वरिष्ठकवि सदानन्द अभागीद्वारा लिखित ‘जीवन लीला खण्डकाव्य’ तेह्रपादमा संरचित सानो तर गहन खण्डकाव्य हो । राधा तिवारी, यशोदा अधिकारी, उमाकुमारी रिजाल र इन्दिराकुमारी रिजालले प्रकाशन गर्नुभएको यो कृति वि.सं. २०५९ साल मङ्सिरमा प्रकाशित भएको हो । आफ्नो परिवारदेखि समाजका हरेक सदस्यप्रति समर्पण गरिएको यो कृति ६४+६ पृष्ठमा फैलिएको छ । लीला, जीवन, लीलाका बाबुआमा राम र सीता, जीवनका बाबुआमा पण्डित र बज्यै, मोती, कोठी नायिका, डोटेलकाका, घरबेटी बाजेबज्यै र लीलाको छोरा हिरालाल यस खण्डकाव्यका पात्रहरू हुन् । नारायणी नदी तटको समतल फाँट नवलपुरमा जन्मिएकी लीला विद्यालय तहको पढाइ सकेर उच्च शिक्षा हासिल गर्न काठमाण्डौँ पुग्छे । नर्तकी जागिर खाँदै नायिका बन्ने सोच पालेकी लीलालाई मोतीले ठूलो नायिका बनाउने लालच देखाएर दिल्ली हुँदै बम्बई पुर्याउँछ । होटलको चौकीदार डोटेलकाकाको सहायताले भागेर नेपाल आउन सफल भएकी लीला हरेश नखाई डेरा खोजेर पुन: नर्तकीको जागिर थाल्दछे । अविवाहित लीलाको छोरो जन्मँदा ठूलो दिल भएका घरबेटी बाजेबज्यैले लीलाको बच्चाको संरक्षक भई महानता प्रदर्शन गर्दछन् । पछि जीवन र लीला मिलेर चेली संरक्षणको अभियान थाल्दछन् । जीवन असल साथी भए पनि खण्डकाव्यको उत्तरार्धमा लीलाले आफ्नो छोराको बाबु मोतीसँग विवाह गरी लीलाको पारिवारिक मिलन हुनपुग्दछ । मोतीले भने कुकर्मको सजाय पाई जेल चलान हुनजान्छ । यसरी जघन्य अपराधी मोतीलाई उन्मुक्ति नभई जेल सजाय भएको घटनासँगै कथा टुङ्गिन्छ ।

अमेरिकामा एकताका १६ पेजको कमन सेन्स किताबले देशै हल्लाएको थियो । त्यही किताबका कारण अमेरिकीहरू बेलायतीहरूको उपनिवेशबाट सदासदाका लागि मुक्त भएका थिए । मानवको सर्वप्रिय खोजी नै मुक्ति हो । मुक्तिका लागि संसारका सबै मानिसहरू अहोरात्र लागेका छन् ।

सन्दर्भ यतिखेरको पुस्तक छ –‘जीवन एक सङ्घर्ष अनेक मोड’ । यो पुस्तक एकजना फरक क्षमताका भाइले लेख्नुभएको हो । वहाँलाई स्पानल कड इन्जुरी भएको छ । रोग मानिसको चाहना कवै होइन । रोग बाध्यता वा दुर्घटनाका कारण हुन्छन् ।

दुलियाजान कला–साहित्य मञ्च, असम, भारतद्वारा ३१ मार्च र १ अप्रेल २०१८मा आयोजित अन्तर्राष्ट्रिय नेपाली साहित्य समारोहमा खिम बहादुर बुढाथोकीसँग साक्षात्कार हुने सौभाग्य मिल्यो । यसै अवसरमा भिम बहादुर बुढाथोकी (खिम–कौशिक)बाट यो कृति उपहार स्वरूप हात लाग्यो । खिम–कौशिकको जन्म २००३ कार्तिक १० गते राजा बस्ती मोगोकमा पिता शुद्धिमान बुढाथोकी र माता चन्द्रकला बुढाथोकीका पुत्ररत्नकको रूपमा भएको थियो ।

