मनभरि चाहना छन् चाहनामा मन
दिऊँ भने माया तिम्लाई रोक्छ मेरै मन्
आँखाभरि निदरी छ, छैन रैछ चैन
मोह माया जिन्दगीको यस्तै रैछ बन्धन

राणा शासन ढल्यो, प्रजातन्त्र आयो
पछार्दै 'शाही सत्ता' लोकतन्त्र आयो
राजतन्त्र नै फाली लोकतन्त्रपश्चात
अन्तत: हाम्रो राष्ट्रमा गणतन्त्र आयो

तन्त्रहरू बीचमा के भेद, छैन खुलेको
त्यसैले होला गलत प्रयोग भइरहेको
भनेनि कतिले लोकतान्त्रिक गणतन्त्र
लागेन शहीदहरूकै बलिदान बुझेको

नाता र गोता सम्पत्ति हेर्दैे सम्बन्ध रोजेका
आफन्तहरू स्वार्थमा यस्तो भएर विकेका

स्वार्थले यस्तो अडेको हेर यो हाम्रो संसार
जिन्दगी यस्तो बढेको हरे ! भएर लम्पट

माटोले प्राणी र बनस्पतिलाई
अस्तित्व बचाउने आधार बनिरहेको छ
जसरी निस्वार्थ प्रेमी बनेर

पहराले कत्ति विचलित नभै निरन्तर
काँधमा बोकेर बसेको छ विशाल पहाड
जसरी निस्वर्थ प्रेमी बनेर

अब हामी आइपुग्यौं
सुस्ता नरसाही ।
नेपालीका लागि जहाँ
सधैं त्राही त्राही ।।
दु:ख गर्यो खेती पाती
लुटी लान्छन उतै ।
घरभित्र केही भए
बनाउँछन् रित्तै ।।

उदयपुरको ठुलो लेख चित्रेथाम पो
त्यस ठाउँमा अन्न फल्छ आलु मकै पो
त्यस ठाउँमा सुरुबुरु र तिते फापर
गारो लाको पनि बन्यो त्यस ठाउँमा घर

घास पनि काट्छन खाली हेर खर्सेको
बतासको पनि हेर ढोका पर्छ त्यो
त्यस ठाउँमा बादलुले नढाकेको होइन
त्यस ठाउँमा बतास पनि नचलेको होइन

जननी जन्मभूमिश्चको पीडामा
म छटपटाइरहेथे
मनमा मक्किएका मनका चिर्पटहरू
एका विहानै गर्ल्याम गुर्लुम ढलेका थिए
तगारो नाघेर
गभिर्नी देश प्रसब पीडामा रन्थनिदै थियो
कहिले खेदिएर कहिले बेपत्ता पारिएर
कहिले बन्धी भएर म जुधिरहेथे

देशकै लागि अङ्ग र भङ्ग भएथे जनता
बेपत्ता भए अहिलेसम्म पाएन ठेगाना
कैयौंले हाँसी त्यागेर प्राण गरेथे त्यो बाजी
यसरी लाखौं शहीद भए सङ्ग्रामी त्यो घडी

मिल्काइ फाले अघिमा बढी राजाको शासन
हकको लागि लडेर ल्याए हटाई दमन
कुनै नि नेता नबनौं अब राजाको जसरी
गणको तन्त्र आइमा सक्यो स्याहारौं बेस्करी

सधैंजस्तो आज पनि म बाटोमा हिड्दै थिए । चैतको महिना तातो हावा चलिरहेको थियो, आकाश खुल्ला थियो । तर मनमा बादल जस्तै धेरै समस्याहरूले सूर्यको किरण आक्रमण गरेजस्तै मनमा टासिएको थियो । मन अन्धाकार, सोचको तिब्र गतिका कारण म छिटो छिटो आफ्नो गतव्य तर्फ हिंडिरहेको थिएँ ।

कालो चस्मा, रातो टि-सर्ट अनि कन्रबर्श जुत्तामा पनि म निकै ह्यान्सम भए जस्तो आफूमा फिलिङ आएको थियो । खै ? योभन्दा पहिले यस्तो फिलिङ मेरो मनमा कमै आउन्थ्यो । आज आफूले आफैलाई कुनै कट्रर युवा पुस्ता भनेर साबित गरेको थिए । त्यो अरूले भनून, नभनून त्यसको कुनै वास्ता थिएन । मतलब थिएन । जे बाँकी मतलब थियो त्यो आफैमा थियो ।

एउटी संघर्षशील नारीको कथा हो यो
एउटी ऊर्जाशील नारीको कविता हो यो
यथार्थमा समग्र नेपाली नारीको ‘ऐना’ हो यो !

