म अबुझ संसारमा छँदा कार्यक्रम सञ्चालिका सरिता लामिछाने कार्यक्रमको अन्तमा सधैँ भन्ने गर्थिन्– ‘व्यस्त बन्नुस्, स्वस्थ रहनुस्’ । उनको कर्णप्रिय स्वर सुन्न लालायित हुन्थेँ तर त्यो भनेको के हो, त्यसबेला ठम्याउनै सक्तिनथेँ । अन्तिम वाणी सुन्न चित्त व्यग्र हुन्थ्यो, तर त्यसपछि कार्यक्रम नै समाप्त हुने भएकाले कार्यक्रमको प्रारम्भदेखि नै छुट्टिनुपर्छ भन्ने भय हुन्थ्यो । उनी चेतनामूलक कार्यक्रम चलाउँथिन् । चेतनामूलक भनेपछि मलाई खुब मन पर्थ्यो । अहिले त हामी चेतनाहीनताले गाँजेको समयसँग हातेमालो गर्दै छौँ । उत्तिखेर त चेतनाको खाँचो टड्कारो रूपमा देखिएको थियो ।

हरेक दिन जसो रेडियो, टि.भि. पत्रपत्रिकाहरुमा बलात्कार, हत्याजस्ता दुःखद् समाचारहरू बाम्बार आइरहन्छन् । त्यसमा पनि ५, ६ वर्ष देखिका कलिला बालिकाहरू बलात्कृत हुनुका साथै बलात्कार पछि हत्या समेत भएको समाचार सुन्दा आङ नै सिरिङ्ग हुन्छ । यस्तो अमानवीय, हृदयबिदारक,विभत्स घटनाहरूले समाजलाई नराम्रो बाटोतिर डोराइरहेको भान हुन्छ । समाजमा यस किसिमका बाल यौन हिंसा, हत्या जस्ता जघन्य अपराधहरू बढ्नाले समाज नै त्रसित र आतंकित भइरहेको छ ।

जीवनशैली कस्तो हुनुपर्छ? यो नै जीवनको सर्वाधिक महत्त्वपूर्ण विषय भन्ने लाग्छ मलाई। सीमाभित्रै रहने कि असीमित हुने, कुन छनोट गर्ने? ताजुक लाग्छ मलाइ। अँझ यहाँ छनोटको हैन जिउनुको कुरा छ। जीवनशैली त जीवन बाँच्ने ढङ्ग, कला र विज्ञान हो। जीवनलाई सुन्दर र सारवान बनाउने सीप हो। विवेकपूर्ण मस्तिष्क र बिशुद्द आत्माको निरन्तर प्रयोगको अवस्था हो। अँझ भनौ- जस्तो जीवन जियो त्यही हो जीवनशैली। के यसको कुनै बिशिष्ट ढाचा हुन्छ?

दुलियाजान कला –साहित्य मञ्च दुलियाजान असमको अभिव्यक्ति (नेपाली त्रैमासिक पत्रिकाको) रजत जयन्तीको उपलक्ष्यमा (३१ मार्च र १ अप्रिल २०१८मा) आयोजित अन्तर्राष्ट्रिय नेपाली साहित्य समारोहमा नेपालबाट हामी (सदानन्द अभागी, केशवराज आमोदी, गोर्खे साइँलो, शान्तिनारायण श्रेष्ठ, डि.आर शर्मा, छवीकिरण ओली, लोकनाथ खरेल, विर्खे अनजान, मिरा तिमलसिना, मिना लामिछाने र प्रेमराज न्यौपाने सहित) ११जना साहित्यकारहरूलाई सहभागी हुने सौभाग्य मिल्यो।

पहिलो प्रेममा पक्कै पनि साह्रै रमाइलो, डर,अनि विभिन्न अठोटहरू बाधिएका हुन्छ्न । ऊ निकै राम्री लाग्छिन भने आफू उसलाई यदि दुई तर्फी माया हो भने मात्रै । जुन दिन पहिलो मायाको सुरुवात हुन्छ अनि, उनी मेरै जिन्दगी र म उनको जिन्दगीको कहानी सुरु हुन्छ । जतिबेला उनकै याद आउँछ भने मलाई उनको । अनि दुई चार दिन यस्तै चलिरहन्छ जबसम्म कसैको नजर लाग्दैन, जब नजर लाग्छ, पहिला भनेको जिन्दगी पनि कता भाग्छ, भाग्छ आफूलाई त्यो केटी नराम्री लाग्छ भने केटीलाई केटा नराम्रो । यस्तै हो प्रेम!!

