२०३१ सालको कुरा । थिएँ म मदनपुरस्कार पुस्तकालय, जगदम्बा टाइप फाउन्ड्री र मदनपुरस्कार गुठीको सेरोफेरोमा ।

जगदम्बा प्रेसमा काम गर्नु पर्ने । प्रूप पढ्थेँ । दिउसो एक बजे ठिक्क चिया खाने छुट्टी हुन्थ्यो । त्यही बेला पारेर लीलाध्वज थापा आउनु हुन्थ्यो । उहाँ जगेडाको कर्मचारी । के कारणले जगेडामा पर्नु भो भन्नु हुन्नथ्यो । हरिहरभवनमा हाजिर गरेर नित्य आउनु हुन्थ्यो चिया खाने बेला पारेर । मेरै टेबुलको अर्को कुर्सीमा बस्नु हुन्थ्यो । हाम्रा कुरा चल्थे ।

केही वर्षअघि कुनै एक दिनको कुरा हो । बेलुकाबेलुका हुँदै थियो । म घरमा बाहिर खाटमा एउटा कुनै किताब पढेर बसिरहेको थिएँ । यसै बेला एक जना अपरिचित व्यक्ति घरमा आउनु भो र मलाई नै सोध्नुभो—
"होम सुवेदीको घर यही हो ?"
"हजुर हो हो यही हो । भन्नुहोस् । किन होला ?"
"किन नि, अब खाएपछि तिर्न जानेको छैन । हामीले पनि व्यवसाय गर्नुपर्छ । कसरी चलाउनु यसरी चारचार महिनासम्म उधारो खाएको पैसा नतिरेपछि ?"

जीवन एक यात्रा हो, कर्मशील मानवले कर्तव्य पुरा गर्न यात्रालाई निरन्तरता दिनै पर्छ । यात्रा विनाको जीवन खल्लो तथा निरस हुन्छ । जीवनमा मैले धेरै यात्रा गरेको छु । २०५० देखि २०६५सम्मको मेरो जीवनको यात्राक्रम हालको २ नम्बर प्रदेशमा पर्ने सगरमाथा अञ्चलको सदरमुकाम सप्तरी जिल्लामा भएको थियो । १५ वर्षदेखि गरेको यात्राका केही स्मरणहरू मेरो जीवनका अभिन्न अंग बने ।

अप्रिय सानु,

तिमीले तिम्रो शैक्षिक विगतका बारेमा जान्न चाहेका रहेछौ । ढिलै भए आज लामो समयपछि तिमीलाई तिम्रो शैक्षिक विगतले आकर्षित गरेछ । खुसी लाग्यो । तिम्रा शैक्षिक विगतका बारेमा सम्पूर्ण कुरो त म पनि जान्दिनँ तर पनि स्मृतिको धमिलो चित्रमा अवशेषका रुपमा बाँकिरहेका केही भग्न इतिहासबाट सम्भव भएसम्मका विगत टिपेर पठाउँदै छु । तिमीलाई काम लागे प्रयास सफल भएको मान्नेछु ।

माघ २५ गते दिउसो बार बजेतिरको कुरा हो । एक साहित्यिक मार्यक्रममा थिएँ अचानक मोबाइलको रिङ्ग बज्यो । मैले सेभ नगरेको नम्बर रहेछ । अनि नाम देखिएन । यसैले मैले टेलिफोन उठाएँ र बोले-" हजुर !"
उताबाट केही आवाज ता आयो तर कार्यक्रममा अलिक कडा माइक बजेकोले सुनिएन । फेरि सोधें मैले- "को हो थाहा पाउन सकिनँ । एकै छिन पख्नु है ।" यति भनेर म अलिक आवाज कम आउने ठाउँमा गएर साेधें- "को बाेल्नु भो ?"
"म कुमार सि‌खडा सर ।" उताबाट आएको आवाज अहिले स्पष्ट सुने‌ं र बुझें पनि ।
"लाै, कसरी नि कताबाट तपाइँ ?"

