छानो खरको होस् बाँसको बार होस्
जिन्दगी छोटो होस तर शानदार होस्

मौसम झैँ हर बखत नफेरिदियोस् मन
जे छु ठिक छु भावना सदाबहार होस्

हरेक दिन जसो रेडियो, टि.भि. पत्रपत्रिकाहरुमा बलात्कार, हत्याजस्ता दुःखद् समाचारहरू बाम्बार आइरहन्छन् । त्यसमा पनि ५, ६ वर्ष देखिका कलिला बालिकाहरू बलात्कृत हुनुका साथै बलात्कार पछि हत्या समेत भएको समाचार सुन्दा आङ नै सिरिङ्ग हुन्छ । यस्तो अमानवीय, हृदयबिदारक,विभत्स घटनाहरूले समाजलाई नराम्रो बाटोतिर डोराइरहेको भान हुन्छ । समाजमा यस किसिमका बाल यौन हिंसा, हत्या जस्ता जघन्य अपराधहरू बढ्नाले समाज नै त्रसित र आतंकित भइरहेको छ ।

म मात्रै होइन
महरुको समूह हामी जनता
ढाडमा आँखा र गिदिमा गोबर ठोसिएका अनौठा परजीवी
सत्य देखेर पनि पत्याउदैनौं
असत्य बुझेर पनि त्याग्दैनौं
देखी मन्द बिष पिउछौं
बुझी बुझी बिषालु खाद्य हसुर्छौं

अंध्यारो कोठाको सानो कुनामा बसेको
मनभरिका व्यथा आफैलाई पोखेर
दुरदुर सम्म न कोही सुन्ने देखिए
दुरदुर सम्म न कुनै होहल्ला नै सुनियो
सुन्ने पनि आफै, सुनाउने पनि आफै
न सुन्नेले विरोध गर्ने डर
न सुनाउनेको छ चर्को स्वर
बस् यसैलाई मनोवाद बनाउँदै
आफ्नै मनको पानामा कोर्दै बसेको
म एक्लै बस्दा ।

मन्द मन्द चिसो वायु, मुख चुम्बन गर्दछ ।
खैरो सिरक ओडेर, खै कता रवि लुक्दछ।

माथिबाट गरी बर्षा, हाँस्छ बादलु बेस्गरी,
हरिया फरिया लाई, धरणी अझ सुन्दरी ।

क्षणैमा रवि चम्केर, धरालाई तता उँदै,
बटुवा हिन्नु पर्ने नै, ज्याकेट हातमा लिँदै ।

कस्तो छ तिमीलाई ?

ठी कै छ ।

भात खायौ ?

के मलाई भाते ठानेको ? कोही कसैको पनि खास हुनु हुन्न ? त्यसैले म भातको दास बनिन र बन्न पनि चाहन्न ।

केही चित्त नबुझेका कुराहरु होलान् नि ?

धनराजले भोटे कुकुर पालेको थियो । सधैँ कुकुरलाई बाँध्थ्यो । कुकुर फुत्केर वरपर चहार्न चाहन्थ्यो । एक पटक त्यसले साङ्लो खुस्काएर बन्धनमुक्त हुन पायो ।

त्यो बाहिर आयो र चारैतिर दगुर्न थाल्यो । झुन्ड्याएका लुगापाटा र बारीका स–साना बोटबिरूवा चिथोर्न थाल्यो । सारा दृष्य धनराजले देख्यो । र, कुकुरलाई बोलाउँदै पक्रन दौडियो । कुकुर भाग्दै गयो ।

झिल्काले घर नै डढेर यसरी आगो र हावाहुरी
ईर्ष्याले रिसमा जलेर त्यसरी चल्दैन माया लुटी
अर्काको घर भाँड भन्छ जसले के नीति धर्मै रहे
के ठान्छौ कति बाँच्छु लाग्छ मनमा यो श्वास निस्की गए ।

आमाबाबु भए सधैँ बसिदिने दासैसरी चाकरी
स्याहार्ने घरका भुरा र तिनले हेपून् अँझै बेसरी
छोराले किन सुन्छ वृद्ध बिलना बाँचेर के काम भो
यो धर्ती नभमा उमेर सकिए मान्छे त बेकाम त्यो

ऊ र ममा कुमार र नारायणको फरक थियो । ऊ कृषि पेशामा थियो । म भने प्रहरी सेवामा थिएँ । ऊ सप्तरीको दक्षिणी भागको यादव थियो । म उत्तरी भेगको यादव थिएँ । नाम पनि उस्तै थियो । एक समय हाम्रो मन पनि उस्तै थियो । जिल्ला एउटै भए पनि आफू बस्ने समूदाय फरक पर्दा र अपनाएको पेशा अलग हुँदा विचारमा अलिक फरक पर्दै जाँदै थियो । यद्यपि म भनेपछि शिवनारायण यादव हुरुक्क हुन्थ्यो ।

