‘म अहिले प्रशस्त अनुभवरत छु । यस समय हामी एक्लै छैनौँ भन्ने कुरालाई हामीले सकारात्मक ढङ्गले लिर्नेपर्छ । भावनाहरू एक हुनु त यो संसारका सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा हुन जान्छ । तिमीसँग भएको लगन, अनुभव, कर्तव्यबोध र वर्तमानको लक्ष्यलाई आग्रहका साथ तिमीले अगाडि बढाउन सक्छयौ भन्ने मैले पूर्णतः विश्वास गरेको छु । पक्कै पनि तिमी मेरो विश्वासलाई अति नै सम्मानका साथ लिनेछ्यौ भन्ने मैले आशा गरेको छु । आफन्तहरूबाट दिइने शुभकामनाका शब्दहरू पक्कै पनि स्वीकार्य हुनेछन् भन्ने विश्वास पनि ममा छँदैछ ।’

‘ओइलाउने फूल जस्तो माया नमार’ रेडियोबाट लगातार घन्किएको यो आवाज मन पर्न थालेको थियो । त्यसो त मायाप्रीतिका कुरा गर्न घरमा त्यति सहज वातावरण भने हुदैन । धार्मिक गानामा मस्त हजुरबुबाका अगाडि मायाप्रीतिका कुरा गर्दा त घर नै उचाल्ने गरी उहाँले ‘राम राम’ भन्नुहुँदा गाउँको भेला नै बस्छ । त्यसैले झ्याल खोलेर माथि उदाइरहेको चन्द्रमा हेर्दै म मायाप्रीतिका कुराहरूलाई र अनुभवहरूलाई मुटुभित्र नै दबाउन खोजिरहेकी हुन्थे ।

अम्बिकापुरबाट तीनसुकियाको लागि बिहान ६ बजे नै बस छुट्थ्यो । चिसो बिहानी, बसको हर्न सुन्नासाथ म ब्याग लिएर निस्किएको थिएँ । पहिलो बस छुट्यो भने फेरि अर्को बस ३ घण्टा पछि अर्थात ९ बजे मात्र थियो र दोस्रो बसमा मलाई गन्तव्यमा पुग्न ढिलो हुने थियो । ब्रह्मपुत्र नदीमा पुल भएकोले घरबाट सिधै तिनीसुकिया आउजाउ गर्न सजिलो भएको थियो ।

लामो यात्रा भएकोले यात्राको आनन्द र खल्लोपना छेवैमा बस्ने सहयात्रि र उसको आनी बानिमा भर पर्थ्यो । मेरो कामना थियो ‘एक सुन्दर स्त्री सँगैको सिटमा भए यात्राको मज्जै बेग्लै हुन्थ्यो। बाटो भरि मिठा मिठा साहित्यिक कुराहरू गर्ने ती सहयात्री भै दिए झनै सुगन्ध थपिने थियो।

भगवतीकुमारी छानाबाट खसेजस्तो भई । उसको मुख सुक्यो । गाला सुके र शरीर नराम्रोसँग काम्यो । कल्पनै नगरेको घटनाले आङमा ग्रहण लागेजस्तो भयो । श्वासप्रश्वास यसरी ह्वातै बढ्ला भन्ने त उसले सपनामा पनि सोचेकी थिइन । "दुःख नमान् भगवती ! कर्मको फल नबेहोरी हुँदो रहेनछ । के गर्ने त फुटेको कर्म लिएइर जन्मिएपछि ! राम्रो कर्म भएको भए त काखभरिको लोग्नेले घरको न घाटको बनाउँदैनथ्यो नि ।"

ऊ धेरै दिनदेखि विमारी पर्यो । औषधीमूलो गर्दागर्दै आफूसँग भएको सबै रकम सक्यो । अब ऊसँग केवल बसिरहेको छाप्रोको एक चपरी माटो मात्र रह्यो ।

उसले उपचार खर्चको लागि सबैभन्दा पहिला आफन्तसँग हात फैलायो । क्रमशः चिनेजानेका साथीभाइ र गाउँका नामी महाजनहरुसँग । सबैको एउटै उत्तर आउथ्यो– तिमीले त्यत्रा पैसा लिएर कसरी तिर्न सक्छौ र ? तिमीसँग केही आधार नै छैन । तिमीजस्तो कंगाललाई कसरी पत्याउने