सिर्जनाको नशा लागेपछि सर्जकहरूको सिर्जना गर्ने प्यास कहिल्यै मेटिदो रहेनछ । सर्जक तीर्खाएकै तीर्खाएको हुँदो रहेछ । साहित्य सुधाको जति पान गर्यो त्यति मीठो र त्यत्तिकै रसिलो हुँदो रहेछ । साहित्य सुधामा रमाइरहेका कविता, गीत, गजल र मुक्तका सिर्जनाका हरि कट्टेलले विलौनै विलौना लघु काव्य (२०४५), अनावृत आकृति छन्दोबद्ध कवितासङ्ग्रह (२०६१), आँखामा अल्झिएका आँखाहरू गजलसङ्ग्रह २०६४), मुटु टुक्रिएपछि मुक्तकसङ्ग्रह (२०६९) र काँडामा टेकेर फूलका कुरा गजलसङ्ग्रह मार्फत आफ्ना धारणा र भावना पाठकसामु पस्किसकेका छन् ।

कविता चापागाईको जन्म, मैवाखोला साँघु, ताअप्लेजुङ, मेची अञ्चलमा २०१० साल भाद्र १८ गते बुवा बैजनाथ भट्टराई र माता यमुनादेवी भट्टराईकी माहिली पुत्रीरत्नको रूपमा भएको थियो । शैक्षिक योग्यतालाई केलाउँदा उहाँले एम.ए. (इतिहास), बी.एड. डिग्री हाँसिल गरी सक्नुभएको छ । कविताजीको २०३६ देखि २०७२ भाद्र ९ गतेसम्म विभिन्न, शिक्षणसंस्थासँग पेशागत संग्लग्नता देखिन्छ ।

वि.सं २००३ साल साउन १ गते पर्वत जिल्लाको साविक शंकरपोखरी गा.वि.स., वडा नं. १, हाल फलेवास नगरपालिका, वडा नं. ३, नुवार, ठूलाघरमा माता नन्दकली रिजाल र पिता कलाधर रिजालको जेष्ठ सुपुत्रको रूपमा जन्मिनुभएको हो वरिष्ठ साहित्यकार सदानन्द अभागी । बि.एस्सी. (एजी) शैक्षिक उपाधि हासिल गरेका उहाँ ३४ वर्ष सरकारी सेवामा रही हाल नवलपुर जिल्लाको कावासोती नगरपालिका, शान्तिचोकमा सेवानिवृत्त जीवन बिताइरहनुभएको छ । इञ्जिनियर बन्ने चाहना पूरा नहुने देखेर आफूलाई 'अभागी' लेख्न थालेका उहाँ साहित्यिक लेखनमा 'सदानन्द अभागी'का नामबाट परिचित हुनुहुन्छ भने कृषि विज्ञानसम्बन्धी लेखहरूमा 'सदानन्द जैसी'का नामबाट ।

गोविन्दराज विनोदी एउटा उच्च व्यक्तित्वको साथै विचार र भावनामा एउटा सिन्धु एव म नेपाली साहित्याकाशका धु्रवतारा नै हुन् । नेपाली साहित्यमा उन्ले पुर्याएको योगदानको जति प्रशंसा गरे पनि पुग्दैन । यस्ता बहुआयामी साधक एव म छन्दोवादी काव्यधाराका मानक स्रष्टाको ‘कैकेयी’ महाकाव्यलाई मैले आज अध्ययन गर्न थालेको छु र ‘कैकेयी’ महाकाव्यमा केही शब्द पस्कने विचार पनि गरेको छु ।