परिचय–
‘साने’ नारायणप्रसाद मरासिनीले २०५६ सालमा प्रकाशन गरेको खण्डकाव्य हो । वास्तवमा २० वर्ष पहिला लेखिएको यो खण्डकाव्यले दिएको सन्देश यो देशको वर्तमान परिस्थितिमा पनि त्यत्तिकै सान्दर्भिक छ जति त्यस समयमा थियो । यस खण्डकाव्यले राष्ट्रले दिन नसकेको रोजगार र समाजमा हुने गरेका सामिाजिक शोषण, गरिबीले थिचिएका जनताका छोराछोरीहरू विदेशिन बाध्य हुन परेको यथार्थतालाई बोकेको खण्डकाव्य हो । समाजका गतिविधि समाजले भोगेका यथार्थ भोगाइ, काव्यकारले गरेको स्थान विशेषको अनुभूति नै साहित्यमा समाहित भएर आउने हुन् ।

हरेक शिक्षकले आफ्ना विद्यार्थीहरू असल बनून भन्ने चाहन्छन् अनि हरेक अभिभावकले पनि आफ्ना सन्तानहरू राम्रा बनून भन्ने चाहना राख्नु स्वभाविकै हो तर आज ती कोमल मस्तिष्कका बालबालिकाहरूलाई हामीले कस्तो शिक्षा दिइरहेका छौं, त्यो पक्ष विचारणीय छ । एउटा बिरुवा रोपेपछि त्यसलाई सप्रनका लागि नियमित रूपमा मलजल गर्नु पर्ने हुन्छ तर त्यो मलजल हामीले बिरुवाको जरामा गर्नुको साटो बिरुवाको पातमा हालेर हुँदैन । बिरुवाको जरामा मलजल गर्नु र पातमा गर्नु धेरै फरक पर्छ ।

हामी माउण्ट फुजी हौं
अटल रहिरहन्छौं
हामी लावा हौं
सधैं जलिरहन्छौं

फुजी एकदिन पुत्ताउने छ
धुँवाको मुस्लो आकासमा मडारिनेछ
लावा सर्वत्र फैलिने छ
लावासँगै झारपातहरू जलिरहनेछन्

बिनु शिंष्यके गुरुके कि पहिचान?
शिष्य स भेटैछैन हुनका मान
जगके बहुत छथि ज्ञानी गुमनाम
किया कि ओ नहि बटलथि ज्ञान

गुरु छथि सागर शिष्य बुंद एक
शिष्य बने सागर पाबि गुरुके भेट
बनाक शिष्य सुवास भरल फूल
गमैक जाति गुरु बहुत दूर दुर

मेरा लखुरामे,

मलाई विश्वास छ, तिमी जहाँ भए पनि उच्च र सम्मानित स्थानमा छौ । आफ्नो स्वास्थ्यको ख्याल गर्न कमी गरेका छैनौ होला । तिमी यहाँ रहुन्जेलसम्म मलाई पूरै भरोसा दिएका थियौ । मलाई आधा जिन्दगी होइन तीन चौथाइ हिस्सा ठानेका थियौ ।

डेढ दशकसम्म सँगैसँगै दाम्पत्य रथ गुडाउँदा मैले तिमीलाई नजिकबाट चिनेकी छु । नौ महिनासम्म कोखमा राख्ने आमाले पनि महसुस नगरेकी होलिन्, त्यति स्पष्टसँग मैले तिम्रो हृदयको अन्तरकुन्तर स्पर्श गरेकी छु । तिम्रो मन कञ्चन थियो । बियाँ र ढुङ्गा–माटो बिनाको टुठफुट नभएको चामल थियो । भर्खरै मूलबाट निस्केको सङ्लो पानी थियो ।

नेपाली विश्व साइकलयात्री पुष्कर शाहले विश्व घुमेपछिको एउटा अन्तर्वार्तामा गौरवपूर्ण रोवसाथ भने –‘यो संसार यति विशाल र ज्ञानैज्ञानले भरिएको छ कि यसको अध्ययन गर्न एउटा जीवन त के सैँयौं मानव जीवन पाउँदा सक्षम सक्षम छैन ।’ उनको भनाइ वास्तवमा साँचो हो किनकि उनले आफ्नो ऊर्जाशील एघार वर्ष उमेर संसार घुम्न जो लगाए । घुम्नु सम्पत्ति हो । उनले संसार अवलोकनबाट प्राप्त ज्ञानलाई पुस्तकमा समेत रूपान्तरण गरे –‘संसारलाई साढे पाँच फन्को’ । उनैको किताबमार्फत् मैले विश्व सएर गरेँ । दुईतीनपटक पढिसक्दा अँझै धित मरेको छैन । लामो बिदामा म पुष्करको किताब सुम्सुम्याउन थालिहाल्छु । घुम्न नसक्नेका लागि अहिलेको जमानामा पुस्तक र डिजिटल मिडिया विश्व शयरका मित्रवत् सँगी बन्न सक्छन् । यो मेरो निजी विचार हो ।