एउटा असुर थियो दम्बोद्भव । उसले सुर्यदेवको अत्यन्तै ठूलो तप ग¥यो । सुर्यदेव प्रसत्र भएर प्रकट भएर वरदान माग भन्दा उसले ‘अमरत्व’ को वरदान माग्यो । सुर्यदेवले यो सम्भव छैन भने । तब उसले माग्यो कि उसलाई एक हजार दिव्य कवचको सुरक्षा प्राप्त होस् । यीमध्ये एउटा पनि कवच मात्र उसले तोड्न सकोस् जसले एक हजार वर्ष तपस्या गरेको होस् । जसै कोही यसरी कवच तोड्न सक्छ उसको पनि तत्कालै मृत्यु होस् ।

कस्तो छ तिमीलाई ?

ठी कै छ ।

भात खायौ ?

के मलाई भाते ठानेको ? कोही कसैको पनि खास हुनु हुन्न ? त्यसैले म भातको दास बनिन र बन्न पनि चाहन्न ।

केही चित्त नबुझेका कुराहरु होलान् नि ?

पुल छोप्ने गरी खोला बढ्यो ।
(सबैजना आत्तिएर चिच्याइरह्या ।)
हाम्रोमा बाँध छैन नि त्यसैले
हरेक साल यस्तै त्रास छ
ब्यारेजको ढोका खोल्नु नि फेरि विस्तारवादको अनुमति चाहिने होला फेरि
निन्द्रामा पनि ऐठन हुन्छ साला
अब तमासा नदेखाऊ
बाँध बनाऊ ठीक हुन्छ, ब्यारेज खोल ठीक हुन्छ
एक वर्षमा राहत सामग्रीले जत्ति पनि पर्याप्त छ
यो साललाई भयो भयो अर्को साललाई गर सालाहरु
हेरहेर वस्ती नै बगाए जस्तो छ
पलङ, बाइक, गुन्द्री, गाइभैँसी, खतारा पार्टस,
हेर हेर मान्छे पनि थुप्रै पौडन नजान्नेहरु बगाए्
पौडन नजानेर होइन थला परेर हो
कति त निन्द्रामै थिए होलान् त्यसैले होला

घुर्मैलो साँझ, प्रभातको ठिक उल्टो, साँकल हुन लागेको थियो । लाग्छ उलथपुलथ हुन नसकेर सृष्टि खरानी हुन खोजी प्रलय हुन लागे जस्तो । हुरी वतास छताछुल्ल बहिरहेको अनि बीचमा वादलैजस्तो आकारमा खुर्पेजून पनि । लाग्छ संघर्ष गर्न विर्सिएजस्तो बादलहरू खजमज छ्यालव्याल भएर अस्तव्यस्त । अधिष्ठाता, परमात्मा, परमेश्वर कर्म गर्दागर्दा थाकेर हाँफेर व्रह्माण्डीय कार्य पुरा गर्न नसकी अधकल्चो भएजस्तो । तेजिला ताराहरू झिपझिप ससाना थोपाहरू जस्तो ।

वासस्थान माता
नेपाल माता
पृथ्वी माता
ब्रह्माण्ड झन् माता
प्रकृति त्योभन्दा माता

सर्वशक्तिमान
जसले हामीसबलाई बनाए
अनि मातालाई बनाए सहायक

महाभारतकालका युगपुरुष थिए कर्ण । उनी सबैभन्दा श्रेष्ठ भएर पनि सबैभन्दा चेपुवामा पर्ने व्यक्ति पनि थिए । उनी हरेक कुरामा निपुण थिए । कर्तव्यपरायणता, इमानदारिताका त उनी खानी नै थिए । पौराणिक इतिहास माहाभारतमा उल्लेख गरिएका कथनहरुका आधारमा यहाँ कर्णको हारका कारण केलाउने प्रयास गरिएको छ ।

