ओहो! कति स्वतन्त्र छस है तँ ? धर्तीलाई बलात्कार गरेर, सिङ्गो आकाश एक्लै ओढेर निर्धक्कका साथ निदाउन सक्छन् तँ ? तर सुन, यो धर्ती तेरो पनि हो, मेरो पनि हो । यी पाइलाहरू टेक्ने अधिकार तेरो पनि छ, मेरो पनि छ । हरेक दिन हिंड्दा अँध्यारो उज्यालो पार्ने त्यो आकाश तेरो पनि हो, मेरो पनि हो । शरीर तेरो पनि छ, मेरो पनि छ । यो समाज यो देश तेरो पनि हो, मेरो पनि हो । अस्तित्व तेरो पनि छ, मेरो पनि छ ।

हेर, बलात्कारी आज तलाई किन यसो लेख्दैछु सुन्दै जा । कान भए पनि बहिरो नबनेस् । आँखा भए पनि अन्धो नबनेस् ।

तिमीलाई मैले ३३ वर्षअघि सन् १९८५ को एक रमणिय शरद–साँझमा पहिलोपटक भेटेको थिएँ । घर–परिवारदेखि धेरै टाढा दाङको पुलिस स्कुलको होस्टेलमा बस्ने म एक अर्ध–अनाथ बच्चो थिएँ । त्यो वर्ष दसैँको एकमहिने छुट्टीमा मलाई लिन बुबा आउनुभएको थियो ।

प्यारा नानीबाबुहरू !
यस पुसे ठण्डीमा न्यानो अभिवादन ।

जीवनमा सुन्नुपर्ने, गुन्नुपर्ने र सही लागेका कुराहरू व्यवहारमा लागू गर्नुपर्ने कुराहरू अनगिन्ती छन् । यद्यपि म यत्तिखेर सुन्न हैन सुनाउन उपस्थित छु । किनभने आफूले बुझेका र मनले खाएका कुरा अरूलाई सुनाउँदा सिकाइ दिगो हुन्छ । मन आनन्दले पुलकित हुन्छ । बेहोसीपन कम हुँदै जान्छ, मनमस्तिष्कमा होसीपन बढ्दै जान्छ ।

प्यारी जानकी,
सप्रेम सम्झना !

तिमी मेरो जीवनमा नआउँदा म फगत एक्लो थिएँ । जिम्मेवारीबाट पूरै अलग थिएँ । पैतृक सम्पत्ति र संरक्षणमा जीवन हिँडाइरहेको थिएँ । चिन्तामुक्त मनोदशामा सिर्फ लेखपढमा चित्त लगाउँथेँ । थरीथरीका शैक्षिक र वैयक्तिक अनुभव भएका शिक्षकहरू थिए । उनीहरूको छत्रछायाँले दिनहुँ मेरो ज्ञानको जग बलियो हुँदै गइरहेको थियो । विज्ञानको विद्यार्थी हुनाले खोजयात्रामा सरिक हुने अवसर समेत मिलिरहन्थ्यो ।

आज म मनको उकुसमुकुस पोख्न पत्र लेख्दै छु । यसबाट नमीठो अनुभूति महसुस हुन गएमा विनम्रताका साथ क्षमायाचना गर्दछु । यद्यपि आजका नेताले जस्तो कुरा फिर्ता लिन भने रुचाउँदिनँ । साथै, कुराको पोको खोल्न अनुमति चाहन्छु ।

अहिलेको समय साह्रै कलिलो छैन । पहिलेको जस्तो सोझो पनिरहेन । आठ–दश कक्षामा नपुग्दै अहिलेका छोरीहरू पनि सुझबुझसहितका भएर निस्कन्छन् । मानसिकता पाको भए पनि व्यवहार भने उत्ति साह्रो परिपक्व हुँदैन । यद्यपि आफूले गरेको गल्ती भने अनुभूत हुन्छ । मेरो पनि यस बेला ज्ञानको क्षितिज पनि फराकिलो भइरहेको छ ।

