हाम्रो बारेमा

I am not sure this site has been closed or not functioning, no response has been received from the site.

कविता र गजलबारे केही घोत्ल्याइँ
होम सुवेदी
नेपाली कविताको इतिहासमा देवकोटापछि निकै खडेरी परेको अनुभव भएको थियो । गद्य कवितामा मोहन कोइराला, द्वारिका श्रेष्ठ, वैरागी काइँला, ईश्वरबल्लभ जस्ता गद्य कविताका हस्तीहरु आएका हुन् तापनि तिनका कवितामा सुकोमलता र बोधगम्यता एवम् सम्प्रेषणीयताको महामारी नै थियो भन्दा अन्यथा हुन्न । त्यसको ह्याङ अहिले पनि केही कविहरुमा रहेकै छ । दुरुह, कृत्रिम, अस्पष्ट, चित्रात्मक, अर्थबोधमा समस्या, भन्न खोजिएको कुरा नबुझिने, नबुझिनु नै विशेषता हो भनेर पन्छनु पर्ने, अर्थन वर्थका प्रलापहरुले पाठक र समीक्षकहरु यस कालका कविताहरुबाट हैरान भएको कुरा तत्कालीन कतिपय पाठक र समीक्षका कथनहरुबाट बोध हुन्छ । कथ्यको जेभाँतीका गनथन र दुर्बाेध्यताको पौलले ढाकेको नेपाली कविताको खच्किएको परम्परालाई उकास्नु सहज थिएन । उनीहरुबाट आफूबाहेकको कित्ताका कवितालाई सोझै नभए पनि भित्रभित्रबाट दुरुत्साहित गरेको बोध हुने गथ्र्याे । पाठकले सजिलो गरी बुझ्ने, रमणीय एवम् बोधगम्य, सुमधुर र कविता जस्ता कविता २०२० सालदेखि २०५० सालसम्म मूल रुपमा पाएनन् । खाली हाडे ओखर मात्र पाए खान खोज्दा दाँत नै उछिट्टिने हाडे ओखर जस्ता । यसो भनिरहँदा कतिपय त्यही मार्गीहरुलाई खट्कन सक्ला तर यथार्थ त्यही हो । अपवादका रुपमा भूपि सेरचन, पारिजात, रमेश विकलहरु यस कालखण्डमा पनि सक्रिय नै थिए तर मूल भँगालोले यिनीहरुलाई किनारा लगाएको थियो । मोहन कोइलारा र उनैको तप्कामा फलेका फर्सीका जराहरुले नेपाली कवितामा रुख्याएको थियो, कविताको जमिन जर्राे बनाएको थियो ।
सडक कविता क्रान्ति (२०३८) पछि नै नेपाली कवितामा अस्पष्ट र दुरुह बाटो छाड्न थालेको भए पनि ५० सालपछि मात्र पुराना लीला र चमत्कारीहरुको कविताले ओगटेको बाटोमा कविताको पुनरुदय भएको हो । जब नेपाली साहित्यमा गजलको पुनरुदय भयो अनि यी हाडे ओखरहरु किनारा लाग्दै जान थाले । यस्ता दुर्बाेध्य पाङ्दुरहरुलाई पाखा लगाउन नेपाली भाषामा मोतीराम, लक्ष्मीदत्त पन्त, शम्भुप्रसाद लगायतका गजलगोहरुले थालेको र ओझेलमा परेको गजललाई ज्ञानुवाकर पौडेल, घनश्याम परिश्रमी, देवी पन्थी लगायतका तत्कालीन युवाहरुले ठुलो योगदान गरेका हुन् । जब गजल नै लेख्ने भए मोहन कोइरालाको फर्सीको जराको भाषामा दुर्बाेध्यतामा गजल हुन सक्तैन । सम्प्रेषणीयता त्यसमा चाहिन्छ । यसैले गजलको पुनर्जीवनबाट नेपाली कवितामा पनि सरलता, स्वाभाविकता, कवितात्मकता, लयात्मकता, सुमधुर र सुष्ठु स्वरुप, गेय, प्रेय, आस्वाद्य, आकर्षणीय, लययुक्त, चखिला तथा भावकको मनमा छुन सक्ने रुपका कविताहरुको उदय हुन थालेको हो । सर्वसाधारणमा सम्प्रेषणीयता भएन भने गजलको अर्थ रहेन । यो सबैले बुझेकै कुरा हो । कुनै गद्य कवितामा गजल हुन सक्तैन, गजल भनिएका रचनाहरुमा लयात्मकताको नियमितता हुन्छ । नियमितता भएपछि नै बहर वा कविताको बान्की उघ्रन थाल्छ । यसैले यसपूर्वको यो कविताको तितो र टर्राे स्वरुप सडक कविता क्रान्तिको अवस्थादेखि यसो ओझेलमा पर्न थालेका हो जो स्वाभाविक पनि