डा. सङ्गीता स्वेच्छाको हस्ताक्षरसहितको कथा सङ्ग्रह "गुलाफसँगको प्रेम" हातमा छ । १६४ पृष्ठको यस पुस्तक झट्ट हेर्दा औसतको साइज र आकर्षक आवरणमा छ । यस लेखमा यही कथासङ्ग्रहमाथि छोटो समिक्षा प्रस्तुत गरिएको छ।

२०७४ साल भाद्र २१ गते राममणि पोखरेलसँग पल्लव साहित्य प्रतिष्ठानको वृहत साहित्यिक कार्यक्रममा दोस्रो पटक साक्षत्कार हुने मौका मिल्यो । सप्रेम उपहार सहित ‘भविष्यवाणी’ कथासङ्ग्रह मेरो हातमा पर्यो । राममणिका पन्ध्रथान कृतिहरूमा १० थान कृतिहरू कथासङ्ग्रहका छन् । यी कथा कृतिहरूले उहाँलाई बरिष्ठ कथाकारको रूपमा स्थापित गरिसकेका छन् । उहाँ कथाकारमात्र नभई एउटा वरिष्ठ समाजसेवी पनि हुन्छ । समाज सेवामा समर्पित हुँदा जेलको यातना समेत भोग गरेको व्यक्तिको रूपमा उहाँको परिचय अगाडि आउँछ ।

वरिष्ठकवि सदानन्द अभागीद्वारा लिखित ‘जीवन लीला खण्डकाव्य’ तेह्रपादमा संरचित सानो तर गहन खण्डकाव्य हो । राधा तिवारी, यशोदा अधिकारी, उमाकुमारी रिजाल र इन्दिराकुमारी रिजालले प्रकाशन गर्नुभएको यो कृति वि.सं. २०५९ साल मङ्सिरमा प्रकाशित भएको हो । आफ्नो परिवारदेखि समाजका हरेक सदस्यप्रति समर्पण गरिएको यो कृति ६४+६ पृष्ठमा फैलिएको छ । लीला, जीवन, लीलाका बाबुआमा राम र सीता, जीवनका बाबुआमा पण्डित र बज्यै, मोती, कोठी नायिका, डोटेलकाका, घरबेटी बाजेबज्यै र लीलाको छोरा हिरालाल यस खण्डकाव्यका पात्रहरू हुन् । नारायणी नदी तटको समतल फाँट नवलपुरमा जन्मिएकी लीला विद्यालय तहको पढाइ सकेर उच्च शिक्षा हासिल गर्न काठमाण्डौँ पुग्छे ।

नेपालको राजनीतिक एव म साहित्यिक क्षेत्रमा किशन शर्मा गैह्रे एउटा सुपरिचित नाम हो । भूमिगत अवस्थामा अमर, उज्जवल र उत्तिसको नाममा उहाँले आफ्नो राजनीति गतिलाई तीब्रता दिँदै आउनु भएको एउटा क्रान्ति वाहक व्यात्तित्वको रूपमा परिचित हुनुहुन्थ्यो । यस्ता क्रान्तिवाहक व्यक्तित्वको जन्म २०१८ जेष्ठ १८ गते भिमाद नगरपालिकन वडा नं. ५ साविक साभुङ्ग भगवतीपुर–२, बुढाकोट रिसिङ्ग पाटन तनहूँमा पिता चोलाकान्त गैह्रे र माता भगवती गैह्रेका पुत्ररत्नको रूपमा भएको थियो ।

एक शताब्दीमा झन्डै ८० वर्ष सक्रिय भएर जीवन र जगत भोग्ने मदनमणि दीक्षित/माडसा’प उर्फ मदन दाइ (१९७९ फागुन ६–२०७६ साउन ३०) को कथा सबै दीर्घजीवीको जस्तै हो । जीवनको विडम्बना र जीवन र मृत्युको विषयमा अनेकौं समाचार र छोटा विचार पढेँं । मलाई एउटा ट्विटको भाष्यले समात्यो ।

