ठुलाहरू भन्दै थिए -"सिंहदरबार गाउँ गाउँमा पुर्‍याउछौँ ।"

नभन्दै मौका मिल्नासाथ ठुलाले द्रुतगतिमा गाउँ गाउँमा सिंहदरबार लगे ।

कुनै पनि काम समयमा पूरा नभइरहेकोमा यो काम चाहिं समय अगावै सम्पन्न भएकोमा ठुलाले प्रशंसा ब्यौछार गराए ।

सारै दुःख भो पतिको निधनपछि हरिमायालाई । भएकी एक भर्खर आठ पुगरे नौमा हिँड्दै छे । छोरी सानै भएकोले हुर्काउन पढाउन अझ समस्या । तै सानोसानो घर भने थियो । यसैले डेराभाडा परेन । सानो नाङ्ले व्यापार थालिन् र एक दुई रुपियाँ कमाइ गरेर खाइनखाई जीवन धान्न थालिन् ।

हरिमायाले चिनेको मान्छे भएकोले एक दूध डेरीका मान्छेले घरबाटै दूध बेच्ने बन्दोबस्त गरिदिए । अलिक केही राम्रो हुन ता खोज्यो तर प्रतिश्पर्धा हुन सकेन सिधै पारिपट्टि अर्की साहूनीले उही व्यापार थालिन् ।

आठ दश बर्षको उमेर सम्म पनि चप्पल मात्रै लगाउन्थ्यौ जुत्ता थिएन । त्यहि चप्पल पनि कतै जाँदा बिर्सेर आइन्थ्यो र फेरी पछि खोज्न जाँदा पाइन्नथ्यो। कत्ति चोटी रुख बाट ओर्लेर चप्पल लगाउन भुलेरै हराएको हुन्थ्य्यो र यता घरमा बुबाको गालि र पिटाइ त छँदै थियो त्यसमाथि जत्ति राति भएपनि त्यो खोज्न जानु पर्थ्यो जब कि रात परेपछि एक्लै गोठ या मन्दिर सम्म जान पनि डराउथ्यौँ । एक चोटी शायद यस्तै सात आठ वर्षको उमेर थियो कि कुन्नि अङ्कल को घर छेउ एउटा घोए आँप को ठुलो रुख थियो र लटरम्म पाकेको समय भएकोले हामी जगनाथ दाइ र मैले झटारोले हान्दै झारेर राम्रा राम्रा आँप जम्मा पार्दै थियौं । त्यत्तिकै मा अण्टि पनि आउनुभो र

उनी न्यायाधीश हुन् । उनलाई गाडीको सुविधा छ । क्वार्टर सुविधा छ काम गर्ने एक कामदार पनि छ । न्यायाधीशज्यूकी पत्नीलाई आराम छ ।

छोरो बीस वर्षको छ उसलाई मोटर साइकल किनिदिएका छन् बार पास गरेपछि । उसकी बहिनी भर्खर १० वर्षकी मात्र हुँदैछे । बडो जिज्ञासु छे । घरमा नानु भनेर सबैले बोलाउँछन् । घरै उज्यालो पारेकी छे । यिनै न्यायाधीशका क्वार्टरमा विश्वकर्मा बाबाको पूजाका दिनको कुरा हो ।

मेरो टोलमा एक तरकारी ब्यापारी कोरोना सङ्क्रमित भएपछि उनी बसेको घर शील भो । तेस्रो चरणमा कोरोनाको नेगेटिभ रिपोर्ट आएपछि उनी डेरामा फर्के तर उनको घरबेटीले उनलाई घरबाट अपशब्द प्रयोग गर्दै गाली गरेर निकालिदिए । धेरै ठाउँमा उनलाई कोठा दिइएन कारण थियो उनका घरबेटी । आफ्नो टोलमा मात्र होइन अलि परकै टोलमा समेत समाजसेवीको नामले प्रख्यात घरबेटीरहेछन् । बल्लतल्ल कोठा मिल्यो एक ठाउँमा ।

