पढाइ र स्रोत साधन भए यो देशमा
दःखी हुने थिएनन नेपाली हेर तहाँ
स्रोत साधन भए नेपाल फल्किन्थ्यो
हिरा र मोती पनि नेपालमा झल्किन्थ्यो

पाखन बेद र ठुलो औषधी नेपालमा
शक्ति छ कति यो दबाईमा
यस्ता अमूल्य चिज अन्त पाइन्छ कहाँ
पाइँदैन खोजेर अन्त विश्वभरिमा

नाथे एउटा जिन्दगीका आयुहिस्साहरू औपचारिकताका उल्झनमा रुमलिएर बित्दो रहेछ । अस्ति भर्खर एकजना मित्रका पिताजी बित्नुभयो । सुनेपछि मलामी हिँडे । घाटमा पुग्दाखेरी करिब करिब अर्थी जलिसकेको थियो । मलामीहरुपनि फात्तफुत्त हिंडिसकेका थिए । केही आवश्यक मान्छेमात्र बाँकी थिए । मैलेपनि हतारहतार एकचिम्टी माटो र केही छेस्का दाउरा चितामा चढाएर मलामी आउनुको औपचारिक रीत पुरा गरेँ । अक्सर आजभोलि मलामी गएका मान्छेहरू चितामा मट्टी चढाएपछि ओल्टोकोटो छेलिँदै बाटो लाग्ने गर्छन् । समयको व्यस्तता र समस्याका जटिलताले मान्छेलाई कसोकसो धेरैतिरबाट बाँध्दै लगेको छ । मान्छे हिजो जस्तो फुक्काफाल स्वायत्त छैन । कतिपय काममा खटाइखटाइ समय चुँडेर निकाल्नु पर्ने भएको छ ।

प्रिय राजेश !

तिमीले लगाइदिएको कल्याणपुरे माटाको सिन्दुरले म सौभाग्यवती भएँ । त्यस भावनात्मक बन्धनले मलाई अर्को सौभाग्य दिलायो । मैले आफूभन्दा उमेरमा जेठो छोरो पाएँ । अहिले तिम्रो प्रिय साथी प्रकाश मेरो छोरो बनेको छ । हरतरहले मेरो हेरचाह गरिरहेको छ । म त त्यसकै ऋणले थिचिने भइयो भन्दै अत्तालिँदै छु ।

कहिलेकाहीं घडीले घुम्न बिर्सन्छ
नाकले वास्ना लिन अनि
कानले सुन्न बिर्सिदिन्छ
मात्र आँखाहरू टुलुटुलु हेरिरहन्छन।

केही वस्तुहरू
मूर्तिझै लाग्ने केही मान्छेका टाउकाहरू
चलायमान एउटा मानव आकृति
केही बोलेजस्तो
केही देखाएजस्तो
वरपर चलिरहेछ!!!

छोडेर आएँ बसेको ठाउँ अशान्ति भएर ।
फर्केर आएँ आफ्नो नै गाउँ आनन्दी लिएर ।।

सहेर बस्न हुँदैन भन्दा टेरेन कसैले,
एक्लो नै बस्छु सहन्न म त आएको त्यसैले ।
स्वदेश नाउँ लिन नि हुन्न रिसले चिढेँ म,
नेपाली गाउँ रमाउँ जहीँ भन्दै नै हिँडे त ।

जननी
र ममतामयी साँझहरू
किनकिन
फूलका कालीनभन्दा प्राप्तिमय हुन्छन्
पिरो छ
एउटा साँझको वितण्डा
अमिलो छ
एउटा साँझको कथा

हाम्रै पौरखी हात पाउहरुको खाँचो छ त्यो देशमा
हाम्रा सोच विवेक वर्गतहरू खाँचो छ त्यो देशमा
हाम्रा बुद्धि विवेक शक्तिहरुको पर्खाइमा देश छ
नेपालीहरुबाट उच्च तहमा आत्मीय आदेश छ ।

वर्षाको अब याम आउन गयो पानी पर्यो झम्झम
उब्जन्छन् मनभित्र पानी सरीकै इच्छाहरू रंरम
माटोबाट सुवास केही बटुली हावा चल्यो सर्सर
आफ्नो जन्मथलो पसेर स्मृतिमा ऐले भयो हर्हर ।

२०२१ वा बाइस सालतिरको कुरा हो । हिंउदको बेलामा सेउले पाठशालामा गाउँका समकक्षीहरू पढ्न जान्थे, म भने घरमा पितामाताबाट यसअघि नै अक्षरहरू चिनी निकै माथिका कुराहरू पढलेख गर्ने भइसकेको थिएँ । रुद्री चण्डी र अरु अरु धार्मिक कुराहरू निकै पढिसकेको थिएँ ।