क्षितिजपारि बिलिन भएर पृथ्वीको गर्भभित्र पस्न लागेको सन्ध्याको सूर्यदेवलाई आफ्नो नजर अर्पण गर्दै ऊ आफ्नो बिगतको जीवन यात्रालाई दृष्टिपात गर्दै छ एक दर्शकले चलचित्र हेरे झैं । उसका हृदयका पानाहरुमा बिस्तारै बिस्तारै अतितका घटनाहरू कोरिँदै जान थाले ।

एक दिन आफ्नो सधैं घुमिरहने बगैंचामा एक युवती अर्थात् विद्यार्थीमाथि उसको नजरको वर्षा भयो । अनि छिनभरमै मानसपटलमा हलचल ल्याइदियो, अनि त कहाँ भेटुँ कहाँ देखूँ त्यो मनमा उर्लेर आएका भावनाहरुलाई कसरी पोखुँ जस्तो हुन थाल्यो ।

०८ असोज, २०७५मा विहान ३:०० बजे नै आँखा खुले । शरीर कक्रेकै थियो । सायद नशा रोगी भएकाले नशा सक्रिय भएका थिएनन् । सकसले उठेँ र शौचकर्म सिद्धयाएँ ।

ओछ्यानमा पल्टिएँ । सुतिरहन मन लागेन । ध्यान मुद्रामा बसेँ र बुद्ध भजन सुन्न थालेँ । ७२ मिनेटको भजन अवधिभर त्यसमै हराएँ । अपूर्व आनन्दानुभूति भयो ।

स्व. रामकुमार शर्मा न्यौपानेको जन्म २०१० वैशाख ९ गते भोजपुर जिल्लाको गोगने गाउँमा भएको हो । वहाँको वाल्यकाल बिराटनगरमा सूर्यबहादुर थापाका ठाईंला भाइ स्व. देवेन्द्रबहादुर थापाको संरक्षणमा गंगादेवीले गर्नु भएको हो ।

स्व. रामकुमारले अध्ययनमा अर्थशास्त्र र नेपाली विषय लिएर बी.ए. गरी मास्टर अफ साइन्स इन रिर्सोस एसेसमेन्ट फर डेभेलोपमेन्ट ल्पानिङ्ग पढ्नु भई एप्रोस्क, राष्ट्रिय योजना आयोगको माननीय सदस्य, सि ए ए तथा कृषि विकास बैंकको महाप्रन्धक, स्थानीय विकास मन्त्रालयको सल्लाहकार, कृषि मन्त्रालयको अधिकृतको महत्वपूर्ण जिम्मेवारी सम्हाल्नु भयो ।

कस्तो अचम्म !
केही वर्षअघि कुनै एक दिनको कुरा हो । बेलुकाबेलुका हुँदै थियो । म घरमा बाहिर खाटमा एउटा कुनै किताब पढेर बसिरहेको थिएँ । यसै बेला एक जना अपरिचित व्यक्ति घरमा आउनु भो र मलाई नै सोध्नुभो—
"होम सुवेदीको घर यही हो ?"
"हजुर हो हो यही हो । भन्नुहोस् । किन होला ?"
"किन नि, अब खाएपछि तिर्न जानेको छैन । हामीले पनि व्यवसाय गर्नुपर्छ । कसरी चलाउनु यसरी चारचार महिनासम्म उधारो खाएको पैसा नतिरेपछि ?"
"मैले बुझिनँ नि कुरा के हो ?"
"किन बुझ्नु पर्यो । खै तपाईंका बुबालाई बोलाउनु त अनि बुझ्नु हुन्छ ।"
"बुबालाई ?"

स्मृतिका पानाबाट

म जगदम्बा प्रेसमा प्रूप पढ्ने जागिरे थिएँ, २०२९ देखि २०३८ सम्म । यस बिचमा धेरै साहित्यिकहरुसँग चिनाजानी भयो । विशेष गरी लीलाध्वज थापा, पुष्कर लोहनी, साम्बभक्त सुवेदी, दाताराम शर्मा, शङ्कर लामिछाने, शङ्कर कोइराला, म त लाली गुराँस भएछु अर्थात् क्षेत्रप्रताप अधिकारी आदि आदि ।
पर पर कताकताबाट नाता पनि पथ्र्याे भानुभक्त पोखरेलसँग, म उहाँलाई भिनाजु भन्थें । यसरी नाता नै पर्ने भानुभक्त पोखरेलसँग ता बनारसदेखिकै र अझ पाँचथरदेखिकै चिनाजानी थियो । उहाँसँग परिचित हुन पुस्तकालय नै कुरिरहनै परेन । यो सम्झना उहाँकै केन्द्रमा रहेको छ ।

