जीवनभरिको आशीर्वाद लिएर
म टाढा आएको छु आमा
आफ्ना लालाबालालाई तिमीसामु
पठाइएको छु आमा ।

तिम्रा ती बुढेसकालका चाउरी परेका हातले
यो कानमा जमरा सिउरिन त कहाँ मन नभएको हो र
तर जिम्मेवारीले बालाईजस्तै मलाई लाहुर
पठाइएको छ आमा

रारा घुम्ने निहुँ सँग यहाँ पार्वती बस्न आऊन्
भोले बाबा त्यसपछि यतै बस्न पाई रमाऊन्
चौतारीका डिलनिर बसी बाँसुरी यो बजाऊन्
कान्छाकान्छी मधुर लयमा प्रेमका गीत गाऊन् ।।

यो दशैंमा मेरो देशमा
पाकिस्तान पड्किन्छ
बिगतको पाना पल्टिन्छ
अनि यो युग बद्लिन्छ

बुद्ध टीका लगाउन आउँछ जब
नेपाल आमाकोमा
तर्सिन्छ ऊ अनि अनायसै
देवलोक फर्किन्छ
यो दशैंमा मेरो देशमा
पाकिस्तान पड्किन्छ

आज म एउटा मुक्तक, कहरमा लेख्दैछु
स्वदेशमा होइन प्रवासी, शहरमा लेख्दैछु
मेरो पनि सारै मनथियो दशैँमा टीका थाप्ने,
बिडम्बना टीका सपनाकै बहरमा लेख्दैछु!

सबैभन्दा पहिला कुनै रचनाले म भित्र कहिले अनि कसरी जन्म लियो ? जतिबेला म यो विषयमा सोच्छु त्यसबेला आफ्नै शिशु रूप आमासँग न्यानो ओछ्यानमा आरामसँग सुतिरहेको पाउँछु अनि आमाले बाल्यकालमा सुनाउनुभएका कथाहरू दिमागमा घुम्न थाल्छन् । सात भाइहरूकी एकमात्र बहिनी जात्रा हेर्न जानका लागि आफ्ना सातैवटी भाउजूहरूसँग छुट्टाछुट्टै पछ्यौरा माग्छे । कसैले पनि उसलाई पछ्यौरा दिंदैनन् । धेरै रोईकराई गरेपछि बल्ल एउटी भाउजूले उसलाई पछ्यौरा दिन्छे । जात्रामा पिङ खेल्ने क्रममा एउटा कागले उसको पछ्यौरामा बिष्ट्याइदिन्छ ।

हरिप्रसाद एक किसानको छोरा थियो । प्रशस्त खेतीपाती भएकोले माटो मोलिलो बनाउनुपर्ने र दुध बिक्रीबाट आम्दानीको स्रोत बलियो बनाउने उद्देश्यले भैंसी पनि पालेको थियो । परिवारका अन्य सदस्यहरू खेतीपातीमा काम गर्थे भने हरिप्रसाद दिनहुँ बिहानैदेखि भैंसी चराउन बनमा जान्थ्यो ।

सबै भैंसीहरुको घाँटीमा एकै प्रकारको घण्टी बाँधिएका थिए । एउटा उन्नत जातको धेरै दूध दिने चिल्लो राम्रो भैंसीको घाँटीमा अरुकोभन्दा फरक महँगो घण्टी बाधिएको थियो ।

९.
नभ मे उर्जा
सुरुजक लाली सँ
धरती स्वर्ग ।।

१०.
वर्षाक वाद
इन्द्रधनुषी रुप
धन्य प्रकृति ।

खै सुर न ताल तिमीविना जञ्जाल सञ्जाल भो
लाहा खुस्केको खुकुरीझैँ निम्जो मन बेहाल भो

चम्केको सूर्य फुस्रो, रात्रिको चाँदनी फुङ्ग झुर
तिम्रो अभाव क्रोध या प्यार बेचैन बेताल भो

जेमराजलाई ओखतीका डोजले डस्तै गर्नुपर्छ
जिन्दगी हो माथि चढ्दै तल खस्तै गर्नु पर्छ ।।

