एकदिन शहरमा बस्ने दिपकको बिहे गाउँकी एउटी केटीसँग भयो । एकदिन ऊ श्रीमतीसहित पहिलोपटक दशैंमा टीका थाप्न सासू ससुराकहाँ गयो । ऊ शहरको कोलाहल, प्रदुषणदेखि वाक्कदिक्क भएकाले गाउँमा औधी रमाइरहेको थियो । उनकी श्रीमती भने ऊ दङ्ग परेको देखेर रमाइरहेकी थिइन् । उसलाई देख्ने वित्तिक्कै उसलाई ससुराले सोध्यो :– हजुरलाई गाउँ त साह्रै नियास्रो लाग्यो होला ? केही सुविधा भएको होइन यहाँ ज्वाईंसाहेब ।

“ए तुच्छ प्राणी, सरकारलाई देखेपछि झुकेर सलाम गर्नु पर्दैन?” सिंहले अघि हिँडिरहेको खरायोलाई हुँकाऱ्यो।

“क्षमा पाउँ महाराज, मैले हजुरलाई देखिनँ,” खरायोले क्षमा याचना गऱ्यो। मनमनै उसलाई सिंह देखी औधी रिस उठिरहेको थियो तर शक्तिको अगाडि उसको के लाग्नु। रिस जायज पनि थियो - अनाहकमा ऊ जस्ता हज्जारौँ खरायाहरू त्यो क्रुर सिंहको भोजन बनिसकेका थिए। उसलाई डर थियो कहीँ अर्को पालो उसको नहोस् त्यसैले ऊ हात जोडेर झुक्दै हलचल नगरीकन उभीइरह्यो। सिंह उसका पछि लागि हिँडने स्याल/व्वाँसाहरूको लावा लस्करका साथ अगाडि बढ्यो। अगाडि बढ्ने क्रममा स्यालहरूले खाउँला झैँ खरायोलाई हेर्दै गए। डरले खरायोको सातो पुत्लो उड्यो।

आज देवमाया खुसीले गद्गद् छिन्।

अब देवमायाको परिवारमा खुसीको वातावरण आउनेछ। उनका छोराहरू घर फर्कँदै छन्।

देवमाया त्यो दिन अझै सम्झन्छीन् जब उनका छोराहरू एक-एक गर्दै पुर्ख्यौली घर छोडेर बाहिरिएका थिए। उनका छोराहरू सबै पौरखी छन्, आ-आफ्ना कार्यक्षेत्रमा अव्वल तथा दक्ष छन्, तर उनलाई आफ्नो गुँड कमजोर हुँदै गएको हेक्का थियो। उनको पुर्ख्यौली सम्पत्तिको नाममा भएको घर र घरसँगै जोडिएको पाखो बारी छिमेकीको अतिक्रमणबाट पेलिँदै गएको हेक्का थियो।

उसले प्रकृतिमा पहिलो पटक आँखा खोल्यो।

आमाको न्यानो छातीमा फुलबाट निस्केपछि उसले प्रकृतिको रङ्ग हेऱ्यो र यस्तो प्रकृतिमा जन्म पाएकोमा आमाप्रति मनमनै कृतज्ञ भयो।

अघि बढ्दै गयो, आफ्ना दाजु-दिदीहरूको निख्खर सेतो रङ्ग देखेर प्रफुल्लित भयो। भर्खर आँकुराउन थालेका पँखेटा फड्फड् गर्दै नजिकैको तलाउमा आफ्नो छवि देख्यो – कोइला भन्दा पनि कालो आफ्नो रङ्ग देखेर उसको क्रोध पारा चढ्न थाल्यो।

सँधै झैँ आज पनि ऊ घरबाट निस्क्यो।

घरबाट बाहिर निस्कनु अघि केही बेर अन्कनाए पनि अन्त्यमा दृढ निश्चय गरेर ऊ निस्किएको थियो। बाटोमा हिँड्नेहरू उसलाई हेर्दै खासखुस गर्न थाले।