दम्वोद्भवले सूर्यदेवको अत्यन्तै ठुलो तप गर्यो । सूर्यदेव प्रसन्न भएर प्रकट भई वरदान मागभन्दा उसले ‘अमरत्व’को वरदान माग्यो । सूर्यदेवले यो सम्भव छैन भने ।

मिर्मिरे विहानीको चिसो मौसममा त्यो गाडी एक तमासले सुस्त–सुस्त गतिमा गुडिरहेको थियो । गाडीको सिसा थर्काउँदै स्याट स्याट हावा रोकिने–जाने आवाज आइरहेको थियो । गाडीको रफ्तार छुकछुके रेलको जस्तै लाग्थ्यो । बाटोको दायाँबायाँ रुखहरु हल्लिएर पातहरु झरिरहेको थियो । चराको चिरचिर विरविर आवाजले उसलाई झनै मन्त्रमुग्ध पारिरहेको थियो । “चक्रपथ परिक्रमा” भनी गाडीमा लेखिएको थियो । काठमाण्डौं के होला ? कस्तो होला ? को कौतुहलमा आएको नविन काठमाण्डौंको नविन परिवेशमा उक्त गाडीमा महाआनन्दित भइरहेको थियो ।

कत्ति दिन भयो उसले एक्लै विताएको । हो ऊ विद्रोही भयो । त्यसैले पनि होला मानिसहरु डराउँथे ऊसँग । तर ऊभित्र यत्ति कमजोरी थियो कि उसँग सङ्गत गर्नेहरु हरेकले ऊसँग केही न केही ठगिनै रहे । प्रतिकार गर्यो त सामाजिक रीतिरिवाज विरोधी भयो । धर्म विरोधी भयो । जो पनि भन्थ्यो यो सिधासिधा कुरा गर्छ त्यसैले यसले दुःख पाउँछ । यो कलियुग हो कलियुग, साँचो र सत्यको कहिल्यै बोलवाला हुँदैन । जो पनि उसलाई यही सम्झाई पञ्छेर जान्थ्यो । हो उसको बाटो सर्वभलाइको थियो तर कहिल्यै उसलाई सर्वसुलभ भएन ।

तिम्रो हत्या भनेर आज कुनै पार्टीले स्वीकारेको छैन । तर तिम्रो दुर्घटना भएको स्थानमा पनि जाने मौका पाएँ । तर त्यहाँ सानो खोला थियो । कुनै ठक्कर खाने स्थान थिएन । कुनै अग्लो भू बनौट थिएन ।सम्म परेको भागमा गाडी पल्टिए पनि कसैलाई पनि केही होला र ? कि त तिमीलाई सुँघाएर मारेको हुनुपर्छ कि त तिमीलाई अन्तै मारेर ल्याएर डाइभरले खोलामा डुबाउन ल्याएको हुनुपर्छ । समाचार यस्तो छ कि भुसको थुप्रोमा ठक्कर लागेर तिम्रो दुर्घटना ! अहिले त डाइभरको पनि हत्या भइसकेको छ । यसलाई पनि दुर्घटना नै भनिनेछ पछि ।

बुद्धिचाल, शतरञ्ज अर्थात चेस । यो खेललाई हाम्रो देश नेपालमा बुद्धिचाल, भारतमा शतरञ्ज तथा अन्य प्रायः देशहरुमा चेस नै भनिने भएकोले यस लेखमा चेस भनेर नै यो विश्लेषणात्मक लेख प्रस्तुत गरेको छु । अरु सबै खेलभन्दा चेस बौद्धिक खेल हो । दिनमा एक पटक चेस खेल्नु भएमा आफ्नो दिमाग कहिल्यै बुढो हुँदैन , सम्पुर्ण जीवनकालमा सोह्र वर्षे व्यक्तिले जस्तै दिमाग राम्ररी प्रयोग गर्न सकिन्छ । हाम्रो पौराणिक कथाहरुमा पनि चेस रावणले आविष्कार गरेको भन्ने उल्लेख पाइन्छ । विश्वमा पहिलो प्रकाशित पुस्तक ट्रोजन हर्षको सिरिज हो भने दोस्रो चेसकै हो । चेस अहिलेको जमानामा कम्प्युटर, अनलाइन, गेम आदिमार्फत पनि खेल्न सकिन्छ । वि