प्रिय प्रिन्सिपल महाशय,

आज म देखिएका कुरा लेख्दै छु । संस्थागत हितका दुईचार कुरा बताउँदै छु । हितबेगरका कुरामा समय बर्वाद गर्दिनँ । नोक्सान मात्र हुने नीति म पटक्कै चाहन्न । भन्नु त मनग्यै छ । त्यो तपाईंले पनि बुझ्नुछ । कुरा करेलाझैं तीतो छैन । त्यसले दिने मामचाहिँ पक्कै मीठो छ । पत्र नै किन भन्नुहोला । यसलाई आज के भयो ठान्नुहोला । फोनमा सबैखाले वार्ता हुन्न । यस बारेमा म चाहिँ दोहोरो वार्ता चाहन्नँ । दिएको जिम्मा बेकम्मा नहोस् । म यत्ति चाहन्छु–मेरो मनोकांक्षा तु. को तु. पूरा होओस् ।

यो रू. ५ को टिकट नटाँसेको पत्र सरकारी हुलाकीले तपाईं समक्ष पुर्याई दिन्छन कि दिदैनन् थाहा भएन । र पनि लेख्दैछु ।

केही गर्न नसके पनि सपना देख्नु ठुलो कुरा हो, यो भ्रष्टाचार गर्नु जस्तो गलत कदापि हैन । चुनावमा भोट दिने कुरामा म तपाईको साथमा भए पनि नभए पनि सपना देख्ने कुरामा म तपाईको साथमै छु किनकि म पनि राति राति तपाईले जस्तै अनेकौं सपना देख्ने गर्छु । अस्ति भर्खरै भूकम्पले भत्काएको घर एक दिनमै बनाएको सपना देखे र ढंग पर्दै उठेको त आफूलाई जस्तापाताको छाप्रोमा पो पाए । मेरो गाउँ बुंगमतीमा पुनर्निर्माणको शुभारम्भ गर्न तपाईं आउनु भाको धेरै भाको छैन, यस्तै ४/५ महिना मात्र भो होला । तपाईले सकेसम्म छिटोभन्दा छिटो काम गरेर कम्तीमा ३०/४० वर्ष भित्र पूरा गर्नुहुन्छ नै भन्ने ठुलो विश्वास छ । तर के थाहा मेलम्चीको एकादेशको कथा जस्तै पो हुने हो कि ।

श्रद्धेय बुबा !

अब म पनि साह्रै कलिली छैन । सुझबुझसहित काम गर्ने उमेरकी भएँ । उत्ति साह्रो परिपक्व भने भएकी छैन । यद्यपि सोचसमझको विकास हुँदै गएको अनुभूत हुँदै छ । कताकता मेरो ज्ञानको क्षितिज थुन्ने आफ्नै आफन्त भएको महसुस हुँदै छ । र, यत्तिखेर पत्र कोर्न वाध्य भएकी छु । यसलाई सकारात्मकरूपमा लिएर मेरो स्वच्छन्दताको मार्ग अँझ सफा पार्न सहयोग गर्नुहुने छ भन्ने कुरामा म आशावादी छु ।

प्यारी चेली,

सन् २०१२ को मार्च ८ हिजो मात्र थियो र त्यो पनि हिजै सकियो । ठूल्ठूला नेतानेतृ र नीति निर्माताहरूले भव्य मञ्चमा भव्य कुराहरू गरे । ती कुराहरू आलिसान महलका मखमली विस्तारामा बसेर कथिएका थिए । ती उनीहरूकै लागि थिए । तिमी, हामीहरूका लागि थिएनन् । ती अहङ्कारीहरूका ललिपप चटाउने गफ थिए । थिए, ती जुरुक्कै उचाल्ने र छानामा पुर्याउने अनि एकै चोटि फ्यात्त भुइँमै खसाउने खालका !