ऊ एक परिवर्तनको संवाहक बनेको थियो। आफ्ना आदर्श आफ्ना परिवार भित्र, इष्ट-कुटुम्ब भित्र, मित्रवर्गहरू माथि थोपर्ने गर्थ्यो। बाक्चतूर थियो आफ्ना कुराहरू मनाउन सिपालु थियो। उसको आफ्नो आदर्श अहिले पुरै परिवार, इष्ट-कुटुम्ब, मित्रगणहरूको पनि आदर्श बनेको थियो।

सरकारी अस्पतालमा फेरि हड्ताल शुरू भयो।

सरकारले ल्याउन लागेको बिधेयक चिकित्सकहरूको हक-हित अनुकुल नभएको भनेर अत्यावश्यक तथा आकस्मिक कक्ष बाहेक अन्य सरकारी सेवामा डाक्टरहरूको मुख देख्न पाइएको थिएन।

निजी अस्पतालहरूमा बिरामीको चाप बढ्दै गएको थियो। डाक्टरको कक्ष अगाडि बिरामीहरूको लस्कर लम्बिँदै गएको थियो। त्यस्तै एक लस्करमा एउटा अठार-बीस बर्षे ठिटो सरासर आयो, र बिरामीहरूको लस्करको अन्त्यमा बस्यो।

हेर न गौरी कस्ता छन् पुरुष कर्मचरीहरू “काम गर्न गाह्रो भो, यस्तो दुःख त खाडीमा कामगर्दा पनि हुँदैन । भोलिदेखि काम गर्न वालै आउँदिन” भनेर घुक्र्याको घुक्र्यायै गर्छन् र कहिल्यै समयमा कार्यालयमा पनि आउँदैनन्, कार्यालयबाट छिटो पनि जान्छन्, बिदा पनि मागिरहन्छन् अनि काममा पनि औषत नतिजा मात्र निकाल्छन् । “उनीहरुका लागि श्रम शिविर रे यो कार्यालय ।”

त्यही सुनेर नम्रताले भनिन् “ हो नि गौरी ! हामी नारीहरुले पनि सोही काममा त्यत्ति नै श्रम गर्छौं उनीहरुलेभन्दा राम्रो नतिजा पनि निकाल्छौं तर कस्ता छन् यी पुरुषहरू !”

गोपालीलाई सानैदेखि बाँसुरी बजाउन साह्रै मनपथ्र्यो । ठूलो भएपछि उनले बाँसुरी बजाउन ठूलाठूला बाँसुरीबादकहरुकहाँ चहारे र सिक्दै पनि गए । तर जत्ति सिक्दा पनि जुन गुरुबट पनि “अझै भएन, अझै भएन ” भन्ने मात्र गुनासो सुन्नु पथ्र्यो । हुनत गोपालीले प्रयास नगरेका होइनन् । तर गुरुले “यो मिलेन ऊ मिलेन” भनेकाले गर्दा उनले कुनै पनि कार्यक्रममा भाग लिएर धन आर्जन गर्न पाएनन् ।

बाबु म पनि बूढी भइसकेँ । तेरा बाबा बजार गएको मान्छे दुई दशक भइसक्यो अत्तोपत्तो छैन । तेरो पढाइ पनि पूरा होला जस्तो छैन । पल्ला किराना पसलेको उधारो अहिलेसम्म तिर्न सकेको छैन , वल्लाको पनि त्यस्तै छ । दशैँ पनि आइसक्यो । तेरा लागि नानाचाचा पनि लिन नसकिने भो बा अब । यो दशैँमा तेरा लागि एकजोर लुगा राखिदिऊँ भनेको त्यो पनि पूरा हुने भएन । मलाई माफ गर है छोरा ।” आमा खिन्न भएर गनगन गर्दै हुनुहुन्थ्यो ।

