चाहिंदैन जित बरू, स्वीकार गर्छु हार मलाई
तिमी खुसी भइदिए, नदिनु भो प्यार मलाई

बीच बाटोमा देखी कहिले, तिव्र घृणा जाग्यो भने
सहन्छु म अँझै पनि, दिनु पीडा हजार मलाई

यो पैसो त
जति धेरै कमायो उति धेरै नपुग्नेरैछ
भन्नुस त
अहिलेसम्म पैसोले पुग्यो भन्ने कोही छ ?

सय रुपैया नहुनेलाई हजारले पुग्दैन
हजार कमाउनेलाई लाखले पुग्दैन
यो पैसो त जति कमायो उति अभाव हुनेरैछ
भन्नुस त
अहिलेसम्म पैसोले पुग्यो भन्ने यहाँ कोही छ ?

‘यदि स्वर्गमा पुग्ने इच्छा छ भने बालक बनेर हेर’– एङ्गेलले भनेका छन् । जुन देशका बाल ओठमा मुस्कान र अनुहारमा खुसीका रङहरू झल्किन्छन् त्यहाँको आगतमा उन्नति निमोठिएको हुँदैन । बालबालिका सुन्दर राष्ट्रनिर्माता हुन् । राज्यको बागडोर सम्हाल्ने भोलिका होनहार समाज रुपान्तरणका हस्ति हुन् । देशको स्वर्णिम भविष्य रेखा कोर्ने स्वप्ना र खुबी आजका कलिला मस्तिष्कमा हुन्छ । सङ्गत गुनको फल बालकले पाएका हुन्छन् । बाल सर्वाङ्गीण विकासका पक्षमा देश उभिए भोलिको सुन्दरतालाई हेर्ने अवसर पाइन्छ । तसर्थ, बालमनोवैज्ञानिक शैक्षिक दमनरहित शिक्षाको वातावरणमा अब शिक्षक र शिक्षावेत्ता सजक बनून् । साथीले कक्षाकोठामा मनोवैज्ञानिक दमन नगरोस्, घर, टोल, समाज र विद्यालय क्षेत्र स्वतन्त्र बन्न सकून्– बालअधिकारका निम्ति ।

मुलुकको प्रतिकूल अवस्थामा कहिले कसैबाट जोगिन त कहिले लहड चलेर ‘अक्षान्त’, ‘ललादन्न’, ‘नेत्र पीए’ जस्ता उपनामबाट समेत केही साहित्यिक र साहित्येत्तर लेख–रचना प्रकाशित गर्ने गरेको थिएँ । मूलत: म नन्दलाल आचार्य नामबाटै लेख्ने गर्छु । र, मेरो साहित्यिक पहिचान जे जति बनेको छ, यसै नामबाट बनेको छ । सुरुआतका दिनमा मलाई आफ्नै नाम पाङदुरे लाग्थ्यो । संसारमा ‘नन्दलाल’ नाम कसैको नहोला भन्ने लाग्थ्यो । गुगलमा सर्च गर्दा कैयौँ मान्छेको नाम ‘नन्दलाल’ भेटियो । भगवान कृष्णलाई पनि नन्दबाबाको लाल सम्झेर ‘नन्दलाल’ भनेको पाएँ । पछि आएर ‘नन्दलाल’ नामबाट स्थानीय र राष्ट्रिय पत्रपत्रिकामा रचनाहरू प्रकाशन हुन थाले पछि भने यसै नामलाई प्रेम गर्न थालेँ ।

हिन्दू दर्शन
हिन्दू दर्शन मान्यो भने कर्म–फल भन्छन्
परिश्रम गरी प्राप्त फल कर्म–बल भन्छन्
समताको नारा मात्रै फल कहीं भेटिदैन
आखिरमा सन्तोष लिन भाग्य–छल भन्छन्

टोक्योको ब्यस्त सडक, प्रचण्ड गर्मी, सडकदेखि केही भित्र सानो इन्डियन रेष्टुरेन्ट, बाहिर मानिसहरू खारे-नान् (नान् र करी) खान लाइन लगाइरहेका छन् । जापानीहरुको बानी सानो कुरामा पनि ठ्याक्क लाइनमा बस्ने र पालो कुर्ने हुन्छ । काम गर्नेहरुले पनि कसैलाई पनि भेदभाव नगरी समानताका आधारमा सेवा उपलब्ध गराउने चलन छ । नातावाद र कृपावाद यहाँ चल्दैन । सबै बरावर भन्ने यहाँको मूख्य सोचाइ देखिन्छ । चन्द्रे र दले कुक किचनमा व्यस्त छन् भने साहु वेटर गर्दछन हलमा । चन्द्रेले करी बनाउँछ भने दलेले तन्दुरी हेर्छ । उनीहरुलाई भ्याइनभ्याइछ, रस्साकस्सी छ त्यहाँ ।