श्याम आशाको जन्म ने.सं.१०७५मा भक्तपुरमा भएको हो । उनी एक सिद्धहस्त लघुकथाकारको रूपमा आफूलाई स्थापित गर्न सफल भएको व्यक्तित्व हुन् । उहाँ ज्ञानज्योति पुस्तकालयको संस्थापक अध्यक्षको साथै विराट गुथि र नेवा गुथिको आजीवन सदस्य हुनुहुन्छ भने उहाँको लेखन कार्य नेपालभाषा र नेपाली भाषा दुवैमा हुने गरेको देखिन्छ । आवरण पृष्ठ सहित ६६ पृष्ठमा संरचित यस कृतिमा २५ ओटा ओजस्वी लघुकथाहरू समावेश गरिएका छन् ।

मायावी संसारमा मायाका बखान जति गरे पनि सकिदैन । यही मायाका कुरा लिएर पिता अ.स.ई. स्व. तीर्थराज तिमल्सिना र माता स्व. चोला अधिकारी तिमल्सिनाकी सुपुत्री मीरा तिमल्सिना ‘धरा’ हाम्रो अगाडि देखा परेकी छन् ।

साहित्यकार एवम पल्लव साहित्य प्रतिष्ठान नारायण चितवनका गोर्खे साइँलोको निवासमा मुस्कानको साथमा प्रवेश गरेपछि मीराजीसँग साक्षत्कार भयो । ‘तिम्रो माया मुटुभरि’ नामक गजलसङ्ग्रह पनि मेरो हातमा पर्यो ।

परिचय – दुर्गा रिमाल (अधिकारी)जीसँग कपन वानेश्वरले २०७४ साल श्रवण ७ गते आयोजना गरेको कार्यक्रममा सहभागी हुँदा प्रत्येक्ष हुने मौका मिल्यो । यस अवसरमा उहाँका ‘सिर्जनाका रहरहरू’ र ‘त्रिवेणी’ कवितासङ्ग्रहहरू दुई थान उपहार्स्वरूप प्राप्त गर्ने सौभाग्य मिल्यो । यी कृतिहरू आज ‘सिर्जनाका रहरहरू’लाई पढ्ने दिन जुर्यो र केही शब्द कोर्ने मन पनि जाग्यो ।

कवि लोकनाथ खराल २०२० साल मुगसिर तेह्र गते गुल्मी अर्लाङ्कोटमा जन्मनु भएको थियो हाल भने कावासोती नगरपालिका वडा नं २मा बसोबास गर्दै आउनु भएको छ । छन्दोबद्ध कवितामा आफूलाई परिचित गराउने खरेलका हालसम्म अक्षरयात्री कवितासङ्ग्रह, २०६५ र शब्दयात्री कविता सङ्ग्रह, २०७४ कृतिको साथै विभिन्न पत्रपत्रिकामा थुप्रै फुटकर कविताहरू प्रकाशनमा आएका छन् । उपन्यास, नाटक–एकाङ्की, गीतिसङ्ग्रह, कविता एव म कथासङ्ग्रह आदि प्रकाशोन्मुखको रूपमा तयारी गर्दै गरेका कवि खराल हिमायती (साहित्यिक मासिक) कावासोतीका सम्पादक पनि हुन् ।

युवाकवि भेषराज रिजालको कविता सङ्ग्रह ‘देश सधैँ रुने छैन’ सरसर्ती पढेँ । शंकरपोखरी, पर्वतमा जन्मेका कविका यसअघि ‘बालुवाको मुठ्ठी’ गीति कविता सङ्ग्रह, लगायतका कृतिहरू प्रकाशित भइसकेका छन् । विविध गद्य विधामा कलम चलाउँदै आएका कविको व्यक्तित्वलाई अझै निखार तुल्याउने यो कविता सङ्ग्रहको सामान्य प्रतिक्रिया दिनु मेरो उद्देश्य रहेको छ ।

