निबन्ध

गाई जात्रा नेवार समुदायको एक मौलिक तथा विशिष्ठ सांस्कृतिक पर्व हो । नेपाल भाषामा यो परम्परालाई ‘सापारु’ भनिन्छ । यो पर्व वर्षेनी भाद्र शुक्ल प्रतिपदाको दिन मनाइन्छ । सडकमा पङ्तिवद्ध भएर मृत व्यक्तिका तस्वीर सहित परिक्रमा गरिन्छ । यस क्रममा ढोल, झ्याम्टा बजाउँदै सङ्गीतमय वातावरणमा आकर्षक लाखे नाच पनि नाचिन्छ । नेवार जाति बसोबास गर्ने नेपालका हिमाल, पहाड, तराई क्षेत्रमा पूर्व मेचीदेखि पश्चिम महाकालीसम्म यो पर्व मनाइन्छ ।Read More »गाईजात्रा

कृपया शान्त भएर सुन्नुहोस् कि यो छ आँखे बयान हो । यसलाई सकेसम्म सत्यताका साथ प्रस्तुत गर्ने कोसिस गरिएको छ ।

कमलो मन लिएर गरम पकेट छाम्दै छाप्रोभित्र छिर्छु । साहुनीसँग मुस्कुराउँछु । पकेट देखाउँछु । गिलास समाउन भेट्टाउँछु । बेस्कन ठाडो घाँटी लगाउँछु । सितन चवाउँछु । साहुनीको मुस्कानलाई हृदयमा बसाउँछु । प्रेमले पग्लन्छु ।

जब एउटा वयस्क उमेर हुन्छ उसलाई संसार एक्लैले जित्छु भन्ने भित्रैबाट एउटा छुट्टै नयाँ जोश जागर र आँट हुन्छ चाहे त्यो मानिस, जनावर र पशुपंक्षी नै किन न होस कसैमा पनि ।

नेपालमा संघीयता लागु भएपछि हामीले गाउँ गाउँमा स्थानिय सरकार पायौं । जनताले केही राहत पाएका छन् । विकासका काम सुरु भएका छन् । अब गाउँ वा नगरमा सिंहदरवार संगसंगै सिंहदरवारमा हुनेगरेका विकृति पनि पुगेका छन् ।

जो चोर उसकै ठुलो स्वर भनेर मलाई पो आरोप लाउँछौ तिमी । तिमीलाई के को टेन्सन मैले अवार्ड पाउँदा ?

विश्व मानचित्रलाई नियाल्ने हो भने मेरो देश सिन्धुमा हराएको बिन्दु जस्तै लाग्ला । भौगोलिक हिसाबले सतहीरूपमा हेर्दा सानो जस्तो लाग्ने मेरो देश नेपाल वास्तवमा सानोभन्दा पनि मूल्यवान् छ ।

हामी हण्डर र ठक्कर खाएर चिउरा भइसक्यौँ । तिमी फुलेर चना भयौ । हामी चाम्रेर नासिन्छौँ । तिमी उम्रेर झ्यागिन्छौ ।

ए आमा ! तपाईंले कस्तो छिमेकी जोड्नुभयो ? ऊ हाम्रा लैना गाई-भैंसी ललाईफकाई लग्छ । नदिए धम्क्याउँछ । त्यत्तिले नपुगे छक्याउँछ । र, जसरी होस्, आफ्नो पारेरै छाड्छ ।

१ परिचयः मानसरोवर तीर्थ चीनको स्वशासित तिव्वतमा पर्दछ । मानसरोवरयात्रा लाने कुनै ट्राभलमा तोकिएको शुल्क दिए पछि आ-आफ्नो पासपोर्ट उक्त ट्राभलमा जम्मा गर्नु पर्छ । १०/१५ दिनपछि सामूहिक भिसा लागेर आएपश्चात जान पाइन्छ । विभिन्न ट्राभल्सहरू छन् जस्तो नमस्ते होलिडे टूर एण्ड ट्रेक प्रा लि, हिमालय टुर एण्ड ट्राभल आदि । १० देखि १२ दिनसम्मको यात्रा हुन्छ ।

यो घटना हामी पृथ्वीनारायण क्याम्पसमा आई.ए. पढ्दै गर्दा ५१/५२ सालतिरको हो। हामी चार जना साथीहरू म, शिव, सरोज र अर्को एक जना थियौं, क्षमा चाहन्छु धेरै पुरानो संस्मरण हुनाले नाम याद भएन, छुट्टी मनाउन भनी कास्कीकै चमेरे गुफातर्फ प्रस्थान गर्यौं।

ए गीता म्याडम ! तपाईँले ठानेजस्तो नेतानेतृ बन्न सजिलो छैन । अनेकन् सोपानहरू उक्लेपछि मात्र त्यस स्थानमा पुगिन्छ । त्यसका लागि कर्म गर्नसक्नुपर्छ । बिनाकर्म नेतानेतृले सुखानुभूति पाएका छैनन् ।

आम्दानी घटेको छ । महङ्गीले आकाश पाताल एक पारेको छ । भूकम्पले आम्दानी सुकायो । आम्दानीमै लागेको नाकाबन्दीले खर्च मात्र बढ्ने गरायो । जीवन नै उकुसमुकुस पारेको छ । दुःख वारि ल्याएको छ । सुख जति नदी पारि तारेको छ ।

रगत बगाउँदा पुगेन । ज्यानै दिँदा मन बुझेन । एकएक गर्दै एक दशकमा हजार-हजार मुटुहरू पड्किए । सिउँदो पुछिने र भाग्य मेटिनेहरू गनिसाध्य भएनन् ।

जम्ला हात गरेर मात्र हुन्न । चाकरी-चाप्लुसीले मात्र पुग्दैन । द्रव्यदान गर्ने हिम्मत छैन भने ढोका नढकढक्याउँदै बेस हुन्छ ।

मर्यादा पुरुषोत्तम भगवान श्रीरामको जन्मभूमि बारेको विषयमा दुई देशीय विवादको सत्य तथ्यबारे आफ्नो कौतुहलता समाधान गर्न हेतु हातमा एकतारे बोकेर ‘नारायण–नारायण’को भक्ति भजन गाउँदै देवर्षि नारद विष्णुलोकमा आइपुग्छन् ।

सपना सबैले देख्छ पुरा कति हुन्छ कति हुदैन फरक पाटो हो । सङ्घर्ष सबैले गर्दछन् – फरक कतिले मनदेखि त कसले तनदेखि पुराउने कोसिस गर्दछन् । तर कुरा जब सफलताको आउँछ थोरैले मात्र चाखेको हुन्छ ।

फरक परिवेशमा मनमा अनेक कुतूहलता लिएर यात्रा गर्दाको मज्जा बेग्लै हुन्छ । जीवन सोचे झै छैन र त सोचे जस्तै बनाउन प्रयासरत रहन्छ मान्छे ।

(क) सप्तरीमा पनि आफ्नो साहित्यिक–सांस्कृतिक परम्परा थियो । त्यस परम्परालाई स्थानीय स्कुल तथा कलेजका शिक्षक–प्राध्यापक तथा विद्यार्थीहरूले अघि बढाउँदै आएका थिए । पञ्चायती शासन आरम्भ भएपछि त्यसमा गतिशीलता आएको र त्यहाँ खासखास अवसरमा साहित्यिक–सांस्कृतिक कार्यक्रम हुँदै आएको कुरा मैले त्यहाँ गएर बस्न थालेपछि थाहा पाएको थिएँ ।