थियो । एउटा अनुमान गरिहेरौं— आज भन्दा दुई तिन हजार वर्ष अघिका पूर्वतिरका वाल्मीकि, व्यास, कालीदास, भारवी, भवभूति आदि र उता पश्चिमका होमर, मिल्टन, सेक्सपियर र बाइरन आदि कविहरुले आफ्ना कविताहरु मोहन कोइरालाकै कविताका जस्ता लेखेको भए तिनका कविता आज कसले बुझ्थे र पढ्थे ? भयो गाली ठानिएला । स्वादरहित, आत्मालापी, भ्रमित मानसिकताका उपजका रुपमा ती र त्यस पन्थका कवितालाई लिनु पर्छ । यस भन्दा उता भनियो भने अझ पनि यसपन्थमा लागेकाहरुबाट हप्की आउन सक्छ ।
२०४० सालदेखि यता भने यो दुरुह प्रवृत्तिको अवसानको घडी देखिन थालेकोले नेपाली कवितामा पुनः सास पलाउन थालेको देखिन्छ । अनि जसको असल परिणामको दृश्य आज अरु तिस वर्ष जति बित्दा नबित्दै छर्लङ्ग देखिन थालेको पनि छ । ठुला ठुला हुन्डरी आएर पनि माधव घिमिरे हल्लिएनन्, भानुभक्त पोखरेल विचलित भएनन् । भरतराज पन्त, भरतराज शर्मा मन्थलीय, चन्द्रप्रसाद नेउपाने, रमेश खकुरेल, निर्माेही व्यास, गोविन्द विनोदी, मुकुन्द शर्मा, कोमलप्रसाद पोखरेल आदि आदिलाई हावाले हल्लाएन बरु हावा नै पाखा लाग्यो । भन्नुको तात्पर्य नेपाली कविताको इतिहासमा देखिएको विचलको कठोरताले भरिएको कालो बादल आफैं पाखा लाग्दै गयो ।
यसको तात्पर्य २०४० पछिको नेपाली कविता सबै उच्च र स्तरीय वा बोधगम्य छ भन्न खोजिएको पनि हैन । यस चरणमा खास गरी गजलको विकास धुमधाम भएको छ । गजल भनेको लयात्मकतायक्त मधुर, गेय र भावयुक्त हुन्छ । गजल वास्तवमा नारीलाई र कमनीय प्रेमलाई चमत्कारिकतालाई केन्द्रमा राखेर लेखिने रचनाहरु हुन् । नेपाली कविताको विकासमा देखिएको तत्कालीन दुर्बोध्यताको विरुद्धमा गजलको उदय भएको भने पनि हुने स्थिति छ । सहरबाट, गाउँ ठाउँबाट, खास गरी युवा युवतीहरुका कलम गजलमा छापछाप्ती भएका छन् । पत्रपत्रिकाको धुमधाम प्रकाशनले स्थानीय रुपमा एफएम रेडियोको सुगम उपलब्धता, मञ्चको सहज प्रयोग, वेव साइटहरुको सर्वसुलभता, सामाजिक सञ्जालको सहज प्राप्ति जस्ता कारणबाट गजल र कविताहरुको यसपछि धुमधाम विकास भएको छ । गजलका लागि ठुलो अभ्यास र अध्ययनको खाँचो नपर्दा पनि हुन्छ । तुकबन्दीमा अलिकति ध्यान, काफियाको विशेष मिलान, भाव चयन र गेयताका लागि उपयुक्त विधानबाट गजलको निर्माण हुन सक्छ । गजल भनेका नारीमधुर प्रेम, भावुकता, प्रेमका आग्रह, प्रीतिजन्य पीडा, वियोग, छटपटी आदि अवस्थासँग निकट हो तापनि अहिले यस सीमामा र यसबाट अझ परपर पनि गजल रहेको कारणले गजलको क्षेत्र विस्तार भएको छ । देश, अन्तर्देशका विविध परिवेश, परिस्थिति, प्रकृतिका विविध पक्ष र प्रेम र नारीइतर मानवीय स्वभाव स्वरुप आदिमा समेत गजल छाप्छाप्ती लेखिएको अवस्थामा गजलको सीमा व्यापक भएको कुरा स्वीकार गर्नै पर्छ । गजललाई बहरबद्ध गर्नु हो भने केही कठिनाइ अवश्य नै पर्छ यसको सृजनमा तर साधारण लयात्मकता र काफिया आदिकै मिलानबाट समेत गजलको आकार बन्न सक्ने हुँदा यतातिर अहिले धुमधाम आकर्षण बढेको छ । आकारमा पनि खासै लामो नहुने लेख्न ह्रस्वदीर्घका रगणतगणका मारबाट केही सहज हुने हुँदा छन्द कविता भन्दा गजल सरल बुझिन्छ । तर बहरबद्ध गजलको लेखनका लागि भने यो मेरो कथन अपरिपक्व हुन सक्छ । मलाई यो हेक्का छ ।
बाँकी फेरि