आमुख–‘मलाई लाग्छ मेरो देशको धर्ती मेरो अत्यान्त प्यारो स्थान हो । यसभित्र भएका प्रकृति, संस्कृति, संस्कार, सेवासम्बन्धी विविध कार्यहरू, धार्मिक झुकावसँग पनि लगाव भएकोले आफ्नो साहित्य भित्र लेखी रमाउन खोज्छु।’

यी माथिका शब्द साहित्यलाई जीवनको अभिन्न अङ्गको रूपमा लिने गंगा लिगलका आफ्नो भनाईमा आएका धारणा हुन् । हुन पनि आमा, मातृभूमि र धर्मप्रतिका धारणा उनका कृतिमा कुनै न कुनै रूपमा आएका हुन्छन् ।

नन्दलाल आचार्य (२०३०) ‘युग उचाल्ने अक्षरकर्मीको अवसान’ नामक नाट्यकृतिका साथ फुटकर रचना लेख्दै निरन्तर सक्रियता जनाउने उदयपुरे स्रष्टा हुन् । सप्तरी, सिरहा र उदयपुरको मुख्य परिवेशमा सिर्जना गरिएको आचार्यद्वारा लिखित ‘गरुराहा’ (२०७६) नामक उपन्यास कृति सार्वजनिक भएको छ । उनको लेखनको अभिष्टलाई मनन गर्दा उनी समाजका सबैभन्दा पछाडि परेका वर्गलाई अघि सार्ने महाअभियानमा लागेको देखिन्छ । समाजको अन्यायी जाँतोले थिल्थिलो पारेको पक्षलाई च्याप्प पक्रेर त्यसलाई उकास्ने काममा शब्दहरू खर्चन कुनै कसर बाँकी राखेका छैनन् ।

विषय प्रवेश
‘अन्त्यहीन इच्छा’ कथासङ्ग्रहका कथाकार गीता खत्री हुनुहुन्छ । यो कृतिको अध्ययन गर्नुभन्दा पहिला मैले ‘‘आमा हुन् आमा ’’ खण्डकाव्य र ‘‘झोखाङदेखि मजाटलानसम्म’’ नियात्रासङ्ग्रह पढिसकेको छु र यी कृतिबाट म निकै प्रभावित भएर उहाँका कृति पढ्ने प्रयासको क्रममा अघिभ बढ्दा आज म ‘अन्त्यहीन इच्छा’ कथासङ्ग्रहलाई अध्ययन गर्न थालेको छु । गीता खत्री नेपाली साहित्य जगतकी एउटी सुप्रसिद्ध साहित्यकार हुनुहुन्छ । उहाँको कलम कविता, गजल, गीत, आदिमा दखलताको साथममा अगाडि बढिरहेको छ ।

परिचय–
‘साने’ नारायणप्रसाद मरासिनीले २०५६ सालमा प्रकाशन गरेको खण्डकाव्य हो । वास्तवमा २० वर्ष पहिला लेखिएको यो खण्डकाव्यले दिएको सन्देश यो देशको वर्तमान परिस्थितिमा पनि त्यत्तिकै सान्दर्भिक छ जति त्यस समयमा थियो । यस खण्डकाव्यले राष्ट्रले दिन नसकेको रोजगार र समाजमा हुने गरेका सामिाजिक शोषण, गरिबीले थिचिएका जनताका छोराछोरीहरू विदेशिन बाध्य हुन परेको यथार्थतालाई बोकेको खण्डकाव्य हो । समाजका गतिविधि समाजले भोगेका यथार्थ भोगाइ, काव्यकारले गरेको स्थान विशेषको अनुभूति नै साहित्यमा समाहित भएर आउने हुन् ।

‘‘यो संगीतको आभास कवितासङ्ग्रह स्वच्छन्दता वादी काव्यशिल्पको उपयोग गरिएको अप्रवासी स्वरमा प्रकृतिको चित्रण गरिएको काव्य हो’’–होमनाथ सुवेदी ।