म यसरी घरमै पढेर अलिक माथिल्लो तहको भइसकेको भए पनि सबै साथीहरुले पढ्ने पाठशालामा जान नपाएकोमा दिक्क मान्दोरहेछु क्यारे । अरु अरु साथीहरुका हातमा चित्रसहितको ‘ठूलो वर्णमाला’ को किताब देखेर मलाई लोभ लाग्थ्यो । आमाले कसरी हो मलाई पनि सचित्र ठूलो वर्णमाला किनेर हो वा कसरी हो ल्याइदिनु भयो ।

समाजमा सबै मानव एकै हुदैनन् । कोही तीक्षण बुद्धि, कोही समाज सेवी त कोही प्रबुद्ध विद्वान् हुन्छन्। समानुपातिक मानिस अधिक हुन्छन् जो सामान्य सेवा गर्ने र जीविकोपार्जन मात्र गर्दछन् । थोरै वा सीमित मानिस मात्र तीक्ष्ण बुद्धिका कारण उचो पदासीन भएका हुन्छन् । यस्ता प्रबुद्ध वर्गका व्यक्तित्वका मूल्याङ्न उपल्लो तहासिन वर्ग वा सरकार वा सरकार प्रमुखले गर्ने गर्दछ । जसका कारण थप हौसला मिल्दछ र अँझ स्तरीय सेवा प्रवाह हुन्छ । तर यदा कदा मूल्याङ्न व्यक्तिवादी, नातावाद, कृपावादमा उसको प्रबुद्ध र सेवाका आधार हैन, बरु चाकरीबादमा आधार भएर आउनाले, काम र सेवा वापत गरिने पुरस्कार अवमूल्याङ्न हुन पुगेको छ । पदक र पुरस्कार पाउने प्रति नाक खुम्च्याउनु पर्ने अवस्थाले त्यस्तो उच्च र सर्वोच्च पदक/ पुरस्कारप्रतिको हेराइ फेरिन थालेकोले मूल्याकनको पद्धति नै धरासायी हुने हो कि भन्ने भय रहेको छ ।

१
चपाउँदैछ
बोक्रा सहित केरा
नपाउनेले

२
छैन खबर
न फोन गर्छ छोरो
माया मारेछ

हाँस्नु मात्र हैन जीवन, रूनु पनि पर्छ एक दिन
फक्रिएको फूल पनि त, ओइलिएर झर्छ एक दिन

धनी-गरिब जे भए नि, सबै उस्को खेल हो यो,
धैर्य राख ईश्वरले नि तिम्रो दु:ख हर्छ एक दिन

संसारमा दुक्ख विशाल रैछ
हाँसो खुसीको अनिकाल रैछ

पाइन्न चाँडै हल वेदनाको
लाखौंथरी क्लिष्ट सवाल रैछ

गणेश ‘‘कौडिन्य’’द्वारा रचित ‘भिजेका अक्षर’ खण्डकाव्य बरिष्ठ साहित्यकार ऋषिप्रसाद लामिछाने (गोर्खे साइँलो) मार्फत प्राप्त गरें । यो कृति प्राप्त भएपछि अध्ययन गरियो र यसमा अभिव्यक्त धारणालाई यहाँ सारसंक्षेप प्रष्टयाउने काममा लागें । वास्तवमा खण्डकाव्य काव्यको मझौला रूप हो । ‘भिजेका अक्षर’ कृतिकारको आठौ कृति हो । यो कृति बजनारमा आउनुभन्दा पहिला आमाको गुनासो र अर्ती (लघुकाव्य २०५४), नदीका सुमधुरवचन (खण्डकाव्य, २०५६), गुल्यो तीतो (डोटेली कवितासङ्ग्रह २०६१),घरगृहस्थ र वातावरण (काव्य, २०६६), पेटारो बाल कविताङ्ग्रह (२०६८), वह शोक काव्य (२०६८), भावोद्गार (फुटकर कवितासङ्ग्रह २०६९) बजारमा आइसकेका छन् ।

आआफ्नो धर्म संस्कृति र जाति अनुसार आफ्ना कुलका देवतालाई खुसी पार्नको लागि आआफ्नै तरिकाले कुलको पूजा गर्ने प्रचलन परम्परादेखि चल्दै आएको छ । आआफ्नो प्रचलन अनुसार कतै कुल पूजा, कतै कुलायनको पूजा, कुल देवताको पूजा र कतै देवाली पूजा भन्ने गरिन्छ । अन्य धर्म संस्कृतिमा आफ्नो कुल र वंशलाई सम्झने परम्परा भए पनि मूलत: हिन्दू र बौद्ध धर्मका अनुयायीहरूले कुलायनको पूजालाई विशेष महत्त्वका साथ गर्ने गर्दछन् । कुलायनको पूजा गरेमा आफ्नो कुलमा अगति परेका पितृहरूको मोक्ष हुन्छ भन्ने परम्परागत मान्यताको आधारमा कुलको पूजा गर्ने प्रचलन चल्दै आएको हो ।

यो शहरमा गाली नै गाली भो अचेल
बिना मेसोको ताली नै ताली भो अचेल

जसले जे गरे पनि मौन छ सरकार
गरिब जनता खालि नै खालि भो अचेल