बाँचुञ्जेल सम्बन्धका सूत्र टुट्लान् भन्ने डरले
कैले काहीं कार्यालयै भित्र पस्तै गर्नुपर्छ ।।

वरिष्ठकवि सदानन्द अभागीद्वारा लिखित ‘जीवन लीला खण्डकाव्य’ तेह्रपादमा संरचित सानो तर गहन खण्डकाव्य हो । राधा तिवारी, यशोदा अधिकारी, उमाकुमारी रिजाल र इन्दिराकुमारी रिजालले प्रकाशन गर्नुभएको यो कृति वि.सं. २०५९ साल मङ्सिरमा प्रकाशित भएको हो । आफ्नो परिवारदेखि समाजका हरेक सदस्यप्रति समर्पण गरिएको यो कृति ६४+६ पृष्ठमा फैलिएको छ । लीला, जीवन, लीलाका बाबुआमा राम र सीता, जीवनका बाबुआमा पण्डित र बज्यै, मोती, कोठी नायिका, डोटेलकाका, घरबेटी बाजेबज्यै र लीलाको छोरा हिरालाल यस खण्डकाव्यका पात्रहरू हुन् ।

नारायणी नदी तटको समतल फाँट नवलपुरमा जन्मिएकी लीला विद्यालय तहको पढाइ सकेर उच्च शिक्षा हासिल गर्न काठमाण्डौँ पुग्छे ।

नेपाली साहित्यमा हरिभक्त कटुवालको जीवनसँग ठ्याक्कै मिल्ने वोदलेरको जीवन पनि रक्सीसँग मितेरी गाँसेरै बित्यो । संसारका कतिपय स्रष्टाहरूको जीवनमा अनौठा–अनौठा तादाम्यताहरू गाँसिएको पाउँछौँ । चाहे भारतीय कवि गोरख पाण्डेको आत्महत्या होस् या नेपाली भैरव अर्यालको आत्महत्या होस् या मायाकोब्स्कीको आत्महत्या होस् ।

अर्को अनौठो साम्यता अमेरीकी स्रष्टा एडगर एलेन पो र वोदलेरको जीवनमा पनि भेट्टाउन सक्छौँ ।

रात, साँझ, दिन र बिहान दुख्यो
उसको उपेक्षाले स्वाभिमान दुख्यो ।

नखेल्नु सम्वेदनशील दिलमा हजुर
अतित भक्कानियो, वर्तमान दुख्यो ।

गुनासो कसैसँग पनि कुनै छैन मेरो
तैपनि आज दिलको उडान दुख्यो ।

फुर्दै शुन्दर भाव भीत्र मनका भित्री कुना छाउने ।
हर्षोल्लास बढाइ बाँकी दिनमा शैाभाग्य चम्काउने ।।
फैलियोस सुकीर्ति वैभव बढी सत्मार्ग लागे मन ।
छर्दै अम्रितवाणी कण्ठ रसिलो वन्नेछ भावी दिन ।।१।।

दशैं लगभग नेपालीका घर आँगनमा आइसक्या अवस्था छ । समस्त हिन्दू नेपालीहरूले मान्ने यो शारदीय पर्वोत्सवले घरदेश र परदेशका सबै नेपालीलाई एकै र एउटै हिसाबले छुन्छ ।

नेपालीमा एउटा कर्मचारी लक्षित आहान छ –‘कखुरो काट्यो दशैं, झोला बोक्यो बसैँ ।’ अब जमाना बद्लियो । नेपालीहरूका दिनचर्या र जीवनका शैली फेरिए । के गाउँ के सहर सबैतिर उपभोक्तवादी संस्कृतिले छपक्कै ढाकेको छ । मानिसहरू उत्पादन गरेर खानेभन्दा पनि किनेर खानेमै गर्व गर्छन् । जो किनेर खान सक्दैन उसले आफूलाई निम्छरो ठान्ने देखिन्छ । यसो किन भयो त ? यसका पछि निकै लामो फेहरिस्त प्रस्तुत हुन सक्छन् –तर्कका ।

१
हरे प्रियङ्का !
ख्यालख्यालमै गयो
पद-प्रतिष्ठा ।।

२
विष बमन
म ! एक्लो बृहस्पति
एघारवटी ।।