शुरुमा, आफ्नो व्यक्तिगत तथा साहित्यिक परिचय दिनुस् न।

दुबैमा नाम नन्दलाल आचार्य हो । यदाकदा अक्षान्त एनेल, ललादन्न नामले पनि लेखेँ। संकटकालका बेलामा नाम लुकाउँदै लेख्दै गर्थेँ। कायरतापूर्वक इच्छुकको हत्या गरेर समय उल्टो घुमेको आभाष दिँदा उल्टो नाम रोजेको थिएँ । साहित्यलाई छोडेको कल्पना गर्दा जीवन नै छैन कि जस्तो लाग्छ।

साहित्य क्षेत्रमा कसरी प्रवेश गर्नुभयो?

अग्रजहरूको नक्कल गर्दा र समाजका विकृत पाटाले झटारो हान्दा रिस फेर्ने माध्यम साहित्यलाई बनाउँदा बनाउँदै प्रवेश गर्न पुगेँ।

नेपाली तथा अन्तराष्ट्रिय भाषाका साहित्यमा मनपर्ने लेखक को हुन्?

पढेका प्रायः सबै मन पर्छन् तापनि विशेष गरी प्रगतिशिल विचार बोक्नेलाई नमन गर्ने मन हुन्छ। लेखनाथको नैतिक, आदर्श देवकोटाको विशाल भावना, भूपि, रिमाल, कृष्ण सेन इच्छुकहरूको प्रगतिशिल विचार साथै ओशोको साँचो जीवनवादी विचार, गोर्कीको क्रान्तिकारिता, शेक्सपियरको नाट्यकला सबै मैले मन पराउने र शिरोधार्य गर्न खोजेका पक्ष हुन् प्रेम प्रणयका पक्षलाई मात्र लेखनीको हतियार बनाउनेरूलाई त म स्रष्टा नै मान्दिनँ।

तपाईंका हालसम्म प्रकाशित गर्नुभएका कृतिहरू बारेमा बताइदिनुहुन्छ कि?

ज्ञान र धन दुबै हुँदा कृति प्रकाशन हुँदा रहेछन् । ०५९ फाल्गुन ९ सम्म जे कमाएको थिएँ शाहीसेनाले खरानी बनाइहाल्यो । स्पष्टरूपमा भन्दा मैले पुनर्जीवन पाएको हुँ एसएसपी नवीन अधिकारीको मानवीय संवेदनाले । त्यसपछि अंकुशमा परेँ र लेखन नै त्याग्न लागेको थिएँ । नशा त्याग्न नसकिँदो रहेनछ । युग उचाल्ने अक्षरकर्मीको अवसान नाट्यसंग्रह प्रेशमा छ । अहिलेसम्मको साहित्यिक खेती यत्ति नै हो । कथाको कृति निकाल्नु छ।

तपाईंलाई कस्तो समयमा भावना फुर्न र लेख्न आउँछ?

राजविराजको गर्मी, मच्छडको प्रकोप र बिजुलीको सास बन्द अनि प्राइभेट जागिरको चटारो सबैका कारणले खान त समय आउनुपर्छ । लेख्न त रहरको क्षेत्र हो विदाको दिन कुर्नुपर्छ । जीवनलाई चिमोट्ने प्रसङ्गले गाँज्न थाले पछि समय र एकान्त पाउना साथ लेख्न बस्छु । विशेष गरेर राम्रा रचना रातको समयमा सिर्जेको छु। कोलाहल त मेरो शत्रु हो। शान्ति नै मेरो प्राप्तिको अनमोल अस्त्र हो। शान्तिमा फूल फुल्छ, अशान्तिमा ओइली झर्छ।

निकट भविष्यमा केही विशेष योजना छ?