सामान्य लाज ढाक्ने पहिरनमा बैशाखी टेक्दै ऊ त्यहाँ आइपुग्यो।

उसका आँखाहरू उसको अगाडि राखिएको कन्टेनरमा थियो। सायद ऊ कुनै चिजको प्रतिक्षामा थियो। उसको पिठ्युँको थोत्रो बोराभित्र सायद अनन्त कथाहरू लुकेका थिए।

भरखरै क्याम्पसको पढाइ सिध्याएकोमा उसमा केही गर्ने जोस उम्लेको छ ।

एउटा अफिसमा काम पनि पायो उसले। अफिसमा काम गर्ने तौर-तरिका भन्ने उही पुरानै ढर्राको देख्छ - सेवा गर्ने कसैमा खासै उत्साह देखिंदैन् ।

"आफूले त सेवा भावले काम गरिएला, एक जनाले काम गरेर साध्य हुने कुरा पनि रहेन -अफिसको काम ।" अनि ऊ पनि पानीको बहावसँगै प्रवाहित हुन थाल्छ ।

महानगरकै एक ठूलो तारे होटेलको सभाहल सहभागीहरूद्वारा खचाखच भरिएको थियो।
सभाहलको तामझाम निकै उत्कृष्ट थियो, बिदेशी सजावटका सामान, ध्वनी संयोजन देखि लिएर वातानुकुलनका सम्पूर्ण व्यवस्था ठीकठाक दुरूस्त भए नभएको रेखदेख गर्ने सहयोगी हरू तत्पर तथा तम्तयार देखिन्थे।

एक दिन मत्र्यलोकमा मासको पाँचौं सोमवार र कृष्णका जन्माष्टमी उही दिन २०७४ साउन ३०मा परेछन्, मानिसहरुको कोलाहल कान्तिपुरी नगरीमा देखेर यी दुवै इष्टदेव भलाकुसारी गर्न थाले ।

हे देवका पनि देव, भोलेबाबा तिमीलाई त आज महिनाको पाँचौं सोमबार भएर मान्नेहरुको लावालस्कर बाहिर चक्रपथसम्म पुग्यो नि ?

दश वर्ष अघिको कामरेड अग्निधर ! विपुल क्रान्तिको अभियन्ता !

वर्गवैरीको मुटुको शूल । वितराजनको हृदयको फूल !

सो बखत गाउँका छितकी पातकी, कोदेशाहु, कामचोर मास्टर, चर्को व्याजमा पैशा लगानी गरी व्याज खाने सूदखोर, दुइटी तीनवटी स्वास्नी बटुल्ने कामी पुरुष ऊदेखि थरहरि हुन्थे । समाजमा विकृति विसंगति जन्माउने, गरीव निमुखालाई शोषण दमन गर्ने त्यस्ता पात्रपात्रीलाई नम्वर कुँदिएका थरिथरिका भाटाले डाम्ने गर्थ्यो ।

शिक्षिका राधिका पल्लोगाऊँको प्रशासकीय अधिकृत, रमेशसँग विवाह भएपछि राधाम्याम कहलाइन् तर श्रीमान कर, भन्सार, मालपोत, आन्तरिक राजश्वजस्ता कमाऊ अड्डामा जागिरे भै शहरमा वंगला, गाडीसहित कुश्त कमाए पछि शिक्षिकाबाट राजीनामा दिएर राधिका गाऊँदेखी शहरका महिला समूह, जमघट, ढिकुटी, जुवातास, सेकुवा, रक्सीसित भोजहरुमा सरिक हुँदै गइन् ; कारण पैसाको खोलो वगाउन सक्ने हैसियत देखिन्थ्यो । यो हैसियत बढेर उनी सरकारी सचिवको अर्धाङ्गिनी, एयरलायन्स तथा हाईड्रोपावरकी हिस्सेदार र उद्योगपतिसम्म बन्न पुगिन् ।