माया उर्गेनको घोडा चढेर
त्यो घुमाउरो बाटो
फनक्क घुमेपछि
भेटाउनेछौ
मेरो आदिम बस्ती

सम्पादकज्यू,
शैक्षिक क्षेत्रमा फैलिएको दुषित चिन्तनकी शिकार भएकी एक छात्राले आत्महत्या गरेको सन्दर्भमा उनैलाई सम्बोधित यो लेख/निबन्ध प्रकाशनयोग्य भए कृपा गर्नुहोला ।
धन्यवाद !
–नन्दलाल आचार्य

आदरणीय आमा,
परदेशी छोरीको साष्टांग दण्डवत !

पत्रको सुरुवात आफू निको रहेर, हजुरहरूको आराम, कुशलता र स्वास्थ्यको कामना गर्दै कोर्दैछु !

निश्चिन्त रहनुहोस, आमा यहाँ सबै निको छ, प्रवाशको यो बसाइ जति नै निको र राम्रो भने पनि किन किन यहाँको भूमिले मन जित्न सक्दैन रहेछ, प्रकृति जति नै सुन्दर र आकर्षित भए पनि मन अल्झ्याउन सक्दैन रहेछ, आमा ... ।

मलाई थाहा छैन तपाईं किन मसँग रिसाउनु भयो । तपाईं मेरो अहिलेसम्मकै सम्मानित र सच्चा साथी जस्तो लाग्थो मलाई । तर समय परिवर्तनसँगै मानिस पनि त परिवर्तन हुनै पर्ने रहेछ क्यारे । सायद यही भयो होला। सधैं हाँसेर बोल्ने मेरो साथी आज मसँग रिसाएर नबोल्दा कता कता मनमा नराम्रो लगिरहेको छ ।

साथी, मैले तपाईंलाई कुनै समयमा पनि नराम्रो सोचेको छैन र कदापि नराम्रो सोच्न पनि सक्दिन । तपाईं त एकदम निस्वार्थी र सहयोगी हुनुहुन्छ । म तपाईंसँग कसरी रिसाउन सक्छु र ?

प्रिय बेनाम !
–म खुशी छु एकातर्फ, अघोरै दुःखी छु अर्कातिर । दुःख र सुख, आँसु र हाँसो थप्ने तँ को होस् ?

तर, तँ नभई म जीवन अपाङ्ग देख्छु । तेरो मोहनी जालमा फँसेको छु । जब मोहनीले लठ्ठ हुन्छु, जीवनको मज्जा लिन्छु । तैँले लठ्याउन छाडेको बखत मरेतुल्य हुन्छु । तैँले कहिले खुशी पारिस्, कहिले मन अघोरै दुखाइस् । मलाई मात्र हैन सारा जगत्लाई एउटै चक्रमा घुमाइस् । यही सेरोफेरोमा तँलाई कागजमा उतार्दै छु । म तेरो शक्तिलाई लिपिबद्ध गर्दै छु । त्यसैका लागि चिठ्ठी कोर्दै छु ।

प्रिय

यो पाली पनि सँगै चाड बाड मनाउने उद्देश्य अधुरै रहने पक्का भयो ! खुर्किएर बाटोका लेऊ र छेउ छाउका बन्मारा र तितेपाती फाड्दै अनि सप्रिएका निल काँडालाई मुठार्दै हौली । करेसामा लटरम्म फलेका नास्पतीमा एक हुल बेबारीसे काला अरिङ्गाल घुम्दा हुन ! छोरोलाई लपक्कै दसैले ढाकेको होला हरेक साल झै दसै नजिकिदै गर्दा छोरोले मेरो खोजी गर्दो हो ! के गरोस् बाबा को काँधमा बसेर मावल जाने बबुरा को रहर रहरै रहेको छ !! हरेक पटक नयाँ लुगा किनेर ल्याइदिंदा '' बाबाले पठाइदिनुभएको" भनेर ढाँटे जस्तै एक पटक फेरि ढाट्नै पर्ने भयो ! ऊ सानै छ मेरो वास्तविकता बुझ्दैन ! बुझ्ने भए पछि अवश्य मलाई बुझ्ला ! मेरा यी त्याग को सही मूल्याङ्कन गरेर मलाई निर्दोस देख्ला !