भविष्य धोका हो । यसको पछि लाग्दा दशकौँ पछि परियो । अर्यालको जयभोलिले सिकाएको दर्शनले गर्दा मलाई भविष्यमा कुनै लोभ छैन । म आज साँचो जीवन बाँचेर भोलि जिउँन चाहन्छु । आज नबाँची भोलि बाँच्ने चाहना राख्नु मूर्खतापूर्ण व्यवहार हो भन्ने मेरो ठहर छ। साहित्य (कलम)बाटै जसोतसो बाँचेको छु, बाँचिरहन्छु र मलाई लाग्छ म आज बाँच्न सकेँ भनेँ स्वतस्फुर्तरूपले भोलि जिउन पनि सक्छु ।

शिक्षण पेशा गर्नुहुँदो रहेछ। साहित्यको लागि समय कसरी निकाल्नुहुन्छ?

शिक्षण र साहित्य एक अर्काका परिपुरक हुन् । थरिथरीका मान्छेसँग निकटता हुनु पनि साहित्यिक खुराक पाउनु हो। खुराकलाई साहित्यमा रूपान्तरण गर्न सकेको भने छैन । दिनको भागमा शिक्षण आउँछ र रातकोमा साहित्य। दिनलाई व्यवहारिक पाटोले वाधा पार्छ भने रातलाई निद्रादेवीले । सबैलाई समायोजन गरी जीवनरथ हाँक्नुको विकल्प छैन । एकलकाँटे जीवन विताउन पाए त साहित्यलाई उर्जा नै हुने थियो तर त्यसो गर्न सम्भव छैन ।

इन्टर्नेटतिर देखिने नेपाली ब्लगहरू हेर्ने हो भने अधिकांश लेखहरूमा ह्रस्व-दीर्घका गल्तीहरू भेटिन्छन्। यस्ता अशुद्धीहरू किन हुन्छन् जस्तो लाग्छ? नेपाली भाषा अलि जटिल छ, वा विद्यालयको नेपाली शिक्षण प्रभावकारी छैन?

मातृभाषीलाई हैन विमातृभाषीलाई कराल पहाड हुन्छ । त्यही कराल पहाड चढाउने ध्याउन्नमा छु। भावनाका अघि शुद्दता निम्न कुरा हो । भावनाको कदर र प्रशंसा हुनुपर्छ वर्णविन्यास सम्बन्धी शुद्दताको होइन । सम्पादन मण्डलले हेक्का र धैर्यता राख्न सके र लेखकहरूलाई नै सुझाव दिन सके देखिने कमजोरी स्वतः हट्दै जान्छन्। नेपाली शिक्षण प्रभावकारी भए नभको कुरा एकै जनाले भन्दैमा पुष्टि हुने कुरा होइन दोषी म पनि हुँला ।

नेपाली साहित्यको हालको स्थितिलाई कसरी मूल्यांकन गर्नुहुन्छ? साहित्यक्षेत्र उचित दिशातर्फ गइरहेको जस्तो लाग्छ?

विल्कुलै प्रगतिन्नोमुख बाटोमा नेपाली साहित्य छ विश्व साहित्यसँग पौँठेजोरी खेल्ने हैसियत भइसकेको छ तर दुर्भाग्य भन्नुपर्छ कि मुखमा मस्तिष्क हुने नेताहरूको बाहुल्यताले कला, साहित्य धरासायी भएको छ । बाबुराम, नरहरी, गगन, झलनाथ, हृदेश, रामकुमारीजस्तालाई देशको नेतृत्व दिई काम गर्ने मौका दिएमा पूरै देश र साहित्यले काँचुली फेर्छ कि जस्तो लाग्छ नत्र भने साहित्यफाँटलाई खगेन्द्र संग्रौलाहरूले उठाउनुपर्छ ।

कम स्रष्टाहरूले हात हालेको नाटक र एकांकी विधामा पनि लेख्नुहुन्छ। अन्य विधाभन्दा नाटक/एकांकी लेखनमा के फरक छ?

