अफिबाट साँझ साँझ पर्न लाग्दा लक्ष्मणजी घर आइपुगे । घरमा आउनासाथ हातमुख धोएर उनलाई चिया नास्ता खाने बानी छ । आज पनि त्यही उपक्रम सुरु भयो । सुनिताले चिया खाजा दिइन् । चारजनाको जहानमा अहिले दुई जना मात्र छन् । छोरा छोरी पढ्न विदेश गएपछि घर सुनसान भएको छ ।
बेडरुममा बसेर लक्ष्मणजी खबर हेर्दै अनि चिया खाँदै थिए । यसै बेला सुनिताको मोबायलमा सन्देश आएको संकेत उनले पाए जो उनैका छेउमा थियो । नजिकै भएकोले उनले सुनिताको मोबाइल उठाएर सन्देश पढे । पढ्दापढ्दै उनका आँखा तिलमिलाए । एकपटक पढेर उनको चित्त बुझेन दोहो¥याएर पढे ।

एकदिन बिहान अकस्मात आमा र बा को झगडा पर्यो।

आमा – किन तपाई आजभोलि हामीसँग नाराज हुनु भएको छ? किन भनेको मान्नु हुन्न? यी भएका गहना बेचेर भोलि के गर्ने? म त गहना बेच्न दिन्न।

बा – मलाई धेरै नसिकाऊ। मसँग धेरै कचकच नगर । यी गहना मेरा पनि हुन। मेरो पनि हक छ। बेच्न नदिने भए कि मैले भनेको मान कि अर्को बाटो समातेर जाऊँ।

‘आर्टिस मोड, रोल, एक्सन’ निर्देशकले नायकलाई आदेश दिए । नायकले भने अनुसार दुई प्रतिशत पनि अभिनय गर्न सकेन ।

निर्देशक अवाक भयो । नायक बम्कियो ‘म निर्माता हुँ, मैले लगानी गरेको छु, जसरी हुन्छ त्यसरी मलाई रोल खेलाऊ, अरू कुरा म जान्दिनँ ।

गाउँ छेवैको प्रहरी थाना सुनसान खडा छ । दुई युवती जम्ला हात गरिरहेका छन् । अगाडिको कुर्सीमा बस्न सकस मानिरहेकी हबल्दार दिदी अक्कनबक्क छिन् । वातावरणमा निर्जनता छाइरहेको छ ।

“चेलीहरू हो ! गर्नसम्म गरेछौँ । कानूनको मुखमै कालोमोसो दलेछौ । तिमीहरूलाई इज्जत नदिऊँ भने आफ्नो भूल स्वीकारेर कानूनको शरणमा आएका छौ । अर्कातिर आफ्नै विभागको धज्जी उडाउने काम गरेका छौ ।” हवल्दार आँखा मिच्दै थप्छिन्, “अरू हाकिमहरू अन्तै जानुभएको छ । यो थाना उहाँकै नेतृत्वमा थियो । उहाँ पछिको वरिष्ठ वरियाताक्रममा म नै पर्छु । अब म कसो गरूँ ?”

त्यतिबेला हामी सानै थियौँ । हाम्रो गाउँमा एक जना अधवैंसे मान्छे साइकलमा टीका–धागो बेच्न आउँथे । उनी आफ्नो पुख्र्यौली घर सप्तरी जिल्ला बताउँथे । झापातिर व्यापार गर्न आएको भन्थे । उनलाई हामी सम्मानले ‘भैया’ भनेर बोलाउँथ्यौँ । तर, बुबाले उनी तिमीहरूभन्दा ठुलो मान्छे भएकाले काका भनेर बोलाउनुपर्छ भन्नुहुन्थ्यो । हामीले काका भनेर बोलाउँदा उनी एकदमै बुढो भएको अनुभव गर्थे । हाम्रो भाषामा दाजुलाई ‘भैया’ भनेर बोलाइन्छ, त्यसैले तिमीहरूले मलाई भैया नै भनेर बोलाउनु भन्थे ।

