डा. गोविन्दराज भट्टराई

यो असीम ब्रह्माण्डमा
करोडौं वर्षको यात्राको अन्त्यमा

मिथिलाञ्चलको राजधानीमा उत्रिँदा एउटा स्वच्छ, घमाइलो संसारमा पुगेजस्तो भयो । काठमाडौंको धूवाँ र धूलो त्यसमाथिको लामो झरीले निस्सासिएका हेमन्त र म । पहिलोपल्ट उपत्यकाबाहिर उडेकी बार्बरा । हवाईमैदान वरिपरिको विस्तृति टाढाबाट उठेका घरबस्ती हेर्दै हामी सहर पस्यौं । सहर घुम्ने इच्छा थियो, समय थिएन तर पनि यी टाढाबाट आएकी नेपालप्रेमी विदुषीलाई पहिलोपल्ट जनकपुर ओराल्न पाउँदा नेल्टालाई कम खुसी लागेको होइन ।

कृष्णचन्द्रसिंह प्रधानको देहावसानले साहित्य जगत्मा ठूलो रिक्तता उत्पन्न गरेको छ । उहाँको अन्त्यकाल अप्रत्याशित भएकाले हामी चल्दाचल्दै अचानक रोकिएजस्ता भएका छौँ । उहाँको जीवनकालमा गर्ने भनी थालिएका तीनवटा ठूलाठूला कर्म थिए । त्यसो त ती कर्मको सोच र तयारी अघिदेखि नै भएको थियो । असार ९ गते तिनीहरूको अन्तिम स्वरूप खिचेका थियौँ- पुस्तुनजी, उहाँ र म धेरै बसेर छुटेका थियौँ ।

यता साउन महिना ढल्न आँटेको छ, अझै पानी परेको छैन । काठमाडौँको आकाशमा कताकति बादलका टाटा देखिन्छन् । अलिकति आश लाग्छ तर ती प्रत्येक दिन देखिन्छन्, बिलाउँछन् । सगर डढेर सन्ध्या रातो हुन्छ

त्रिभुवन विमानस्थलबाट बैंकक ताकेर थाईएअर अकासियो । हेर्दाहेर्दै साउनको कालो बादलभित्र जहाज डुबेपछि मेरो मन पनि सन्देहको बादलमा मडारिन थाल्यो । सन्देह तीव्र हुँदै गयो । हर्मन हेस्सेको सिद्धार्थ पढ्न था

हाम्रो रूस यात्रा पूर्णरूपले साहित्यिक उद्देश्यको थियो । त्यसैले यास्नाया पोल्याना पुगेर फर्केपछि हाम्रो हृदयमा टाल्स्टाय भरिए । अघि पनि थिए, आज झन् प्रगाढ भएर बसे । उनलाई भेटेर फर्किएपछि मनमा अरू तिर्खा उठे । अब गोर्कीलाई यसैगरी भेट्न पाए, पुस्किनकोमा पुग्न पाए, चेखवलाई हेर्न पाए, अरू पनि धेरै छन्, ती महान स्रष्टाहरू नाबाकोन, लेर्मोन्तोव, दोस्तोएब्स्की, सोल्झेनित्सन । तर एकरातको छोटो निद्रा छ, यति धेरै सपना कहाँ फिजाउन सकिएला ? तैपनि उत्साहले हाम्रो मन ठेगानमा थिएन । पुस्किनमा पुगेर यो अडियो ।

मस्को सहरमा ब्युँझदा मन फूलको थुँगा भएको छ । हरिया रूखलाई छोएर उड्ने सिरसिरे बतासले होला, पातलो भुइँकुहिराको प्वाँखजस्तो सिमलको भुवाले होला । ओसिला काला सडकमा कमिलाका ताँती बग्न थालेका छन् । हाम्रो लाम्घारे बस त्यसैमा मिसियो ।

उत्तरी पर्वतीय विश्वविद्यालय ‘नर्थ इस्टर्न हिल युनिभर्सिटी’ (नेहु) मा आयोजित चारदिने अन्तर्राष्ट्रिय भाषाविज्ञान सम्मेलनमा भाग लिन जाने हाम्रो पुरानो निर्णय थियो । त्रिविको तर्फबाट लेखनाथ शर्मा पाठक र मलाई यो सौभाग्य मिलेको थियो । मेरानिम्ति सिलाङको यो पहिलो यात्रा थियो ।