अचम्मसँग बिहानीको र्सूयजस्तै मित्रताले आकुल-व्याकुल बनाएको छ । म कसरी मित्रतामा भन्ने प्रश्नले वर्तमान विचलित बनाएको हो कि भन्ने नलागेको हैन । तर सधैं र साँच्चै नै मित्रतामा माया सकिन्छ भन्ने चाहिँ लागेको थिएन ।

"यो संसारकी एक मात्र" उसले इमेल पठाएको छ । जब तिमी मित्रताको पराकाष्ठामा उन्मुक्त भएको वातावरणमा आफूलाई पाउनेछौ तब तिम्रो मन दुख्ने कुराहरू पराजीत हुनेछन् र त्यतिखेर तिमीले बिस्तारै बिहानीको जस्तै शीतलता महसूस गर्नेछौं ।

उसलाई मैले देखेको छैनँ, स्पर्श गरेको पनि छैनँ र अँगालो मारेको पनि छैनँ तर अचम्मसँग बिहानीको सूर्यजस्तै प्रेमले मलाई आकुलव्याकुल बनाएको छ । मैले स्पर्श नगरेको मान्छेलाई म कसरी प्रेम गर्न सक्छु ? भन्ने प्रश्न वर्तमान विचलित बनाएको हो कि भन्ने नलागेको हैन । तर सधैँ र साँच्चै नै अँगालो नमारेको मानछेलाई मुटु नै दुख्ने गरी प्रेम गर्न सकिन्छ भन्नेचाहिँ लागेको थिएन । ‘यो संसारकी एक मात्र साथी ’ मलाई, उसले इमेल पठाएको छ ।

सूर्यले मधुरो किरण छरेको छ । विहानको दस बजिसकेको छ । दुर्गा आधारभूत विद्यालय, जगतिपुर, जाजरकोटका ढोकाहरू खुलिसकेका छन् । कार्यालय सहयोगी घाँटी तन्काएर उत्तरतिर हेर्दा छन् । विद्यार्थीहरू चौरमा दौडधुप गर्दा छन् । शिक्षकहरू चाहिँ कार्यालयमा बसेर बाहिरफेरो नजर दौडाउँदा छन् । स्कुल छेवैको मूलबाटो भएर मानिसहरूको पातलो आवतजावत कायमै छ ।

रिश्म र उदय एकै गाउँका निवासी र क्याम्पसका सहपाठी हुन् । दुवै आपसमा मिल्ने साथी पनि हुन् । क्याम्पस जाँदा सँगैसँगै जानेआउने गर्नु तिनको नित्यकर्म थियो । यथा नाम तथा रूप भने झै रश्मि निकै राम्री थिइन् । रूपले गर्दा उनलाई सबैले मन पराउँथे । उदय एक कट्टर ब्राह्मणका पुत्र थिए । रश्मि सार्कीकी छोरी थिइन् । सहपाठीको नाताले गर्दा दुवै निकै नजिकिएता पनि जातभातको अड्चनले गर्दा उदय निकै सतर्कतासँग रश्मिसँग नजिकिन्थे । आउनेजाने कर्मले निरन्तरता पाएकै थियो ।

म पत्रकार, रुढीवादी परम्परा पटक्कै मन पराउँदिन । मेरो आदर्शले सामाजिक व्यवहारमा बाँधिन समय लाग्यो । बिहे पनि उमेर ढल्केपछि भयो । बिहे गरेको वर्ष दिन नपुग्दै श्रीमती कहिले टाउको दुख्यो त कहिले कम्मर दुख्यो भन्न थालिन् । कहिलेकाहीँ पिठिउँको र पेटको पनि चुक्ली लगाउँथिन् । सिकिस्तै नभए पनि स्वस्थ भने कहिल्यै नहुने ! नाम चाहिँ गोरी, छालाको रङले जुराएको । अनुहार भने जहिल्यै अँधेरो बनाइराख्ने । अस्पताल लिएर गएँ । डाक्टरहरूले सोध्दा कहिलेकाहीँ घुँडा पनि दुख्छन् भन्न पछि परिनन् ।

