कता शून्यको ठाउमा अड्किएको
कहाँ स्वर्गको खोजमा तड्पिएको
भयो लौ हटाऊ पुग्यो धर्म खेती
यता नै नआई कता लट्किएको ।।

कविडाँडा साहित्य समाज चितवनले हरिभक्त कटुवालको ३८सौ स्मृति दिवस सम्पन्न भएको समाचार मझेरी डट कममा अध्ययन गर्न पाएँ। रामकृष्ण पौडेल अनयासद्वारा लेखिएको यो समाचार पढ्न पाउँदा एकतिर, मेरो श्रद्धेय गुरु हरिभक्त कटुवालजी जस्को प्रेरणाले गर्दा मलाई साहित्यमा लाग्न प्रेरणा मिलेको थियो जन्म जयन्ती मनाएकोमा साह्रै हर्षित पनि भएँ अर्कोतिर नवलपुर र भरतपुर धेरै नजिक हुँदाहुँदै पनि उक्त कार्यक्रममा सहभागी हुन नपाउँदा मनमा खिन्नता पनि पलायो।

झण्डै एक लोटा पानी घुट्क्याए उनले । अनि पुर्पुरोमा हात राखेर लामो सास फेरे ।

उदयपुरको पोखरेमा बीस रोपनी जग्गामा अकबरे खुर्सानी लगाएर अगुवा कृषकमा दरिएका टंकबहादुर राउत उर्फ खोर्साने बूढा त्यहाँका जल्दाबल्दा व्यक्ति थिए । पञ्चायत जितेपछि उनको रवाफ दिन दोगुना रात चौगुणा बढ्न थालेको थियोे । पुर्ख्यौली सम्पत्ति छँदै थियोे , त्यहाँमाथि निकै चल अचल सम्पत्ति थपे उनले ।

कमल सन कोमल वदन पर
सजल मुण्डक हार हे
फुजल लट पवनसँग खेलैत
सिंह पर मैया सवार हे

एक हाथ खडग दोसर हाथ चक्र
त्रिशुल चमक कमाल हे
तीनु भूवन के संगही देखैत
नयन हुनक विशाल हे

पिउन सकिन आँसु मैले बगेरै समुद्र भयो
जिउन सकिन म घायल खुट्टा यसै भाँच्चिरह्यो

म मान्छे र कुमान्छेमा मान्छेकै रूप खोज्थेँ, पाइन
न मान्छे न सुमान्छे आखिर आशा यसै टुट्दै गयो

ʽयस्तै तालले पुगिन्छ त गन्तब्यमा ।ʼ गुँडतिर फर्किरहेका चराहरू गोधुलिको धमिलो क्षितिजमा हराउँदैथिए, तब मेरो मनको चरो बोलेथ्यो निसास्सिँदै ।

उज्यालोमै प्युठान खलङ्गा छोडेर बाग्दुला झरे पनि साँझको अत्यासलाग्दो सन्नाटाले छोइसकेथ्यो हामीलाई । नाइटबस चढेर सुन्दर बिहानीमा गन्तब्य टेक्ने हाम्रो अभिलाषा पनि खुम्चिँदै र खिइँदै गइरहेथ्यो पलपल ।

सम्बत् २०७२ साल माघीको दिन घोराहीस्थित बाह्रकुनेदहको मेला हेरेर खलङ्गा पुगेथ्यौँ टोलराज र म । खलङ्गालाई आधार शिविर बनाएर स्वर्गद्वारीसमेत टेकेथ्यौँ हामी ।

माङ्‍कोडे दाइ हामी सबैका लागि अगम्य थिए । बुझ्‍नै कठिन पर्ने एक व्यक्ति । उनलाई हामीले जसरी चिन्थ्यौँ, त्यो त फगत बाह्‍य थियो । भित्र उनी अर्कै थिए । उनको विगत कसैलाई पनि थाहा थिएन । उनी आफैं पनि त्यो बताउँदैनथे । जे होस् उनी हामी बालबालिकाहरूका माझ चर्चित थिए । उनका धेरै विशेषताहरू थिए । ती मध्ये केही यस्ता थिएः

दुई छाक खानाको लागि बिहानदेखि बेलुकासम्म काम गरिदिन्थे ।

कान्ला कान्ला सिर्जनाको रेखा कोर्दै जाऔँ
गह्राभरि जाँगर पोखी डल्ला फोर्दै जाऔँ

स्वाभिमान थिचिन्छ कि थिच्न दिनुहुन्न
साँध किल्ला मिचिन्छ कि मिच्न दिनुहुन्न
सगरमाथा जस्तै उच्च शिर हुनुपर्छ
यो देशलाई जोगाउने वीर हुनुपर्छ