चमेली दिदी,
साह्रा बैंश पोखेर संघर्षमा
जीवनका रंगहरू पोतेर पसिनाहरुमा
आफ्नै जन्मथलो र कर्मथलोलाई जबर्जस्ती
बाई बाई गर्दै गाउँले रुवाएर झर्यौ मधेश

मानसपटलमा अक्षरहरू उफ्री–उफ्री नाच्दै थिए ।
म भावनाका स्वरसँगै जीवनकै धून खोज्दै थिएँ ।।
लय–भाका तालसूर आ–आफ्नै सूरमा गुञ्जी उठे ।
तर कुनामा बसी शब्दहरू डाँको छाडी रुँदै थिए ।।
-दीपक क्रिष्ण श्रेष्ठ

हर्ष विभोर भै नाचे, अघि ती अक्षरहरू
जुटीकन शब्द-वाक्य, बन्न नचाहनेहरू ।
कठपुतली बनेका, कठै ती विचराहरू
पदयोग वियोगमा, रुने चिनौँ तिनीहरू
-पद्मराज काफ्ले

प्राणभन्दा धेरै चाहन्छु अँझै पनि तिमीलाई
ढुक्ढुकी नै हृदयको मान्छु अँझै पनि तिमीलाई

हरपल तिमी प्यार बनेर छाउँछ्यौ यी नयनभरि,
साच्नै जिन्दगी नै ठान्छु अँझै पनि तिमीलाई

उस्ले
आफ्नो हातको बाउलामा
सिगान पुछ्न छाडेको दिनदेखि
खोज्न थालेको हो
कागज, बोतल, पत्रिका
र पुरानो टुटाफुटा फलाम
आज उस्को तालुबाट
जम्मै कपाल चिप्ली सक्यो

लोकमार्गमै लेपासिएको कल्याणपुर चौकलाई एघार बजे रातको अन्धकारले खर्लप्पै निलेको छ । दुई प्राणी हर्दम पश्चिमतिर हेरिरहेका छन् । मोटर साइकल आयो कि आँखा च्यातेर नियाल्छन् । ठूला गाडी आउँदा भने उत्ति साह्रो हेक्का राख्दैनन् ।

दुई घण्टे प्रतिक्षा मालतीलाई सकस भएछ । उनी भुइँमै थ्याच्च बस्छिन् । राजेश पनि उनैलाई साथ दिन्छ । दुवैले पहिलो पटक एक अर्कालाई स्पर्श गर्छन् । अपूर्व आनन्दानुभूतिले दुवै पग्लन्छन् ।

आजका शिष्यहरुको ज्ञानको तहलाई; उनीहरुको सिकाइको स्तरलाई एक सानो बोधकथाबाट सुरु गर्न चाहन्छु । यो कथा प्राचीनकालका गुरुशिष्यको बीचमा घटित कथा थियो । तर पनि कथाले यसयुगका मर्महरू बोकेको छ । अहिलेको यथार्थलाई पनि यसले चित्रण गरेको छ ।

एकजना गुरुको आश्रममा थुप्रै शिष्यहरू ज्ञान आर्जन गर्न जम्मा भएका थिए । गुरुकुलमा गुरुको सान्निध्यमा रहेर धेरै कुरा जाने, धेरै कुरा सिके । ज्ञानमा चेलाहरुलाई पारंगत बनाइसकेपछि उनीहरुलाई लिएर एकदिन गुरु यात्रामा निस्के । त्यो जमानामा यातायातको साधनमा गोरुगाढा मात्र उपलब्ध थियो । यात्राको सर्वोत्कृष्ट साधन नै रथ र गोरुगाढा थिए । टाढाको बाटो गोरुगाढामा चढेर उनीहरू प्रस्थान गरे ।