‘मान्छेले धर्म गर्नुपर्छ । धर्म गरे स्वर्ग गइन्छ र पाप गरे नर्कमा परिन्छ । नर्क पर्नेहरुलाई यमराजले आगोको भुङ्ग्रोमा नाङ्गै खुट्टाले हिंड्न लगाउँछन् । ततातो आगोमा हुत्याई दिन्छन् र तिखो झिर रोपीरोपी सजाय दिन्छन् । धर्मशास्त्रको आदेश नमान्नेहरू सबै अधर्मी, पापी हुन् र यिनीहरू यमराजको सजायको भागिन्दार हुने छन् ।’ यस्तै प्रवचन दिन्दा दिन्दै एकदिन धर्मगुरुको मृत्यु भयो ।

नेपालको राजनैतिक नेतृत्व, बौद्धिक वर्ग, मानव अधिकारवादी र सचेत नागरिकहरूको बर्चस्व भएको नेपालको राजधानी काठमाडौ राजधानीको मुटुमा अँझ भनौ देशको बागडोर सम्हालेका कैयौ प्रधानमन्त्री र मन्त्रीहरूका बिविध योजना सहित समुन्नत सुन्दर नेपाल बनाऊन अहोरात्र निरन्तर खटिरहेको सिंहदरबार ! र ठ्याक्कै सिंहदरबार अगाडिरहेको उपत्यका ट्राफिक प्रहरी कार्यालयको गेटबाट भित्र पस्ना साथ बायाँपट्टिको भवनको एकतला माथि एस एस पी साबको कार्यकक्ष बाहिरको वरण्डामा उनको सुरक्षामा खटिएको अंगरक्षक उभिइरहन्छ ।

झुपडीमा बस्ने एक गरीब मान्छे गम्भीर विरामी पर्यो र उद्दारकर्ताहरुले अस्पताल लगेर भर्ना गरियो । डाक्टरले उसको सबै स्वास्थ्य जाँच गर्यो ।

रिपोर्ट हेर्यो सबै ठिकठाक देखियो । रोग पत्ता नलागेपछि फेरि भिडियो एक्सरे गरेर हेरियो । त्यो मान्छेको पेटमा सुनामीजस्तो मडारिरहेको भोकको डरलाग्दो रुप देखा पर्यो ।

करिब अढाई शताब्दी वसन्त पचाएकी हाम्री आमा अचेल गुजधम्म परेर अग्लो आसनमा बसेकी छन् । आफ्ना तीन कोटी सन्तानका हरेक क्रियाकलापमा नजर फ्याँकिरहेकी छिन् । निधार खाली छ तर सिउँदोमा सेतो धसेको छ ।

मुख्यतः आमाका हामी तीन जना प्रतिनिधिमूलक सन्तान छौँ । ज्ञान–विज्ञान, सुझबुझ र समझ मात्र नभएर चतुर्याइँमा पनि अरूहरूभन्दा हामीहरू नै अघि छौँ । दाजु गोरो छ, अग्लो छ ।

लघुकथा
मूल्याङ्कन
अलिक अस्तिको कार्यक्रममा उनले कविता सुनाउने अवसर दिइयो तर कसैले पनि ताली बजाएनन् न टीकाटिप्पणी नै गरे । लुरुक्क परेर सुनाइसकेर बसे दर्शकदीर्घामा ।
भर्खरै भएको कार्यक्रममा ता उनले गजल भनेर नै एक रचना सुनाए । तैपनि उति महत्व दिएन सभाले । केटौलेहरूले नाक खुम्च्याएको देखियो । अलिक दिक लाग्यो उनलाई ।
हार खाएनन् । एक दिन न एक दिन कसो मेरो रचनाको मूल्याङ्कन नहोला त भनेर निरन्तर लागिरहे । गोष्ठीहरूमा सुनाउने अवसर पर्दा सुनाउन पनि छाडेनन् । तैपनि उनका रचनाहरुमा न ताली बज्छ न स्यावासी नै हुन्छ ।