यो देश मलाई प्यारो लाग्छ, धेरै धेरै प्यारो लाग्छ–२
“यो मेरो देश, यो हो मेरो जन्मभूमि
यो मेरो माटो, यो हो हाम्रो देश नेपाल”–२
यो देश मलाई प्यारो लाग्छ, धेरै धेरै प्यारो लाग्छ

उसको स्वभाव अलि विशेष किसिमको थियो । उसलाई देश र जनताको पीर लागिरहन्थ्यो । यसको समाधानका लागि बाटोमा हिड्दा केराको बोक्रा देख्दा पनि कोही लड्ला भनेर पञ्छाउँथ्यो । सडकमा ढुङ्गा देखे पनि गाडीले उछिट्याउला भनेर पञ्छाउँथ्यो । आफू बसेको ठाउँ वरिपरि झारपात पनि पञ्छाउँथ्यो । अफिसमा जाँदा पनि हाकीमको कामदेखि, कनिष्ठ कर्मचारीको काम तथा अफिसको हरेक काम कम्प्युटर गरी सहयोग गर्थ्यो ।

—भोट कहाँ खसाल्नुहुन्छ ?

—मत पेटिकामा ।

—छाप कहाँ राख्नुहुन्छ नि ?

—मतपत्रमा ।

—भोट कसलाई दिनुहुन्छ ?

—राम्रालाई ।

—तपाईं त साह्रै बाठो हुनुहुन्छ ।

—यही त हो नि गोप्य मतदान भनेको ।

—भन्दा फरक पर्छ र ?

—पर्छ नि ! किन चित्त नबुझेकाहरुसँग बैरभाव गर्ने । बरु तपाईं पनि गोप्य नै राख्नुहोस् ।

—अनि पछि जो जित्यो उसैलाई राखेको भन्नलाई ?

—त्यस्तो पनि होइन । यो अधिकारको प्रयोग हो । यो मौलिक हकअन्तर्गत पर्दछ ।

—अनि बहिस्कारवादीजस्तो देखियो नि ? के भन्नुहुन्छ यसबारेमा ? अब त फस्नुभो तपाईं ।

बुढोको दिमागमा जवानको शरीर चाहिन्छ ।
जवानको शरीरमा बुढोको दिमाग चाहिन्छ ।

खारिएको अनुभव आफूले पोख्न पाउनुपर्छ
अनि पो विकासको गति तीब्र हुन पाउँछ
हे दुनियाँका महान आविष्कारकहरू !
बनाइदेऊ बुढोको दिमागमा जवानको शरीर
बनाइदेऊ जवानको शरीरमा बुढोको दिमाग

पाइखानाको ढोका बन्द गर्नुपर्छ भनिरहने
भन्दा पनि नमानेमा आफैले गरिरहने
फोहोर सफा गर्नुपर्छ भनिरहने
भनेर पनि नमानेमा आफैले गरिरहने
गरिरहेछ , उसले एकोहोरो गरिरहेछ

तर समाजलाई यसको वास्तै छैन
तर उसलाई समाज सुधार्ने वास्ता छ
भन्नेले भन्दै गर्छन् “ काग कराउँदै गर्छ ।
हामी सेताहरुलाई के का मतलब ?”

तर ऊ सेतो हो
निश्छल सेतो हो
पानी हाँसजस्तै फरक छुट्याउन सक्ने खालको
ऊ सोच्छ , गर्छ हेराइले , अनि राम्रो काम गर्छ
अरुको बहकाउको सुनाइले होइन
अरुको बहकाउको मनाहिले होइन
बरु अरु जम्मै काला छन्

मन कत्ति सफा छ हगी ! हेर त उसको
समाजले उसलाई पागल ! महापागल ! भने पनि