तारिक्यार नाम्सारि गाइगुइ हल्ला खाजि– ‘माओवादीसे युद्ध तिजि रो !’

‘गडिगाङ चाउकिम ध्वस्त लाजि रो !’ बटुवाजुगु तुक डिक्ना लासि लासि ताम पाङमुबा ।

‘थेजि माइला चुनिकादेशे डाजि बिसाम ह्याङ ह्राङबा प्राङबोला दिन दोला रो । गे पाजिम घन्टा ब्रे जेक्खे लासाइ छ्योला रो...’ बटुवाला ताम गुङरिन थासि माइलासे पाङजि, ‘ए थेह्राङ हिन्साम ङाइ ह्राङनिदाइ नोन क्युइ ख्वासि सेवा लाबा दिनए नोन निजिम ।’ क्यालोला ताङतेन ङेबाला हाहाहाला फोहारा ताइमुबा ।

तिलाई रे लिच्छा दोसि बटुवाजुगुसे स्यान्दो सनसनिपुर्न खबर बाजि– ‘ए होइ माइला ! माओवादी बिबा खाह्राङबाकादेका ताबाचिम बिबाम बेतपानीला सुब्बासिं घोले, सखाउरिला तेजु लुङगेलि, भुताहाला अर्जुन थापाजुगुका चिम । चुनिकादेशेनका ख्राङबाला चिम गडिचाउकि ।’
‘आहिन, आहिन । अर्जुनमि ह्याङला चुर्लान हवल्दार म्हेमेला नातिका हिन्ना ओम । दाते भुताहारिक्यार चिबा लामुला । सुब्बासिं थेन तेजु रो ? अहो ! चुह्राङबा बकुम्फुसे ताम ह्राङनिदा खाल्ले थेना लाजि होइ ह्रेम्बोरछेजुगु ?’

माइलासे पत्याप आतिबा म्राङसि ग्यामरिब्राबा जुगुसे पाङमुबा– ‘तिनिन मि थेनिकादेदा छापला चाउकिसे चुङसि जिल्लारिक्यार बोर्बा मुला ।’
‘सोझोसाझादा बित्थारि फतुर ल्हागाब लासि दुख पिम्बा म्हाले होइ... ।’ ताम थेसि माइलासे ङोरङोर लाजि । तिलाई दुइलिच्छा ग्यामरि ब्राबाजुगु ग्याम दाङजि ।

थेला आले च्याङबा बिमल पुलिसरी जागिरे मुबा । थे दिङ दाङसे खाइमागि छुट्टि डिक्ना लासि दिमथेमे ह्रुप ताबारि खामुबा । छुट्टिरि आउदिन रमाइलो लातोमुबा थेदा । नाम्साला थेला दाउतारिजुगु थेबिमा हेन्से भुतुक्का तामुबा । थे खामाहेन्से लोकल नाका, साङाला लोकल आइराक आहा ! स्या चाबारि प्रिबान खातोबा दाउतारिजुगुला लागि च्याङबा म्हेनिङ नोन दोमुबा । बढुवा तासिकेन थे साइसा’ब दोजिम्बा मुबा तासाइ थेला सरल बानी ब्योहोरा दाउतारिला लागि तिल्माला थेनोन कान्छान मुबा । फागनुला सोमछा हप्ता थे दिमरि दोगाजि । तिलाई रे निजि । नाम्सा कोर्सि ङ्हाच्छारिक्यार ह्राङ रमाइलो लासि दोजि ।

‘ह्रोजुगु सोमाम दोगाला, सिसाम राइफल खुमरि’ सातान फेबा दुइरि क्यालो लासि थेसे पाङबा लामुबा । चुपाल्छे नोन चुह्राङ नोन लासि क्यालो लासि फेजि । थेला दिम क्यार पिपलभञ्ज्याङरि मुबा । माइला ज्योज्योला दिमरि दोगाबारि घन्टा गाङसाल बिमा ल्हाना ब्रतोबा तासाइ नोन चुपाल्छे बिसाम थे चुरिक्यार वाङबारि आँखानि ।

आलेजा दोसि निबाला तिलाई रे लिच्छा गोर ब्लिला हुल हासि माइलादा केरकार लाजि । थेला आलेजासे तिला तिला बिजि, तिला तिला लासेला ताजि ह्राङबा ल्होलो छिगकादे ङ्योइजि । ह्राङतेन आले ह्रुपनोन आताबा बिसि पाङमाहेन्से दोसि निबा थे ब्योनजुगु दोसि न्हाङगारदाङसे ङ्यासे खासि ‘ताम लातोबा मुला’ बिसि माइलादा बोर्सि निजि । माइलीसे ग्याम पाङसि बिन्ती लामा केटाजुगुसे तिलाई घन्टा लिच्छा पुइगाबा ग्रान फाबा मुबा तासाइ माइला खाइमाइ दोसि आँखानि, न्हा थे केटाजुगुन दोसि खाजि । माइला खाबा आसारि माइली, जामे थेन लाइनु कोला ग्यामनाङ मि तिचिबा लामुबा ।
खाइमागि ग्याम ब्राबाजुगुसे हल्ला लाबा थेमुबा, ‘माइलादाम माओवादीसे छोम्बोन ह्वाङरि ल्हुजि रो !’ माइलीदा बिसाम थेला फादा खाल्से बोर्जि ओम तिला लाबाकेन मुला तिलाई थाहा पतो आतानि ।