परमपदका लागि रचनादान
बुहारीले राती आठ बजेतिर ससुराबालाई तातो दूध लगिदिएको बेला पनि बूढा मान्छे आइप्याडमा केकेजाति लेखिरहेका छन् ।
"कति लेखिरहनु भएको हजुरले ?"
"हैन त्याँ एक जनाले लेखिदिनु भनेका छन् अनि पो ।"
"एक जना भनेको को हो नि । कताका हुन् ?"
"नेपालकै हुन् ।"
"अनि उनका लागि उनै लेख्तैनन् र ?"
"लेख्ने उति ढङ्ग पुर्याउँदिनन् तिनले ।"
"लौ कुरा खुस्किगो नि । महिलालाई पो लेखिनुभएको रहेछ ।"

"गाउँमा के छ र यार ! सधैं दु:खको दु:ख, भनेको बेला पैसा पनि बिक्दैन," गाउँघरमै बसेर केही गर्नुपर्छ भन्ने साथीहरूलाई यसरी जवाफ दिन्थ्यो महेश ।

"गाउँमा हावापानी राम्रो छ, आफ्नै रेखोपाखोमा उब्जिएको ताजा खानेकुरा खान पाइन्छ," यसो भन्थे साथीहरू ।

पहाडै भने पनि समतल फाँटमा जन्मेकी दिलमायाको विवाह माइतीघर नजिकैको ओसेपिलो खोचमा भएको थियो । उनको जन्मेताका छोराछोरी पढाउने चलन थिएन । उनको श्रीमान भने लाहुरेको छोरा थियो । संयोग भनौ उसले एनकेन प्रकारेण गरेर एसएलसी कटाएर नेपाल आएको थियो । उसलाई नेपालको बारेमा त्यति थाहा थिएन तापनि पढेलेखेका मानिसको कमिको कारणले गर्दा शिक्षक जागिर सहजै प्राप्त गरेको थियो । यही यौग्यताको भरले उसले दिलमायालाई विवाह गर्ने सौभाग्य पायो ।

लघुकथा ः राहत
“आमा आज चामल र दाल ल्याउने हो नि ?” राजनले आमालाई सोध्यो ।
“खै बाट्ने भनेका हुन् क्या र मालतीले जवाफ फर्काइन् ।”
राजनलाई दाल र भात औधी मन पर्छ । दश बज्नै लागेको थियो, मालती छिमेकीले हिजो छाक टार्नलाई दिएको चामल पकाउने तयारी गर्दै थिइन् । वडा कार्यालयले राहत स्वरुप केही खाद्यान्न दिने भनेपछि उनीलाई आज वडा कार्यालयतिर जान हतार थियो ।
श्रीमाङ्को मृत्यु पछि मालतीका सुखका दिनहरू कहिल्यै फर्किएनन् । घरको छाक टार्न उनी मजदुरी गर्दथिन् तर सरकारले गरेको लकडाउनले सबै काम ठप्प थिए । अब त सबै घरका भाडाहरू खाली छन् । साँझ खाए बिहान के खाने भन्ने कुराले पिरोल्छ उनलाई ।

कोरोना भाइरसको सम्भावित सङ्क्रमण रोक्न सरकारले लकडाउन गरेको छ । लकडाउनले ज्याला/मजदूरी गर्नेहरुको चुलो बन्द भएको कयौं दिन भइसक्यो । सरकारले राहत दिने हल्ला चलाएसँगै नाम लेखाउनेहरुको तछाड–मछाड शुरु भयो । हुनेखानेले समेत आ–आफ्नो नाम लेखाएका छन् । कतिपय स्थानमा राहत बाँड्न थालेपछि झडप र हानाहान समेत भएको छ । हाम्रा गाउँका छिमेकी धनपति पसले काका पनि राहत पाउँने दौडमा सामेल भएका छन् । उनी गाउँकै धनपतिमध्येमा पर्छन् । अहिले पाको उमेरका कारण उनी मरणासन्न अवस्थामा छन् । जीवनभरि उनी धनकै लागि दौडधूप गरिरहे । जीवनको अन्तिम अवस्थामा पनि उनलाई धनकै चिन्ता थियो । अँझ, सरकारी राहत पाए हुन्थ्यो भन्ने चाहना उ