मेरा एक जना अति नै घनिष्ट मित्रले मलाई थाहै नदिई “लौ बस्नु बाइकको पछाडि” भनेर मलाई लिएर कतै जानुभो । दशैंका भेडाजस्तो लागें म उनका पछि । गन्तव्य कता थियो मलाई केही थाहा थिएन । तर उहाँले भनेपछि नमान्ने मैले कुरै आएन । खुरुखुरु उहाँको बाइकको पछि बसेर उहाँले जता लानुहुन्छ त्यतै गएँ ।

आधा घन्टाको यात्रापछि म पुर्याइएँ एक यस्ता घरमा जहाँ ठुलो भीडभाड थियो । ओहो म ता कुनै राजनीतिक चुनावको प्रसारमा कुनै नेताको घरमा पो आएँछु कि ? अथवा कसैलाई सम्मान गरिने कार्यक्रममा पो आएँ कि ? या कुनै साप्ताहिक पूराण लागेको ठाउँमा पो आएँ कि ?

‘यदि स्वर्गमा पुग्ने इच्छा छ भने बालक बनेर हेर’– एङ्गेलले भनेका छन् । जुन देशका बाल ओठमा मुस्कान र अनुहारमा खुसीका रङहरू झल्किन्छन् त्यहाँको आगतमा उन्नति निमोठिएको हुँदैन । बालबालिका सुन्दर राष्ट्रनिर्माता हुन् । राज्यको बागडोर सम्हाल्ने भोलिका होनहार समाज रुपान्तरणका हस्ति हुन् । देशको स्वर्णिम भविष्य रेखा कोर्ने स्वप्ना र खुबी आजका कलिला मस्तिष्कमा हुन्छ । सङ्गत गुनको फल बालकले पाएका हुन्छन् । बाल सर्वाङ्गीण विकासका पक्षमा देश उभिए भोलिको सुन्दरतालाई हेर्ने अवसर पाइन्छ । तसर्थ, बालमनोवैज्ञानिक शैक्षिक दमनरहित शिक्षाको वातावरणमा अब शिक्षक र शिक्षावेत्ता सजक बनून् । साथीले कक्षाकोठामा मनोवैज्ञानिक दमन नगरोस्, घर, टोल, समाज र विद्यालय क्षेत्र स्वतन्त्र बन्न सकून्– बालअधिकारका निम्ति ।

कला कालजयी हुन्छ भनिन्छ । यसको अर्थ कलामा काललाई जित्न सक्ने शक्ति हुन्छ भनेको होला । कला कालजयी हुन्छ भन्ने कुरासित एउटा मूर्तिकारको मिथक कथा गाँसिएको छ । एकचोटि एउटा नामुद मूर्तिकारलाई कालदेखि साह्रै रीस उठ्यो । ऊ ज्यादै सिपालु मूर्तिकार थियो र ऊ लामो आयु बाँच्न चाहन्थ्यो, र कलासाधनाबाट अरु बेजोड सिर्जनाहरू समाजलाई सुम्पिन चाहन्थ्यो । तर कालले उसलाई खबर पठाइसकेको थियो । म फलानो मितिमा लिन आइपुग्छु । तिमीले जति काम गर्न बाँकी छ गरिसक्नू । मृत्युको यो खबर उसलाई नमीठो लाग्यो, अब उसले काललाई टार्ने विषयमा अनेकौँ पटक सोच्यो । कालसित प्रत्यक्ष मुकाविला गर्ने ऊसित कुनै शक्ति पनि थिएन, उपाय पनि थिएन ।

साथी कसरी नबन्दा हुन् ? मन नमिल्ने मात्रै भेटिन्न, मन मिल्ने पनि भेटिन्छन्, मन नमिले मगजको एकरुपता चाहिन्छ । विचार नमिल्नेहरू भेटिएलान्, विचार मिल्नहरू पनि भेटिएलान् । अनि जसतसो साथीको नाता जोड्दै जान्छन् । केही साथी भन्छन्, केही साथी बन्छन्, केही फेसबुकमा साथीका रुपमा अड्किन्छन्, कोही त्यही फेसबुकबाटै चिनिन्छन् । साथी, साथी हुन्, केही टुट्छन्, सक्किगो ।

मानिसको स्वभाविक प्रकृया भित्र पर्ने, जन्मेपछि नामाकरण, चूडा कर्म (कपाल मुण्डन), पाश्नी (नामाकरण), अन्नप्राशन, बर्तबन्ध, विवाह बाणप्रस्त (बनबास) त्यसपछि मृत्यु आदि कर्महरू हुन् । त्यस मध्यका महत्वपूर्ण कर्म विवाह हो । हुन त यसलाई हलुका रुपमा लिनेहरू पनि कम छैनन् । विवाह आउँछ जान्छ, भएन भने पुन गरिन्छ, खुट्टा भए जुत्ता कति कति भन्नेहरुको जमात ठूलै छ । यी कर्महरू आ-आफ्ने संस्कृति अनुसार गरिने प्रचलन भए पनि आजभोलि भागी विवाह (love marriage)ले प्रस्रय पाएको छ । जन्मेको दिन देखी मृत्यु अर्थात पृथ्वीमा आएको र छोडेसम्मको अवधी नै जीवन हो । मानव जीवन सुखमय वा दुःखमय बनाउन विवाहले ठूलो भूमिका खेल्दछ । अरु कर्महरू एकल हुन्छन् तर यो कर्म जोडी (युगल)मा हुन्छ, दुई फरक संस्कारका परिवारमा जोडिने हुँदा हलुका रुपमा लिनु र हेरिनु हुँदैन ।