कातिकला माउसम मुबा । हाङबासे नाम्सादा ह्राङला कुरि जोर्बारि म्हाइबाकेन मुबा । माइली योला धन्दा जिन्ना लासि ख्राङगा ङामला ग्रेनखेप्पा युङबारि टुसुक्क चिसि दिनि दुबान रा छाबाकेन मुबा । स्कुल निबारि जा जामे तयारी ताबाकेन मुबा । स्कुल निबा झोला थोसि कोलाचासे थेला ङामरि खासि पाङजि, ‘आमा ! ङा याखारगि सुन्तला चाला म्हाले ।’

‘आता लाइनु ।’ माइलीसे काजि । कोला ढिपि लाबा थे आता बिबा तिलाई रेम ह्रेङनान चलप ताजि ।

‘पुजा आलाना चाबारि आदे कोला ! मरिनठाकुरदा भाकाल पिन्तोला । न्हाङगार भाकाल पिम्बारि पुजाला समान बाजिम्बा मुला । पूजा लामाहेन्से चाबारि म्याङला म्हाले ल्हा लाइनु ।’ थेसे दोसिन कोलादा ह्वाम्बारि म्हाइजि ।

जातुकुमि हिन्ना कोलासे ङ्यान्नोन आङ्यान्नि ।

‘तिनि सुन्तला आचाना ङा स्कुलरि निनोन आनि ।‘ कोलाचासे घुर्कि उञ्जि ।

जाति ह्वाम्साइ नोन आङ्यान्माहेन्से माइलीसे बोमोला झोकरि चडकन गि कोलाला ग्राम्बारि छेप्सि क्रिङजि, ‘लु एदा सुन्तला ! चाजि कि ?’
खाइमाइ आमाला या आचाबा केटो तिनी तिक्खुरि आमासे चडकन छेप्माहेन्से ह्रेच्छाक कालकोल कोल्जि । प्राकप्राक छाबा ग्राम्बा साम्जि । आमा देम्बान बोमो खाबा मुला बिबा म्हान्माहेन्से आमादा च्यानोन आच्याना नानाचाला फ्रक चुङसि क्रासिकेन स्कुल निजि ।

ङ्हाच्छा ङ्हाच्छारिक्यार चु नाम्सारि सुन्तला, आम्बा, ज्यामिर ह्राङबा बिरुवा सुबा चलन आरेमुबा । खाल्से थे बिरुवा ल्हागाब लाजि थे म्ही रोबा दुइरि सिला बिबा किंवदन्ति मुबा । नेपाल सरकारसे कृसि कार्यक्रम अन्तरगत चुर्ला साप्राला परीक्षन लाजि । चुरि सुन्तलाला लागि उचित बाताबरन मुबा पता ल्हागाप लामाहेन्से सरकारसे कृसि छे अनुदान पिन्सि सुन्तला सुबारि उत्प्रेरित लाजि ।

माइलासे नोन थेनोन दुइरि तालिम किन्सि चु सुन्तलाला बिरुवाजुगु बासि सुबा मुबा । तिलाई दिङलिच्छान सुन्तला गज्जबसे रोबारि चुजि । सुन्तला रोबारि चुमाहेन्से सुन्तला खेतीरि या युवाजुगुला तिङरि ङ्हा ङ्ह्याबारि चुजि । ‘दारेम पोक्तोङ सिजि बिसाम तिला लासे ? ओस्सोनमि सिला आबिनि ताला ङ्हाच्छालाजुगुसे’ थेन्ना म्हेर्बा म्हाजि । लिच्छारि चु बिपतग्याम सोबारि याखारगि उपाय तेजि, ‘मरिनठाकुर लादा भाकाल पिम्बा ।’ थु दुइहेन्से चु नाम्सारि भाकाल पिन्माहेन्से जेक्खे सुन्तला चाबा प्रचलन मुला । सुन्तला सुबा म्ही नोन सुपम्हाजीवा दुइरि थेसे ह्राङला सेमदा युङबा स्होतोबा मुबा ।
जामेसे १४ दिङ वाइबाकेन मुबा । कोला दिङ कुरि । पढाइरि ङ्हिनोन ज्याबा मुबा । नाना थेन आलेदा मास्टरजुगुसे ह्राङ ह्राङला कक्षाकोठाला मुनिटर स्होबा मुबा । आउदिन सरल, डिक्पा थेन सहृदयि चु नाना आलेला मुनिटरदा किन्सि तिनीदोना सहकर्मीजुगुसे खानाङए गुनासो ल्हुबा आरे ।
सातान ह्याल ह्याल्बा ङेसि ब्राबा लि थोबा सहनला दोप्बा लि म्राङसि थेकुनु समकर्मीजुगु छक्क परतिजि । स्यान्दो दुइरिह्राङ तिनी थेसे ह्रोजुगुतेन क्लाङबारिए नोन सेम आलानि । धुमधुम्ति ह्राङबारिन स्कुलला पिरियड जिन्ना लाजि । दिमरि दोगामाहेन्से सञ्चो आरेबा बिसीमाम तिसारि म्हेर्बा थे, कान चाबा दुइतेमा छुप निजिन्मुबा ।