ठुलाहरू भन्दै थिए -"सिंहदरबार गाउँ गाउँमा पुर्‍याउछौँ ।"

नभन्दै मौका मिल्नासाथ ठुलाले द्रुतगतिमा गाउँ गाउँमा सिंहदरबार लगे ।

कुनै पनि काम समयमा पूरा नभइरहेकोमा यो काम चाहिं समय अगावै सम्पन्न भएकोमा ठुलाले प्रशंसा ब्यौछार गराए ।

सारै दुःख भो पतिको निधनपछि हरिमायालाई । भएकी एक भर्खर आठ पुगरे नौमा हिँड्दै छे । छोरी सानै भएकोले हुर्काउन पढाउन अझ समस्या । तै सानोसानो घर भने थियो । यसैले डेराभाडा परेन । सानो नाङ्ले व्यापार थालिन् र एक दुई रुपियाँ कमाइ गरेर खाइनखाई जीवन धान्न थालिन् ।

हरिमायाले चिनेको मान्छे भएकोले एक दूध डेरीका मान्छेले घरबाटै दूध बेच्ने बन्दोबस्त गरिदिए । अलिक केही राम्रो हुन ता खोज्यो तर प्रतिश्पर्धा हुन सकेन सिधै पारिपट्टि अर्की साहूनीले उही व्यापार थालिन् ।

आठ दश बर्षको उमेर सम्म पनि चप्पल मात्रै लगाउन्थ्यौ जुत्ता थिएन । त्यहि चप्पल पनि कतै जाँदा बिर्सेर आइन्थ्यो र फेरी पछि खोज्न जाँदा पाइन्नथ्यो। कत्ति चोटी रुख बाट ओर्लेर चप्पल लगाउन भुलेरै हराएको हुन्थ्य्यो र यता घरमा बुबाको गालि र पिटाइ त छँदै थियो त्यसमाथि जत्ति राति भएपनि त्यो खोज्न जानु पर्थ्यो जब कि रात परेपछि एक्लै गोठ या मन्दिर सम्म जान पनि डराउथ्यौँ । एक चोटी शायद यस्तै सात आठ वर्षको उमेर थियो कि कुन्नि अङ्कल को घर छेउ एउटा घोए आँप को ठुलो रुख थियो र लटरम्म पाकेको समय भएकोले हामी जगनाथ दाइ र मैले झटारोले हान्दै झारेर राम्रा राम्रा आँप जम्मा पार्दै थियौं । त्यत्तिकै मा अण्टि पनि आउनुभो र

उनी न्यायाधीश हुन् । उनलाई गाडीको सुविधा छ । क्वार्टर सुविधा छ काम गर्ने एक कामदार पनि छ । न्यायाधीशज्यूकी पत्नीलाई आराम छ ।

छोरो बीस वर्षको छ उसलाई मोटर साइकल किनिदिएका छन् बार पास गरेपछि । उसकी बहिनी भर्खर १० वर्षकी मात्र हुँदैछे । बडो जिज्ञासु छे । घरमा नानु भनेर सबैले बोलाउँछन् । घरै उज्यालो पारेकी छे । यिनै न्यायाधीशका क्वार्टरमा विश्वकर्मा बाबाको पूजाका दिनको कुरा हो ।

मेरो टोलमा एक तरकारी ब्यापारी कोरोना सङ्क्रमित भएपछि उनी बसेको घर शील भो । तेस्रो चरणमा कोरोनाको नेगेटिभ रिपोर्ट आएपछि उनी डेरामा फर्के तर उनको घरबेटीले उनलाई घरबाट अपशब्द प्रयोग गर्दै गाली गरेर निकालिदिए । धेरै ठाउँमा उनलाई कोठा दिइएन कारण थियो उनका घरबेटी । आफ्नो टोलमा मात्र होइन अलि परकै टोलमा समेत समाजसेवीको नामले प्रख्यात घरबेटीरहेछन् । बल्लतल्ल कोठा मिल्यो एक ठाउँमा ।

