जब मैले तिम्रो चितामा आगो लगाएँ
जल्दैगर्दा लाग्यो
यो आगो मेरो हो ।
जब तिमी खरानी भयौ
लाग्यो
यो खरानी मेरो हो ।
जब खरानी माटोमा मिल्यो
लाग्यो
यो माटो मेरो हो ।

विजया दशमी २०७४को टीका ग्रहणगर्न आश्विन १४ गते शनिबार सरस्वती नगर चावहेल गइयो । दाइ हामी लगायतलाई टीकालागाइ दिन घरै बस्नुभएको थियो । परिवार सहित बिस्तारै घरको अन्तिम तल्ला पुगियो अर्थात चौथो तल्ला पुग्नु अघि जुत्ता खोलेर राखियो ढोकाको दाहिना तर्फ कान्छी भाइ बुहारी भाँडा सफा गर्दै थिइन । भित्री कोठामा पुग्नु अघि एउटा ठूलो भाले ढोकैमा भेटियो ।

किन भाग्दैन यो भाले ! मान्छे देखेपछि त कुखुरा भाग्ने गर्थ्यो यो भाले भागेन, म भित्र पसे । पहिले जादाँ कुकुर थियो त्यहाँ अहिले त्यो भालेले कुरको काम गरेको त होइन ! फेरि सोचें यो त खाने कुरापो हो त । कुकुर र भालेमा फरक त छ नि !

कोही सम्झनामा पठाउन्न चिठी
छैन मन कतै मिठो कतै तितै तिती
बन्छ मानिस बैरागी बोल्छ कुरा निची
उठी जाने भाव छैन आफ्नै पीडा बोकी

प्लस टु भ्याएर कुनै एक दिन
मनमा उमंग बोकेर म
हावा जत्तिकै हलुका भएर चढ्नु छ हवाई जहाज
- मेरा अगाडी छन पासपोर्ट भिसा र कयौं डकुमेन्टहरु ।

-चुनाव जितेको नेता
र, खेल जितेको खेलाडी झै
शीर ठाडो बनाएर उड्नु छ चरा बनेर ।

दाइ ! कोही नौनी झिक्तैनन् अर्थात् कोही दही मथ्न तयार छैनन् । केवल अर्काले पारिदिएको मोही मिएर मुख बिगार्नेहरू छन् । अनि कत्ति अमिलो मोही भनेर मोहीको विषयमा नाटिकुटी गर्नेहरू छन् । आफू भैँसी नपाल्ने, आफू भैँसीलाई घाँस काट्न अल्छी गर्ने, दुध दुहुने, दही जमाउने र मही पार्ने काममा अल्छी गर्ने अनि अरुले पारेको मोही माग्न लुसुक्क ढुङ्ग्रो बोकेर अरुको ढोका चियाउने, मोही पाएपछि मोहीको विषयमा नकारात्मक टीकाटिप्पणी गर्ने, यसै प्रकृयाबाट गुज्रिएका छौँ हामी । हाम्रो मनोविज्ञानको रचना यसै किसिमले भएको छ ।

परिचय –रामप्रसाद ज्ञावलीको जन्म, वि.सं.२०२४ वैशाख११ गते थानापति गा.वि.स.को वडा नं –३ मा पिता पं दुर्गाप्रसाद ज्ञावली र माता कुन्तादेवी ज्ञावलीका काहिँला पुत्ररत्नको रूपमा, भएको हो । उहाँले आफ्नै घरबाटै अध्ययनको प्रारम्भ गर्दै स्थानीय विद्यालयबाट औपचारिक शिक्षको थालनी गर्नुभयो । बनारसको सम्पूर्णानन्द संस्कृत विश्वविद्यालयबाट संस्कृत साहित्यमा शास्त्री प्रथम श्रेणीमा पास गरी, त्रिभूवन विश्वविद्यालयबाट नेपाली विषयमा एम.ए. प्रथम श्रेणीमा प्रथम भै सोही विश्वविद्यालयबाट नै नेपाली महाकाव्यमा वर्गीयता र वर्गद्वन्द्वको अभिव्यक्ति विषयमा विद्यावारिधिसम्मको उच्च शैक्षिक योग्यता हासिल गर्नुभएको छ । उहाँ आफूलाई शैक्षिक पेसामा समर्पित गर्नुभएको छ ।

