पुस्तक/कृति समीक्षा

दुई दशक अघिदेखि विशेष गरी कविता, गीत, गजल र लघुकथाको फाँटमा फुटकर रूपमा उदाउँदै कृतिकारका रूपमा ‘हमर मनोरथ’ नामक कृति प्रकाशन गराएका देवकरण माझी नेपाली र मैथिली भाषामा सराबरी कलम चलाउने सर्जक हुन् ।

दिनहुँ पत्रिकामा अशुभ समाचार देखेर दिक्क लाग्छ
सत्तामा पुगेका देश लुट्ने गद्दार देखेर दिक्क लाग्छ
हजारौं जनताको आहुतीको खै क्षमा याचना ! सम्बोधन?
तिनै निष्ठुरी हत्याराको सरकार देखेर दिक्क लाग्छ

१. “भूमिकामा राममणि” पुस्तकको बाह्य स्वरूपब

“भूमिकामा राममणि” पुस्तकको अग्रपृष्ठमा एक वृद्ध व्यक्तिको आकर्षक तस्वीर छ । त्यहाँ तल लेखिएको छ- “भूमिकामा राममणि” सम्पादक – हरि गौतम ।

१. शुरुआत

धेरै समय भयो साहित्यकार मित्र राजेश विद्रोहीमार्फत् एउटा सानो आकारको पुस्तक हात परेको ।

नेपाली र मैथिली साहित्यमा नाटक, एकाङ्की, आख्यान, निबन्ध, कविता र समालोचना फाँटमा उदाउँदै गरेका उदयपुरे प्रतिभाको नाम हो– नन्दलाल आचार्य ।

सामाजिक सञ्जालमा भर्च्युअल चिनजानका धेरै अग्रज तथा समकालीन साथीहरू हुनुहुन्छ साहित्य क्षेत्रका। ती मध्ये एक मेरा आदरणीय अग्रज दाजु हुनुहुन्छ हरि अधिकारी।

यस समालोचनात्मक लेखमा स्वामीजी भनेर अरुण स्वामीजीलाई र आचार्यजी भनेर भगवान  रजनीश ओशोलाई भनेको छु । उहाँहरु दुबैलाई सादर नमन गर्दै सुरु गरौँ यी भावनाहरुबाट । स्वामीजी देख्दा आफुलाई अनुभूति भएका कुराहरुबाट । 

बिसौनी वल्तिरैबाट भेटेँ भेष रिजाल यी
उम्दा साहित्यका स्रष्टा देखेँ भेष रिजाल यी
पूर्व पश्चिमको यात्रा, यात्रा दक्षिणको पनि
नेपाली वाङ्‌मयी उर्जा लेखेँ भेष रिजाल यी।
अनुष्टुप, मुक्तक

मैथिली आ नेपाली साहित्यक विविध विधा पर कलम चलाबऽ बला विनीत ठाकुरक बहुआयामिक साहित्यिक व्यक्तित्व प्रखर रुपेँ अग्रसारित भऽ रहल छन्हि ।

परिचय –
विवेच्य विषयवस्तुको चित्रात्मक वर्णन कला, विश्लेषणत्मक क्षमता, तार्किकता र खरो अभिव्यक्ति नै पूर्णप्रसाद अधिकारीका नैबन्धिक विशोषता हुन् ।”
–केदारनाथ खनाल

केदार संकेत सुनुवारजीसँग मेरो दशक पुरानो चिनजान छ। शब्दसिर्जनाले भर्च्युअल दुनियाँमा भेटिएर हामी आजपर्यन्त न्यानो र आत्मीय मित्रतामा बाँधिएका छौँ ।

परिचय –

भेटिन्छिन् साधना लक्ष्मी श्रमवीर प्रसाधना
सारा प्रगतिमा जुट्ने देवता श्रमसाधना

असङ्ख्य मौरीहरूको अथक परिश्रमपछि अमृततुल्य मह चाकामा भरिए जसरी अनेकौं अथकित सर्जकहरूका साहित्यिक सिर्जनाले साहित्यभण्डार भरिने कार्य निरन्तर चलिरहेको छ । यस्तै एक अथकित स्रष्टा हुनुहुन्छ, राममणि पोखरेल !

साहित्यिक सर्जक राममणि पोखरेलको उमेरगत, अनुभवगत र सरसंगतको दाँजोमा म एकदमै मामुली मान्छे हुँ । उहाँको छोरानाति कहलिने काँचो माटो नै हुँ । यत्तिखेरसम्ममा म कसैका साहित्यिक कृतिको भूमिका लेख्ने हैसियतमा पनि पुगेको छैन ।

हो जिन्दगी अद्भुत एक सृष्टि
चल्ने कुनै आकृति तुल्य दृष्टि
आरोह हुन् या अवरोह धेर
बन्यो यही जीवन गाँसिएर

डा. स्व द्रेणकुमार उपाध्यायको २०६७ सालमा मीरादेवी पौडेलको प्रकाशकत्वमा प्रकाशित पुस्तक हो ‘सवाई काव्यको सैद्धान्तिक परिचय’ । यो कृति आकारमा सानो भएर पनि कृतिले समेटेको विषय अत्यन्त महत्वको र विषद किसिमको रहेको छ । नेपाली साहित्यको फाँटमा सवाई साहित्य एक अलग विशेषता बोकेको साहित्यिक फाँट हो जसको आफ्नै परम्परा, इतिहास र साक्षी छ । सवाईका बारेमा कृतिकार स्वयंको प्राक्कथन र प्रकाशिकाको सानो प्रकाशकीय मन्तव्यका साथ यो कृतिमा सवाईको सिद्धान्तलाई केलाउन चिनाउने र यसको नेपाली साहित्यमा के कस्तो इतिहास छ त्यस कुरालाई पर्घेल्न खोजिएको छ ।

समाजका जल्दाबल्दा परिस्थिति र घटनालाई कथानक बनाई कथा लेख्ने कथाकार मनोहर कुमार पोखरेलको समाचार शैलीमा लेखिएको ‘समाचार’ कथामा वर्तमान परिस्थितिमा आम युवाहरूको भोगाइलाई हुबहु लेखोट गरिएको छ ।

मनमा आँधी चलाउने खालको नियतिले ठगिएको परिस्थिति समेट्ने ध्येयले सिर्जित ‘समाचार’ कथाले साहित्यको क्षेत्रमा नवीनता भित्र्याएको छ । हातमुख जोर्ने क्रममा विदेसिँदाको पीडा कथामा वर्णित छ । सोचेजस्तो नहुने, नियतिले पढाएजस्तो मात्रै हुने र समग्रमा सम्झौतामा जीवन बाँच्नुपर्ने अवस्थालाई सफलताका साथ चित्रण गर्ने क्रममा कथाले आकार लिएको देखिन्छ ।

परिचय–
होनहार प्रतिभा कमल आचार्यजी (वि.सं.२०००)को ७५औं जन्म दिनको अवसरमा दुईओटा कीर्तिहरू ‘‘कोसेली’’(२०७५) र ‘‘व्यवहारिक दर्पण’’ (२०७५) विमोचनमा आए । त्यसै दिन विमोचन समारोहमा म पनि सहभागी हुने मौका पाएको थिएँ । उहाँ मसँग पूर्व परिचित भए पनि उहाँको कवित्व शक्तिको बारेमा मलाई थाहा थिएन । उमेरको हिसावले उहाँ मेरो दाज्यू नै पर्नुहुन्छ भने भावनात्मक रूपमा उहाँ मेरो सहृदयी मित्र हुनुहुन्छ ।