सोमछा प्रहरला संकेत लासि नाका क्रामाहेन्से आमातेन नाना आलेए नोन रेजि । आमा बस्तुभाउदा खोले दाइबारि मे फुइबारि चुजि बिसाम नाना आले सातान ह्राङ तिनी नोन क्युइ किम्बारि छाङरि गाग्रि युसि वातिरिक्यार निजि । क्याच्चा दिमला थापा कान्छि थेन ह्वाराला मेरिक्यार दोमा पिठागोटेला जामेए नोन छ्योल्गाजि । थेन्से टर्चला ब्याट्रि टुना लाबारि अप्ठ्यारो ग्यालमरि म्राबा ओम सजिलो ग्यालामरि सेबा लासि ब्राचिबा मुबा ।
‘ठ्याङ ठ्याङ ठ्याङ’ लगातार तिलाई फोबा काइ खाजि । सरकारसे माओवादी बिद्रोह लिब्रोला किलोसेरा टु अप्रेसन तिजिम्बा मुबा । स्यान्दो नाम्साजुगु ह्राङ नोन कातिके नाम्साइ नोन चु खबरग्याम्से थारेङ मुबा । चु खबरला अनभिग्य लुङगेलि माइलीला कोला, जामे, थापा कान्छि थेन पिठागोटेला जामेफिरि माओवादीला मिनरि सुरक्षाकर्मीसे निसाना ल्हागाप लाजि । ह्राङला कमजोरि थेन आज्याबा गेदा छुम्बारि थेन्से न्हाङगारदाङसे ह्राङला संचारजुगुरि दोहोरो भिडन्तरि आतंकवादी सेबा फर्जि तामसोर सरकारदा फुइपुङजि । आतंकवादी म्हाना लाबा मिनरि सुरक्षाकर्मीसे लाबा चु करतुतपुर्न ज्यादति छुम्सि सरकारसे नोन आतंकवादी सेबाला ताङबारि ह्युलनाङ गोयबल्स डान्स लाजि ।

न्याय किम्बाला लागि ग्लेला ह्युल याम्बुरि निबा ग्यालाम म्हाइबारि मरिन फाप्बा ग्युरुरिक्यार छ्योङबा माइली लुङगेलि थे दिनहेन्से तिनीदोना दोसि खाबा आरे । थेला ह्राङला मिनला तिलाई मि मुबा, थेलान ग्यालाम ख्रुङसि चिबा थेनोन ग्रेन बुर्जावाला दिम मुबा । थेए नोन थेला स्याहार आयाङना गोलेसे खन्डहर दोजि ओम बोसि मिनसुताइ आचिनि ।

माओवादी द्धन्द जेक्खे आजिन्नि, राजतन्त्र सुताइ म्हासि गनतान्त्रिक ह्युलरि पोजिम्बा चु ह्युलसे न्याय बासि दोगाबा आसारि माइली लुङगेलिदा ब्रान्सिचिबा थेला खन्डहर दिमफिरि दाते डोजर छ्योङना लाबा मुला । सिन्धुलीला कातिके ताबान काभ्रेला बङ्खुग्याम चु ग्यालामला कोरिडोर याम्बुदोना ठ्वाङजिम्बा मुला । यात्रुजुगु गाडीफिरि क्रेसि न्यायला लागि च्याचिबा खन्डहर दिमला मिदा नाङसिकेन सिन्धुली, काभ्रे, याम्बु छ्योङचिमुला । तिनी चु ग्लारि न्हा खालाई ग्यामरि ब्राबाजुगुसे क्युइ हृला न्हा ओम ब्लाप्बा न्हाबारि फ्युफ्युन ह्राप्ला ।

यकिना अगाध