‘मान्छेले धर्म गर्नुपर्छ । धर्म गरे स्वर्ग गइन्छ र पाप गरे नर्कमा परिन्छ । नर्क पर्नेहरुलाई यमराजले आगोको भुङ्ग्रोमा नाङ्गै खुट्टाले हिंड्न लगाउँछन् । ततातो आगोमा हुत्याई दिन्छन् र तिखो झिर रोपीरोपी सजाय दिन्छन् । धर्मशास्त्रको आदेश नमान्नेहरू सबै अधर्मी, पापी हुन् र यिनीहरू यमराजको सजायको भागिन्दार हुने छन् ।’ यस्तै प्रवचन दिन्दा दिन्दै एकदिन धर्मगुरुको मृत्यु भयो ।

नेपालको राजनैतिक नेतृत्व, बौद्धिक वर्ग, मानव अधिकारवादी र सचेत नागरिकहरूको बर्चस्व भएको नेपालको राजधानी काठमाडौ राजधानीको मुटुमा अँझ भनौ देशको बागडोर सम्हालेका कैयौ प्रधानमन्त्री र मन्त्रीहरूका बिविध योजना सहित समुन्नत सुन्दर नेपाल बनाऊन अहोरात्र निरन्तर खटिरहेको सिंहदरबार ! र ठ्याक्कै सिंहदरबार अगाडिरहेको उपत्यका ट्राफिक प्रहरी कार्यालयको गेटबाट भित्र पस्ना साथ बायाँपट्टिको भवनको एकतला माथि एस एस पी साबको कार्यकक्ष बाहिरको वरण्डामा उनको सुरक्षामा खटिएको अंगरक्षक उभिइरहन्छ ।

झुपडीमा बस्ने एक गरीब मान्छे गम्भीर विरामी पर्यो र उद्दारकर्ताहरुले अस्पताल लगेर भर्ना गरियो । डाक्टरले उसको सबै स्वास्थ्य जाँच गर्यो ।

रिपोर्ट हेर्यो सबै ठिकठाक देखियो । रोग पत्ता नलागेपछि फेरि भिडियो एक्सरे गरेर हेरियो । त्यो मान्छेको पेटमा सुनामीजस्तो मडारिरहेको भोकको डरलाग्दो रुप देखा पर्यो ।

करिब अढाई शताब्दी वसन्त पचाएकी हाम्री आमा अचेल गुजधम्म परेर अग्लो आसनमा बसेकी छन् । आफ्ना तीन कोटी सन्तानका हरेक क्रियाकलापमा नजर फ्याँकिरहेकी छिन् । निधार खाली छ तर सिउँदोमा सेतो धसेको छ ।

मुख्यतः आमाका हामी तीन जना प्रतिनिधिमूलक सन्तान छौँ । ज्ञान–विज्ञान, सुझबुझ र समझ मात्र नभएर चतुर्याइँमा पनि अरूहरूभन्दा हामीहरू नै अघि छौँ । दाजु गोरो छ, अग्लो छ ।

लघुकथा
मूल्याङ्कन
अलिक अस्तिको कार्यक्रममा उनले कविता सुनाउने अवसर दिइयो तर कसैले पनि ताली बजाएनन् न टीकाटिप्पणी नै गरे । लुरुक्क परेर सुनाइसकेर बसे दर्शकदीर्घामा ।
भर्खरै भएको कार्यक्रममा ता उनले गजल भनेर नै एक रचना सुनाए । तैपनि उति महत्व दिएन सभाले । केटौलेहरूले नाक खुम्च्याएको देखियो । अलिक दिक लाग्यो उनलाई ।
हार खाएनन् । एक दिन न एक दिन कसो मेरो रचनाको मूल्याङ्कन नहोला त भनेर निरन्तर लागिरहे । गोष्ठीहरूमा सुनाउने अवसर पर्दा सुनाउन पनि छाडेनन् । तैपनि उनका रचनाहरुमा न ताली बज्छ न स्यावासी नै हुन्छ ।