दसैँ भन्ने बित्तिकै म बाल्यकालीन सम्झनामा पुगिहाल्छु। ऊ बेलामा दसैँ अग्र्यानिक हुन्थे अचेल ब्रोइलर हुन थालेका छन्। म तराईमा जन्मेको मानिस हूँ। दसैँको तयारीका लागि गृहस्थीहरू भदैया धान काटेर बजारमा लगी बेच्ने गर्थे। सनपाटको खेती ऊ बेलाको तराईमा उधूमै हुन्थे। सनपाटलाई सडक छेउका पानीले भरिएका खाल्डाखुल्डीमा पानीभित्र छोपेर माटाले थिचिन्थ्यो। त्यो सोर श्राद्धका बेला त्यो सनपाट पानीबाहिर निकालेर धुने बेला हुन्थ्यो। किसानहरू त्यसलाई बेचेर पैसा पाउँथे। अनि सुरू हुन्थ्यो दसैँका खिच्रिङ्मिच्रिङ् किनमेलहरू। मारबाडीका पसलमा दसैँका लुगा किनिने र बालीघरे दमाईलाई सिउन दिइने चलन थियो।

पिता कलाधर रिजाल, माता नन्दकला रिजालको छोरा सदान्द रिजाल १५ मार्च १९४७ पर्वत जिल्ला शंकर पोखरी गा. वि. सं. नुवार भन्ने ठाउँमा जन्म भएको हो। विक्रम सम्वत् २०१२ सालदखि साहित्य सृर्जना कार्यमा लाग्नुभएको आज पर्यन्त धेरै कृतिहरू पस्कन सफल हुनुभयो। तर एउटा कुरा भन्न कर लाग्यो नामको पछि टाइटल अभागी किन लेख्नुभयो लेखकलाई प्रश्न ? उहाँको कृतिहरू स्तरीय उच्च स्थानमा हेर्न सकिन्छ सफल साहित्यकारको टाइटल आभागी कसरी भयो। उहाँ त भाग्यमानी हुनुहुन्छ हामी दुलियाजानमा भेट भएको समयमा कृति साटासाट गरेका थियौं।

जब सुन्छु समचार
तरबार बोक्न मन लाग्छ
जब पढ्छु मन
विवाहको त के कुरा आमा
घरवार सारा बेकार लाग्छ
आफ्नै बात्सल्यको चित्कार
सुन्दा सुन्दा

यी बुद्धिमानीहरुको समाजमा
म कसैलाई मन परिन
अनि कसैको मनमा वास वस्न पनि सकिनँ
किनकि म फटाहा छु ।

देखेको कुरा लेख्छु
सुनेको कुरा बोल्छु
अन्यायलाई तोड्छु

आँखामा छायाँ बोकेर बाँच्नु गार्‍हो त हुन्छ नै, अँझ दु:खमा हाँस्नु त मुस्किल मात्र हैन असम्भव जस्तो नै हुन्छ। पीडामा पनि मनभित्र बस्ने भनेको आखिर याद रहेछ। जस्तोसुकै दु:खसुखमा आफ्नो बन्ने भनेकै वास्तवमा याद नै हुन्छ। गीतमा यादको बर्णन गरिएको दु:खसुख लुकेको कथा समेटिएको छ।

जापानमा हालै सम्पन्न भएको हाइकु महोत्सवमा नेपालका चचिर्त साहित्यकार तथा कूटनीतिक व्यक्ति कृसु क्षेत्रीको नवीनत म हाइकु संग्रह नीलो आँसुको लोकार्पण भएको छ।

पिता मान्छ कोही कुनै मान्छ माता
सश्रद्धा सबै पढ्दछन् ज्ञान गीता
छ त्यो तेजिलो स्वादिलो ज्ञानगङ्गा
म पढ्दा न पढ्दै हुँदै जान्छु चङ्गा ।।

कथा सुन्न थालें दुबै कान थापी
बडो चाख लाग्दो सुनिन्थ्यो तथापि
त्यहाँ भित्रको मर्म के सक्नु सुन्न
भयो कृष्ण तिम्रो म ता भक्त हुन्न ।।