‘देश सधैँ रुने छैन’ कविता सङ्ग्रह गद्य विधामा लेखिएको छ अर्थात् रबर छन्दमा । यसमा संग्रहित सैँतीसवटा रचनामध्ये तेत्तीसवटा कविता रहेका छन् । ‘तिम्रो प्रतिक्षामा’, ‘आफ्नै गीत’ र ‘बितिगए दुईदशक’ यस सङ्ग्रहमा रहेका गीतहरू हुन् भने एउटा गजल पनि रहेको छ ‘हाँस्दै हाँस्दै’ शीर्षकमा । गीत र गजल हेर्दा मलाई कविजी पहाड घन्काउने सरल र सहज गायकझैँ पो लागिरहेछ । जीवनलाई हेर्ने दृष्टिकोण सफा सुन्दर प्रकृतिझैँ पो छ ए उनका गजल पढ्दा—

“हिजो बादलमुनि थियौ मसँग धर्ती रायो
चाँदनीको संघार टेकी आज आकास पसेको छु ।”

विषयप्रवेश : कमला नेपाली साहित्यमा कमला सरुपका नामबाट चिनिन थालेकी छन् । ‘लघुताभास’ कथाका माध्ययमबाट नेपाली कथाका फाँटमा देखा परेकी कमला सरुपको सम्झौताको मोडमा शीर्षक कथासङ्ग्रहका अतिरिक्त अन्य केही फुटकर कथाहरू विभिन्न पत्रपत्रिकामा प्रकाशित भएका छन् ।

कलिलै उमेरमा कथासिर्जनतर्फ प्रवृत्त भई थुप्रै कथाहरू सिर्जना गरिसकेकी कमला सरुप वर्तमान युवापुस्ताकी सिर्जनशील नारी कथाकार हुन् । यो लेख कथाविश्लेषणको संरचनात्मक देखिए पनि सन्दर्भ र प्रसङ्गपरिवर्तनका परिप्रेक्ष्यबाट भने तिनको विभाजनरेखा खुट्याउन सकिन्छ । यति हुँदाहुँदै पनि लघु आयामका कारण कतिपय कथामा सहज विभाजनको स्थिति देखिन्न ।

वि.सं. २०२७ चैत्र १८ गते शंकरपोखरी पर्वतमा, माता यशोदा रिजाल र पिता प्रेमप्रसाद रिजालको जेष्ठ पुत्रको रूपमा जन्मनु भएका भेषराज रिजालले वि.कम. विएड. र एम. ए.सम्मको शैक्षिक योग्यता हाँसिल गर्नुभएको छ साथै सरकारी सेवामा उपसचिव पदमा कार्यरत हुनुहुन्छ । २०४७ सालबाट २०५३सम्म शिक्षक सेवामा कार्यरत रहेर २०५३ देखि हालसम्म सरकारी सेवामा विभिन्न पदमा कार्यरत भै राष्ट्र, जनता र साहित्य सेवामा आफूलाई समर्पित गर्दै आउनु भएको छ ।

वि.सं. २००७ साल भदौ ११ गते गोरखा जिल्लाको ताकुमाझ लाकुरीबोट गाउँमा माता ललिताकुमारी गुरुङ र पिता कप्तान दीर्घसिंह गुरुङको कोखबाट जन्मनुभएका दोलखबहादुर गुरुङले शिक्षा स्नातक (B.ED.) प्रशासन स्नातक (D.P.A.) र समाजशास्त्रमा स्नातकोत्तर (M.A.) शैक्षिक उपाधि हासिल गर्नुभएको छ । २०६३ सालदेखि निर्वाचन आयोगको आयुक्त हुँदै कार्यवाहक प्रमुख आयुक्त पदबाट वि.सं. २०७२ साल भदौ १० गते सेवानिवृत हुनुभएको छ । २०२३ देखि २०२६ सालसम्म परोकार आदर्श मावि, जौबारी, गोरखामा र २०३० सालदेखि २०३२ सालसम्म भानु मावि, दरबारहाइस्कुल, रानीपोखरीमा अध्यापन गरी जागिरे जीवन शुभारम्भ गर्नुभएका गुरुङले २०३३ सालदेखि २०३६ सालसम्म माध्यमिक विद्यालय निरीक्षक रही मुगु र सिन्धुपाल्चोक जिल्लामा काम गर्नुभयो ।