शिवरात्रिको अवसरमा कसरी अर्को शिवरात्रि पर्व उठयो ! तीन दिन तीन रात, अङ्ग्रेजीको धुनी जगाउन आएकाहरू, ताप्न आएकाहरू । भारत र बङ्गलादेशबाट, पाकिस्तान र श्रीलङ्काबाट मात्र होइन ! टाढाटाढाबाट जापानका एक हूल, उता हङकङ, युनाइटेड अरब इमिरेटस्, कतार, इरान मात्र होइन परपरका बेलायत र अमेरिकादेखिका अङ्ग्रेजीप्रेमीहरूको हूल काठमाडौं ओर्लियो । नेपालका ४६ जिल्लाबाट धारो लाग्यो- सात सय अङ्ग्रेजीप्रेमी तीन दिन तीन रात, कत्रो पर्व ! प्राथमिक तहदेखि विश्वविद्यालयसम्मैका कुनै विषयमा नेपालमा यत्रो सम्मेलन भएको थाहा छैन !

आज डेरिडाको पहिलो बर्खान्त आउनै लागेको छ । जीवनभरि उच्छेदनको दर्शन र क्रान्तिकारी चिन्तन लिएर हिँडेका डेरिडा अन्तिम दिनहरूमा प्राचीन मूल्य र आदर्शतिर फर्केका थिए । आपसी मेलमिलाप र क्षमाद्वारा विश्वबन्धुत्वको स्थापना गर्न उनी प्रयत्नशील थिए । यसबेला हामीलाई उनको सम्झनाले सताउनु स्वाभाविक लाग्दछ किनभने तिनै मूल्यहरूको अभावले जगत जर्जर हुँदैछ ।

यो समय शक्तिशाली नेपाली कविताले हामीलाई छोइरहेको छ । अलि अघि आरएम डंगोलको दसगजावारि उभिएर आयो, शंकर कोइरालाको निर्वस्त्र नगरीमा, त्यसपछि नवराज सुब्बाको बीच बाटोमा ब्युँझेर । अघिल्लो महिना विमोचित मोहन कोइरालाको अन्तिम काव्य सिमसारका राजदूतले नेपाली कवितामा विशिष्ट उचाइ छोयो । यसैबेला सिमानापारि -सिक्किम) बाट वीरभद्र कार्की ढोलीको समाधि अक्षरहरू, प्रवीण राई जुमेलीको इम्पास्टो अक्षर यहाँ आइपुगे ।

आज म पनि, हे बूढा भानुभक्त, तिम्रो सम्झनाले यो तीर्थस्थलमा आइपुगेको छु ।

क्यान्टरबरी कथिड्रलको दर्शन गर्ने उद्देश्य लिएर हामी बेलायतको दक्षिणपूर्वी किनारतिर लाग्यौँ । यो क्रिस्चियन चर्चको सबैभन्दा ठूलो संरचना जसको प्रमुखमा आर्चविशप नियुक्त हुने ठाउँ । अतीतका १५ सय वर्षदेखि निर्माण र पुनर्निर्माण भोगिरहेको बेलायतकै एक महानतम कथिड्रल, दर्शनका लागि कहलिएको स्थान क्यान्टरबरी ।

मलाई घेरै लामो सपनाको भूमि टेक्ने अवसर प्राप्त भयो । इतिहास र भूगोलका पृष्ठमा अनेकपल्ट यस भूमिको नाम उच्चारण गर्‍यौं, डोभर बिचदेखि इन्भर्नेससम्मका सयौं नाम कण्ठ गर्‍यौं । यहा“ कत्राकत्रा आविष्कार भए, कत्रा दर्शनचिन्तन र गौरवगाथाका झन्डा फहराइए, विश्व रङ्गमञ्चमा बेलायत उभि“दा सधै“ नेपालीस“गै थियो । यस्तो भूमि धेरै नेपालीको सपनामा उनिएर आउनु स्वाभाविक हो ।