अन्यको तुलनामा नाट्यविधामा पकड बनाउँदा उत्तम भन्ने धीरकुमार श्रेष्ठज्यूको सल्लाहलाई मनन गरेर हात हालियो। यसैमा समाजको चित्र उतार्न सजिलो लाग्छ । मानवीय जीवन नै नाटक हो। संसार रंगमञ्च हो हर घडी हामी अभिनय गरिरहेछौँ हामी जे गर्छौँ त्यसलाई हुवहु उतार्ने सक्षम र सजिलो विधा नाट्यविधा हो अन्य विधामा फूलबुट्टा धेरै चाहिन्छ फूलबुट्टाले सजाएको कृतिम रूपभन्दा प्राकृतिकताको कुरूप रूपको दर्शनाभिलाषी हुँ म ।

उदयपुरमा के-कस्ता नेपाली साहित्यिक गतिविधिहरू गर्नुहुन्छ? कुनै समय काठमाण्डौंतिर निस्कने बिचार पनि छ कि?

उदयपुर मेरो सर्वस्व हो तर म निकष्ट धोकेवाज हुँ। यसले नै जीवन दियो र पुनर्जीवन पनि दिलायो तापनि मेरो खुन सप्तरीका लागि सुकिरहेछ । राजविराजमा पसिना बगिरहेछ । ०४८ देखिको मेरो यात्रा यत्तै चलिरहेछ। यहीँको उत्थानमा स्वर्णिमकाल मरिरहेछ र पनि यदाकदा सामन्ती पहाडियाको उपाधी पाउँदै छु । जे सिकेँ यहीँको माटोमा सिकेँ। जे दिएँ यहीँको माटोलाई दिएँ । गाइघाटका कार्यक्रममा यदाकदा पुग्छु। खास पहिचान बनेको छैन ।

नेपाली साहित्यलाई इन्टेर्नेटको कत्तिको प्रभाव देख्नुहुन्छ?

म कृष्णगर्तमा हुर्केको मान्छे पछि छेउछाउ देखिएँ। अहिले इन्टरनेटको कमालले विश्व कोठा छ । म यसकै साथी भा'को छु।

मझेरीलाई तपाईंले कस्तो मूल्यांकन गर्नुभएको छ? यसलाई कसरी अँझ प्रभावकारी बनाउन सकिन्छ?

मझेरीले विशाल साहित्य भण्डारण गरेको देख्छु। शिष्ट र प्रगतिवादी विचार वर्णविन्यासीय कसीमा तौलेर मझेरीलाई सजाउँदै गए कोहीभन्दा कम हुन्न । राम्रो र हाम्रो मझेरी बनाउन इन्टरनेटको नाक मुख नदेखेका स्रष्टालाई पनि समेट्ने अभियान तीव्र पार्नुपर्छ। अन्यत्र लिँक भए वेश सम्पूर्ण स्रष्टाका लागि ।

मझेरीका संसारभरि छरिनुभएका लेखक तथा पाठकहरूलाई के सन्देश दिन चाहनुहुन्छ?

साहित्यमा जीवन लुकेको हुनुपर्छ, जीवनको रहस्य खोल्नुपर्छ! हरेक पाठकको जीवनभित्र साहित्य बसेको हुनुपर्छ । पाखण्डको उठिबास र मानवीय मूल्य मान्यता, राष्टियताको स्तुतिगानमा शब्दको खेती गर्नु आवश्यक छ ।

अन्तमा, केही भन्न चाहनुहुन्छ भने बताइदिनुहोला।

सन्दर्भलाई विचार नगरीकन हिँड्दा बेलगाम घोडा होला । देशलाई विक्री हुनबाट बचाउन बौद्धिक क्रान्तिमा सहभागी बनौँ काल मनधारीका कर्तुतको भण्डाफोर गरौँ। कलमबाट भा पनि नयाँ नेपाल बनाऔँ । इच्छुकहरूको नाक राखौं।