अचेल म सबेरै सुत्ने र विहान सबेरै उठ्ने गरेको छु । डाक्टरहरूले दिएका सल्लाहलाई देववाणी ठान्ने गरेको छु । दाहिने हात कुप्रियाएर र दहिने खुट्टा बङ्ग्याएर भए पनि विहान–बेलुका खाली पेट १/१ घण्टा हिँड्ने गरेको छु । जोडजोडले श्वास फ्याल्न र नाक समाएर श्वास लिन र फ्याक्न लगाएका छन् । डाक्टर र साधकहरू त्यस क्रियालाई कपालभाति र अनुलोमविलोम प्राणायामभन्दा रहेछन् । गलत हो कि सही हो, म भने हरियो दुबोमा खाली खुट्टाले हिँड्दै र प्राणायाम गर्दै गर्ने गरेको छु । यसो गर्दा तोकिएभन्दा बढी समय पनि दिन सक्छु । बसेर प्राणायाम गर्न २ मिनेट पनि सक्तिनँ ।

गुरुबा नमस्कार है !

यसरी नै उहाँलाई भेट्न बिहान बेलुकै निकै मान्छेहरू आइरहन्थे। केटाकेटीको लागि उहाँ देउताजस्तै हो भन्थे। खासमा उहाँलाई केटाकेटी उमेरमै देउता आएका थिए रे, धेरै पहिला ! हामीलाई त्यो थाहै छैन। जोखाना हेर्ने, झारफुक गर्ने र दबाई दिने उहाँको दैनिकीको अभिन्न अङ्ग थियो। तन्त्रमन्त्रमा शक्ति हुन्छ, हुन्न ? बहस गर्न सकिन्छ तर उहाँले तन्त्रमन्त्रको साथ अमूल्य जडिबुटीबाट उपचार गर्नुहुन्थ्यो र त्यो एकदमै प्रभावकारी, लाभदायक थियो भन्नेहरू मैले गाउँघरमा यत्रतत्र भेटेको छु।

स्मृति र विस्मृतिका मधुर सुनामीमा फँसेको छु-म यतिखेर।

म बीसको दशकमा मोरङमा जन्मिएको हुँ। औंलाको तरानले भर्खरभर्खर मुक्ति पाएका बेला पहाडबाट मधेश झरेका बूढापाकाहरू ऊ बेलामा भन्थे, ‘मोरङमा एक रूपैयाँको अन्नले बाँचुन्जेल खान र मरेपछि किरिया गर्न पुग्छ।’ यसो किन भनियो होला? पछिसम्म पनि गहिरिएर सोच्थेँ, म।

माङ्‍कोडे दाइ हामी सबैका लागि अगम्य थिए । बुझ्‍नै कठिन पर्ने एक व्यक्ति । उनलाई हामीले जसरी चिन्थ्यौँ, त्यो त फगत बाह्‍य थियो । भित्र उनी अर्कै थिए । उनको विगत कसैलाई पनि थाहा थिएन । उनी आफैं पनि त्यो बताउँदैनथे । जे होस् उनी हामी बालबालिकाहरूका माझ चर्चित थिए । उनका धेरै विशेषताहरू थिए । ती मध्ये केही यस्ता थिएः

दुई छाक खानाको लागि बिहानदेखि बेलुकासम्म काम गरिदिन्थे ।

०८ असोज, २०७५मा विहान ३ः०० बजे नै आँखा खुले । शरीर कक्रेकै थियो । सायद नशा रोगी भएकाले नशा सक्रिय भएका थिएनन् । सकसले उठेँ र शौचकर्म सिद्धयाएँ ।

ओछ्यानमा पल्टिएँ । सुतिरहन मन लागेन । ध्यान मुद्रामा बसेँ र बुद्ध भजन सुन्न थालेँ । ७२ मिनेटको भजन अवधिभर त्यसमै हराएँ । अपूर्व आनन्दानुभूति भयो ।