गाउँ निदाएको छ आज फेरि तिम्रो अभावमा
आँगनी उराठ छ तिम्रो विछोडमा
माटो आश गर्छ तिम्रो सुन्दरतामा
गोरेटो एक्लो हुन्छ तिम्रो साथ विना
तिम्रो आगमनसँगै हामीलाई हेर्ने रहर छ इन्द्रेणीको रङ्ग
फुल्न फुल्न खोजिरहेका छन् हाम्रा सपनाहरू

आँसुले नपखाल्ने
संसारको कुनै दुःख छैन
मिल्नुभन्दा ठूलो हित
कसैको पनि हुँदैन
जूनको शीतलताले
आजसम्म कसैलाई पनि
पोलेको था’छैन

सीमानामा आज भोलि साँझ बिहानै गोली चल्छ
घर हाम्रो हो, तर यहाँ पराइको बोली चल्छ
न त दशैं, न त तिहार, न त फागु पर्व हजूर
खै किन हो यहाँ त बिनापर्व होली चल्छ ।।

जिउन सजिलो छैन जिन्दगी तनाव भइदिन्छ
खुलम-खुल्ला बाँच्न पाउदैन दबाब भइदिन्छ
हाँस्दै बाँच्छु भन्छु तर आँखामा आँसु आउँछ
कसैको माया, साथ र बोली अभाव भइदिन्छ

तिमी जहाँ त्यहीँ म पुग्न पाँए हुन्थ्यो
मलाई लान वायुपंखी घोडा आए हुन्थ्यो ।

सधैं हामी टाढिदा बिरानो झै लाग्ने
थाहै नपाई बतासले सँगै पारे हुन्थ्यो ।

कार्तिक महिना दोपहरको समय । न गर्मी न त चिसोको अनुभूती । दाजुभाइ भित्र मौरो परेकोले क्रियापुत्रीलाई भेट्न पँधेरामा पुग्दा थुप्रै दाजुभाइ नाता गोताहरूको जमघट थियो । सायद छठ पर्वको सार्वजनिक बिदाको दिन भएकोले पनि दाजुभाइबीचको यो उपस्थिति संभव भएको थियो होला । मानौ यो कुनै मातमभन्दा पनि मेला लागे जस्तै थियो । हामी पन्थीहरूको बाहुल्य बस्ती भएको प्राकृतिक सौन्दर्यले सजिएको तम्घास नगरीमा ।

रोकूँभन्दा भन्दै आँसु आँखाबाट झरेको छ
मेरो भाग्य दलानबाट अलिक पर सरेको छ ।।

विरहका भाकाहरू न्याउली गाउँछ रुखमा बसी
उसको गीत सुनी मेरो मुटु चिरा परेको छ ।।

तपाईँ आउँदै गर्नुस् है
म अलि हतारमा छु ！

तपाईँको मन्दिर जाने बाटो एउटै परे पनि
मेरो बस्ती जाने बाटो एउटै परे पनि
मलाई अलि हतार छ
तपाईँ आउँदै गर्नुस् है ！

नेपाल विविध जातजाति, भाषा, धर्म र संस्कृतिको देशमात्र नभई इतिहासको विविध कालखण्डमा विविध संवतको प्रयोग भएको देश पनि हो । हालसम्मको अध्ययनले नेपालमा सबभन्दा पहिले प्रयोगमा आएको संवत् शक संवत् हो । आजभोलि नेपालमा मुख्यतयाः ३ वटा संवत् प्रचलनमा छन् । केही विदेशी चाड (जस्तैः नयाँ वर्ष जनवरी १, क्रिसमस आदि) मनाउँदा इस्वी संवत्, त्यसपछि सरकारी कामकाज तथा घरायसी कामका लागि विक्रम संवत् तथा चाडवाड, शुभकार्य तथा जन्ममरणका तिथिमितिमा नेपाल संवत् प्रयोगमा छन् ।