गंगा लिगलको ‘सागर पारि’ कवितासङ्ग्रहको अध्ययन गर्दागर्दै शम्भु अर्यालको ‘सेतो सुनखानी’ पढ्ने समय जुरेछ। यो ‘सेतो सुनखानी’ कवितासङ्ग्रह मलाई शम्भुजीले यही कार्तिक ७ गते ज्याग्दीखोला साहित्य प्रतिष्ठानले आयोजना गरको बृहत् हरिनाश साहित्य सम्मेलनको अवसरमा हरिनाश कार्यक्रम स्थलमै समीक्षार्थ प्रदान गर्नुभएको थियो। अध्ययनमा कस्तो संयोग मिलेको होला दुवै कवितासङ्ग्रहका कविहरूको मन नेपालकै मायाममता, नेपालकै प्राकृतिक, सांस्कृतिक,आर्थिक सामाजिक,धार्मिक स्मरण र नेपालकै विकासको लागि तड्पिरहेको पाइयो।

जीवनशैली कस्तो हुनुपर्छ? यो नै जीवनको सर्वाधिक महत्त्वपूर्ण विषय भन्ने लाग्छ मलाई। सीमाभित्रै रहने कि असीमित हुने, कुन छनोट गर्ने? ताजुक लाग्छ मलाइ। अँझ यहाँ छनोटको हैन जिउनुको कुरा छ। जीवनशैली त जीवन बाँच्ने ढङ्ग, कला र विज्ञान हो। जीवनलाई सुन्दर र सारवान बनाउने सीप हो। विवेकपूर्ण मस्तिष्क र बिशुद्द आत्माको निरन्तर प्रयोगको अवस्था हो। अँझ भनौ- जस्तो जीवन जियो त्यही हो जीवनशैली। के यसको कुनै बिशिष्ट ढाचा हुन्छ?

गोर्खाको दरबारबाट नजिकै देखिन्छ हाम्रो घर
कल्लेरीतिरबाट आउनु परे टाढा कहाँ पर्छ र
आऊ यो घरमा छ स्वागत सधैं आकाशका किन्नर
के तिम्रो अलकापुरी सरह झैं यो गाउँ देखिन्न र ?

बदलिन्छ युग तर स्वच्छन्द कुनै सरकार हुँदैन
कहिन्न कहर विपन्न वेदनामा घरबार हुँदैन

दूरदराजका जलन, अचेतन कुचिन्तन, गन्थन
मर्छ मान्छे, घाउले विह्वल भै विचरा स्याहार हुँदैन

शून्यबाट शून्य अर्को, घटाउँदा हुन्छ शून्य ।
शून्यमाथि शून्य जोड्दा, हुन्छ योग पनि शून्य ।

अपानमा प्राण जोड्दा, हुन्छ योग पनि प्राण ।
अपानबाट प्राण फाल्दा, शेष पनि हुन्छ प्राण ।

खाइमामि मधेश खाइमामि भोट
खाल्छेगा म्राङलाई प्राङबोला चोट...।

"साइलाबाको होटल"रि ब्लाङदार आले ह्राङलान सुररि ह्वाइ कोसि ताङ म्याप्चिमुबा। थेदा पुलिस खाबा नोन था आतानि। खालाइसे ग्याप पट्टिसे हापहोप चुङजि। ओसो फ्लिक दोसि च्यामाम पुलिसगा चिम। तिल्दा थेदा चुङजि थेसे तिलाई गोआँखाम्नि। साबुनला फिज सोक्खे मुबा या ख्रुबारि बाङ लाबागेन मुबा, पुलिससे या फ्याङचुङसि डुइसि बोर्सि भेनरि युजि। सहुदा एन भेनरि युसि चौकिरि दोना लाजि।

सक्षम छिन् उनी बाँच्न, पीडामा पारी जिन्दगी
संघर्ष गर्न छोड्दैनन्, दु:खमा हारी जिन्दगी

जन्मे हुर्केको गाउँठाउँ, माइती घर सम्झी
चाल्छिन् पाइला, अरुको नाममा सारी जिन्दगी

खुसी छरी हृदय यो छमछम नाच्छ
तिमी मेरो मिठो मान्छे मनै मेरो हाँस्छ

सपनीमा आउने तिमी विपनीमा देख्छु
रहरका मोती दाना तिमीसँगै टिप्छु

१)
मनमा पीर परेपछि
आँशु सबै झरेपछि
तिमी भने खुसी बस्नु
म नै अब मरेपछि

पेन्सिल छैन भनेकी थिएँ बाबाले किन्दिनुभो
कपडा फोहर हुनासाथ मामुले धुइदिनुभो ।

किताब पढ्न जानिनँ भन्दा दिदीले सघाउनुभो
हिसाव मिलाउन नसक्दा माइजूले सिकाउनुभो ।

"मायासँगै मन रमाउँछ त्यो रूपैले मलाई सताउँछ
अब तिमी मलाई साथ देऊ एक्लै यो मन हराउँछ ।"

सिरहा जिल्लाको गोलबजार नगरकै प्रकाण्ड शैक्षिक व्यक्तित्व भनी चिनिएका भक्तबहादुर राई पिता जुगुतबहादुर राई माता लक्ष्मीदेवी राईको ज्येष्ठ पुत्रका रूपमा वि.सं. २०१६ कात्र्तिक १५ गते शुक्रबार गोलबजार–२, सिरहामा जन्मेका हुन् । उनका पुर्खाहरू करिब डेढ शताव्दिपूर्व दिक्तेलको दिङलुङबाट लालपुर–३, टोडके, सिरहा झरेका थिए । सुझबुझको कमिका कारण उनका हजुरबुबा र बुबाहरूले गरिबीमै जन्मेर गरिबीमै बिदा भए । उनले भने मामाहरू लक्ष्मण राई र भरत राईको मद्दत र संरक्षणमा राम्रो संस्कार र शैक्षिक वातावरण पाए । फलस्वरूप गरिबीलाई घटाउँदै र हटाउँदै गए ।

"ओहो! रक्षा कता हो? के छ खबर?" कसैले आकाशवाणी गरेर बोलाएझै लाग्यो। को रहेछ मेरै जस्तो नाम गरेको व्यक्ति, पछाडि फर्केर हेरें।

"रक्षा केहो बिर्सियौ? हामीसँगै स्कुल पढेको के त। हेर कति चाडैं बिर्सिएकी म कल्पना क्या !"

"अरे, तिमी कल्पना?"

"हो नि, तिमीले त बिर्सिछौ क्यारे !"

नेपाल आमा दुखमा सदा छिन्।
सन्तानकाे खातिर पीरमा छिन्।।
भुल्दै गएकी दिनरात रून्छिन्।
निराेगी आमा अब राेगमा छिन्।।१।।

छठि मैया के महिमा अपार
भक्ति मे डुबल अछि संसार
मैया आएल छथि गामक धार
जे मांगल से भेटल वरदान

गाई गोबर सँ भीर निपाओल
बाट–घाट सेहो निक सजाओल
जल मे ठाढ़ भऽ सुरुज अराधल
खेतक उब्जल नैवेद चढाओल