म भन्छु साहित्य मेरो मुटुहो । मुटुको प्रत्येक स्पन्दन मेरा कविता हुन् । यसैको परिपूर्णता नै मेरो साहित्यको तीर्खा मेटाउने माध्यम हो– गंगा लिगल

क्या राम्रो आवरण तस्विरमा लीला रानाको हातमा एक मुठ्ठी बुकी फूलको दृश्यले निकै आकर्षित पार्दछ र कृतिलाई हेरौं हेरौं लाग्छ अनि पढौं पढौं लाग्छ । ‘साहित्यिक यात्रामा लीला’ कृतिबाट कृतिकारको रूपमा चिनिएकी लीला, ‘मेरो फूलबारी’मा सुन्दर फूलका बिरुवा रोप्दै, आजआएर ‘एक मुठ्ठी बुकी फूल’मा रमाएकी छन् ।

‘गजलमा अत्यावश्यक पर्ने शिष्ट कोटिको तीक्ष्ण शृङ्गार र तिरोहित व्यङ्ग्य मन मोहक छ’ –शिवप्रसाद सत्याल ‘पीठ’

‘गंगाका गजलमा घरदेशको पीडा र प्रदेशको हाँसोसम्म जन्मभूमिको आह्वान र कर्मभूमिको कर्तव्य जोडिन पुगेको छ । यसैले सगरमाथाको हिउँखोली बगेर समुद्रतलमा पुगेको अनुभूति गंगाले गरेकी छन् ’–गोवर्धन पूजा

“जहाँ सृष्टि छ, त्यहाँ कथा अवश्य छ”–गंगा लिगल

‘जेसिका’ गंगाजीको सत्रौ कृति हो र कथासङ्ग्रह चाहिँ दोस्रो हो । पहिलो कथासङ्ग्रह ऐना हो तर ऐना भने मेरो हातमा पर्न सकेन । अन्तर्राष्ट्रिय नेपाली साहित्य समाज दह्युस्टन च्याप्टर, टेक्सासले प्रकाशन गरेको यो कथासङ्ग्रहमा १४ ओटा कथाहरू समावेश गरिएका छन् । कृतिलाई ‘देशविदेशमा बस्ने सम्पूर्ण नेपाली दाजुभाइ, दिदी बहिनीहरूमा सादर समर्पण’ गरिएको छ ।

शान्तिनारायण श्रेष्ठका कवितामा समाजशास्त्रीय चिन्तन विषयक समलोचना कृतिको समालोचक राजेन्द्र पहाडी हुनुहुन्छ । यो किताब ७४ +१८=९२ पृष्ठको छ मूल्य संस्थागत २००/– र व्यक्तिगत १००/–भएको यो किताबको प्रकाशन गुप्तेश्वर बहुउदेशीय पुस्तकालयले गरेको छ । प्रस्तुत कृर्तिलाई सर्सर्ती अध्ययन गरेपछि सारसंक्षेप्तमा के भन्न मन लाग्छ भने राजेन्द्र पहाडीले जुन प्रयास गरेका छन् त्यो प्रयासको प्रशंसा नगरी बस्न सकिन्न ।

आमुख–
पाल्पा, श्रीनगरको काखमा बसेको एउटा सुन्दर साथै ऐतिहाँसिक जिल्लामा जन्मेकी गंगा लिगलको साहित्यिक व्यक्तित्वको बारेमा मैले धेरै चर्चा गरिसकेको छु । तिनै कुराहरू मैले यहाँ दोहोर्याउन चाहाँदिन । उनको कविताको फुरन कसरी थालनी भयो ? यस प्रश्नको उत्तर खोज्दा पाल्पाको प्राकृतिक सुन्दरता, उनको बाल्यकाल र सधैं एकै साथ खेल्ने मिल्ने एउटी बालसखाको चित्रण हुनु आवश्यक देखिन्छ ।