उकाली ओराली पार गर्दै २०७३ साल पनि वितिसक्यो । २०७४ सालदेखि हरेक पल आशा गरे अनूरुप मङ्गलमय होस् यही शुभ–कामना गरौं । नूतन वर्षको स्वर्ण रश्मीले छरेर गगन आल्हादित होस् । समुच्च विश्व नै हर्षित, प्रमुदित र उत्साहित होस् । हृदय सरोवर होस् । वन्धुत्व सर्वत्र छाओस् । जनजनमा उल्लास आओस् । यस्तो खुसी आओस् जसले भेदभाव तोडिदेओस् । नवल लालीले सारा जगतलाई उन्मादित गरिदेओस् । आयो नयाँ वर्ष तपाईंको दैलोमा, ढकढकाइरहेछ बारम्बार ढोकामा । वितेका वर्षका भारी विसाई ल्याइसक्यो नयाँ प्रेम उमङ्ग । दुबै हात फैलाई स्वागत गरेको छु नव वर्ष तिमीलाई । ईंश्वरलाई पनि धन्यवाद दिएको छु । आउनुहोस् सबैजना नयाँ वर्षको पहिलो कु

आजभोलि कसैले सबभन्दा सजिलो काम कुन हो भनेर सोध्यो भने म सजिलै भनिदिन्छु –अरुको आलोचना गर्नु, अरुको कुरा काट्नु । वास्तवमा हामी दिनदिनै आलोचनामुखी हुँदै गएका छौँ । त्यो पनि स्वआलोचना होइन पराईआलोचना । हर्दम अरुको कुरा गर्नमा हामीलाई रस आउँछ । अरुका दोष र दुर्वलता खोतल्नमा मजा लाग्छ । आफ्ना कमीकमजोरी ढाकछोप गरेर अरुका आन्द्राभुँडीको बिस्कुन सुकाउन आनन्द लाग्छ । हामी आजभोलि अरुका ससाना दोषलाई लेन्सले ठूलो बनाएर हेर्ने छिन्द्रान्वेषी भएका छौँ । आफूभित्रका औँला छिर्ने छिद्रहरू हेर्दैनौँ । अरुका रौँ छिर्ने छिद्र खोजी बस्छौँ । अर्काका प्वालमात्र हेर्ने बानीले आफ्ना प्वालहरू देख्तैनौँ । दिनदिनै छ्याँन्द्रा छ्याँन्द्रा भएर आफू कति ठाउँ चुहुने भएका छौँ त्यसको रत्तिभर हेक्का छैन । त्यसैले आफ्नो दोष लुकाएर अरुको दोष देखाउने काममा हामी सिपालु हुँदै गएका छौँ ।

ए आमा ! तपाईंले कस्तो छिमेकी जोड्नुभयो ? ऊ हाम्रा लैना गाई–भैंसी ललाईफकाई लग्छ । नदिए धम्क्याउँछ । त्यत्तिले नपुगे छक्याउँछ । र, जसरी होस्, आफ्नो पारेरै छाड्छ । दूध–घिउ आफू खान्छ । मोही–मल भने चर्को मूल्यमा हामीलाई दिलाउँछ । हाम्रै खेतबारीको धान लग्छ, चामल बनाएर हामीलाई नै बेच्छ । हामै्र खोलाको पानी भर्छ र पानीको जार हामीलाई नै थम्याउँछ । हामीबाटै मोटो रकम कुम्ल्याउँछ ।

ए गीता म्याडम ! तपाईँले ठानेजस्तो नेतानेतृ बन्न सजिलो छैन । अनेकन् सोपानहरू उक्लेपछि मात्र त्यस स्थानमा पुगिन्छ । त्यसका लागि कर्म गर्नसक्नुपर्छ । बिनाकर्म नेतानेतृले सुखानुभूति पाएका छैनन् । हाम्रा नाङ्गा आँखाले देखेको सत्य होइनन् । अखबारसँग झोक्किए पनि र टेलिभिजनसामु मुस्कुराए पनि एक्लै हुँदा उनीहरू बेचैनका साथ दिन गुजार्छन् । षडयन्त्रको तानाबुना बुनेर जो जति अर्कालाई पछार्न बल गर्छ, उत्ति नै धेरै पटक स्वय म पछारिँन्छ ।