- चार पाँच छोरी जन्मिंदा पनि खुशी हुन नसकेका बा आमा छोरा जन्मिदा निकै खुशी हुन्छन् संसार नै जिते जस्तै विजय उत्सव मनाउँछ अविर जात्रा गर्छन् ।

- छोरो हुर्किदै जान्छ, बुझ्ने हुन्छ र आफ्नो अधिकार बा आमासँग खोज्न थाल्छ ।

- छोरालाई बा आमासँगको बसाई अपुरो लाग्छ र बिहे गर्छ ।

घर अगाडिको बनमा उभिएका सिसौहरुले आफ्ना हाँगाविँगामा नयाँ मुजुरा नहाल्दो हो त; म पनि उहिल्यै नै मरुभूमि भैसक्थेँ होला । म पनि भित्रभित्रै सुकेर जर्जर नाँगो गाछी हुन्थेँ होला । जसै सिसौका कापकापबाट मुजुराको जुलुस निस्किन्छ, त्यसैगरी म पनि पाउलिन थाल्छु, चिउलिन थाल्छु । रुख र मेरोबीचमा सकारात्मक अन्तरसम्बन्ध छ । सिसौघारी उजाड बनेको बेला मेरो पनि अन्र्तजगत् उजाड उजाड बन्दछ । सिसौघारीमा हरियाली मधुमास छाउँदा मेरो मनमा पनि उदासीका रेखाहरू मेटिएर कलकल पाउलो हाल्न थाल्छ । निराशाले उजाड पारेको मनमा आशाका टुसा अंकुरण हुन थाल्दछन् । त्यसैले मनोजगत् सिक्रो बनेको बेला सिसौका मुजुरा हेरेर आफूभित्र हरियाली खोज्छु ।

माया त लाग्छ, सधैं र सबै, म जन्मेको ठाउँ
पश्चिम पर्यो, ओखलढुङ्गा, पूर्व माम्खा गाउँ

माथिल्लोतिर, गैरी सोलाघर, तल बेलभोटे बन
अँझै मन छ, त्यही ठाउँमा, जाँउ जस्तो मन

“नारायण! नारायण!!” काँधमा धारण गरेको जन्यौ कानमा सिउरेर शौचको लागि अघि बढ्दै गरिरहनुभएको परमपिता ब्रह्माजी देवर्षि नारदको आवाज सुनेर टक्क अडिनुभयो।

“के समाचार ल्यायौ पुत्र नारद? छिटो भन।” ब्रह्माजीले प्रश्न गर्नुभयो।

नहेरूँ भन्छु यो कुरुपता
देशको अस्तव्यस्तता
पलायन छन् युवकहरू
बृद्धाको कारुणकता

व्याभिचारमा बाँचेका छन् राज्य
यसका सञ्चालकहरू
मासेर कानून र न्याय
लिएका छन् राक्षसी संकल्पहरू

धेरै नेताहरू जनतालाई ढाँटेर जिन्दगी चलाउँछन्
केही भने जनतासँग बेइमानी साटेर जिन्दगी चलाउँछ्न्
सबैको कुरा ता कसरी भन्न सकिन्छ र ?
तर केही नेता अरुको कुरा काटेरै जिन्दगी चलाउँछन् ।

मनले ठिक हुनै दिन्न बेठिकबाट मलाई
नपत्याए हेर्नुस् आई नजिकबाट मलाई

सडक हुँ आऊ कुल्च यो छातीमा के भो र?
छैनन् धेरै पाउने आश पथिकबाट मलाई

भो भो माया नदेखाऊ तिमी आई छेउमा
धोका मात्रै मिलेको छ अधिकबाट मलाई

खुसुक्क भनौं
उत्तरआधुनिक साँझ
गर्भिणी भइछे
सायद् भोलि
उज्यालो अन्माउँछे
या विद्रोह जन्माउँछे ।

जीवन नबुझी, जीवन नभोगी र जीवन नजानीकन जीवनको आधाभाग सकिएको बल्ल थाहा हुन थालेको थियो सवितालाई । अलिकति पछुतो पनि हुन थालेको थियो । कता कता उनको मनभित्रको सुकेको रुखमा चिउला नपलाइकन जीवन सकिएको अनुभव भइरहेको थियो ।

यस्तो अनुभवका साथ उनका भित्री हृदय शुष्क, निरस, कठोर र वेदनाशून्य भएको रहेछ भन्ने पनि बोध हुन थालेको थियो र उनले यसो आफ्नो विगततिर हेरिन् । वास्तवमा उनलाई जीवनको साँचो अर्थको जानकारी नै नभई जीवन यहाँसम्म आइपुगिएछ भन्ने लाग्यो ।