हेर बुढ़ी एउटा छोरा त चाहिन्छ होला!
बुढाले आफ्नी अर्धांगिनी सँग गुनासो पोख्दै थियो।
ह्या म त अब सक्दिन बुढा एउटी छोरी एघार वर्ष पुगी सकि यस बीचमा हामीले
तीन ओटा गर्भपात गरायौं।
म पनि त मान्छे हो मैले कति सहन सक्नु? आफ्नै कोख मा भैरहेको भ्रूणहत्याले
मलाई पोलिरहेको छ। बरु हजुर अर्को विवाह गरिस्यो।
श्रीमती को क़ुरा सुनेर आत्मग्लानि का साथ पुर्लुक्क बुढ़ी लाई हेर्दै थियो।
दुबैजना का आँखा चिसीएका थिए। एक्छिन वातावरण मा सन्नाटा छायो।
तट पश्चात निन्याउँरो पारामा बुढा ले पुनः जिज्ञासा राख्यो।
"शान्ति" म तिमीलाई छोडेर अरु सँग विहे गरुँ यो त हुनै सक्दैन तर एउटा अर्को विकल्प छ।

बाह्र बजेको चर्को घामले बाटो हिँड्नेलाई असिनपसिन पारेको छ । दुई जना चुइँकिने साइकलमा चढेका छन् । उत्तरतिर हाँकिँदै छन् । बाटाभरि विद्यार्थीहरू भेटिन्छन् । एक किसिमको गुन्जायमान वातावरण फेला पर्छ– ‘बाई, बाई सर ! बाई...।’ आफूले अभिवादन नफर्काएमा पाखे भइएला भन्ने त्रास छ, साइकल यात्रीहरूमा । उनीहरूका पनि ओठ खुल्छन्– ‘बाई, बाई स्टुडन्टस्.......बाई.......।’

फोन आउने बित्तिकै शम्भुजीले बडो हडबडाएर भान्सातिर पस्न लागेकी पत्नीलाई कराए "ए सर्मु, लौ है नभेटिने पो हो कि जस्तो लाग्यो । लु छिटो जाऊँ हिँड चाँडो । घाट लाने कुरा पो आइसक्यो । लौ चाँडै गर ।"

यसरी ससुरालीबाट फोन आएर सर्मिलाका आफन्त बितेको कुरा सुनाए । सर्मिलाले आफ्नी काकी राती नै बितिछिन् भन्ने कुरा बुझिहालिन् । अलिकति सुँक्सुँकाइन् र हस्याङ्फस्याङ् गर्दै एेनाका अघि बसिन् ।

"लु हेर कस्तो होला । त्यो लक्मे पाउडर ल्याइदिनु भनेको कति भो कुनै वास्ता नै छैन । उनीहरुलाई जसरी हिने पनि भैहाल्छ के छ र !" गुनासो गरिन् ।

"नकराऊ, अहिले चाँडो गर" शम्भुजी मोटरसाइकल निकाल्दै कराए ।

आज पनि स्कुल जान ढिलो भैसक्यो । गाग्री भरेर घरमा जाने पालो नै आएको छैन । दुई घन्टा कुरेपछि मात्र बल्लतल्ल पालो आयो आधा घन्टा लाग्ने बाटोमा पन्ध्र मिनेटमै घर पुगे । छिटोभन्दा छिटो खाएर झोला बोकेर स्कुल गए । यो समस्या मेरो मात्र हैन त्यस गाउँमा बस्ने हरेक स्कुल पढ्न जाने विद्यार्थीरुको छ । योभन्दा १० र १२ वर्ष अघि जस्तो थियो समस्या आज पनि उहीँ छ । समय बदलियो तर समस्या बदलिएको छैन ।

एक पिरिएड कलास सकिनै लागेछ । आज पनि ढिलो गरेको हुनाले सरले मुर्गा बनाए रै छोडनु भयो । मज्जाले बनियो किन डराउनु गल्ती त आफ्नै छ हैन । गल्ती गरेपछि झूक्न डराउनु हुन्न भन्ने मेरो मान्यता ।

त्यस टोलछिमेकमा हर्कबहादुरले पनि उनलाई डेरा दिन इन्कार गरे, लालबहादुरले पनि । धर्मनाथ र रामप्रसादले पनि उनलाई डेरा दिएनन् । कारण अर्को केही थिएन—उनका लालाबालाको लस्करबाहेक । सरुवा भएर त्यस साना सहरमा आएपछि उनलाई पहिलो समस्या नै डेरा खोज्नमा उठ्यो । डेराका लागि झूट बोलून् त भोलि भेद खुलिहाल्छ । यथार्थ बताउन् त पर्यो आपत । शान्ता आमैको घरमा पनि उनले डेराको समस्या बिसाउने निधो गरेर शान्ता आमैको घरमा पसे ।