• भलाकुसारी
  • मझेरी छनौट
  • ट्विटरमा
  • फेसबुकमा
  • रचना प्रकाशन गर्दा
  • प्रतिकृया
  • हाम्रो बारेमा
  • हिज्जे संशोधन
Home

मझेरी आकर्षण

  • पछिल्ला रचनाहरू
  • नयाँ लेख/रचना पढ्नुहोस्
  • लेखक/विधा/स्रोत सूची
  • साहित्यिक सूचना/समाचार
  • कथा
  • कविता
  • गजल
  • गीत

फेसबुक एकाउन्टबाट लग-इन

लग-इन (भित्र)

  • Create new account
  • Request new password

विधा सूची

  • कथा
  • आधुनिक कथा
  • सामाजिक कथा
  • लघु कथा
  • मनोविश्लेषणात्मक कथा
  • पौराणिक कथा
  • बाल कथा
  • लोक कथा
  • अनूदित कथा
  • विज्ञान कथा
  • हास्य कथा
  • सूत्रकथा
  • पत्रात्मक कथा
  • अन्य बिधा (कथा)
  • कविता
  • गद्य कविता
  • छन्द कविता
  • पद्य कविता
  • राष्ट्रिय कविता
  • बाल कविता
  • गीति कविता
  • पौराणिक कविता
  • हास्यव्यङ्ग्य कविता
  • भक्ति कविता
  • अनूदित कविता
  • अन्य विधा ( कविता)
  • गीत
  • लोकगीत
  • आधुनिक गीत
  • पुराना गीत
  • बाल गीत
  • चलचित्रका गीत
  • स्वदेश गीत
  • पप गीत
  • गजल (गीत)
  • अनूदित गीत
  • निबन्ध
  • हास्यव्यङ्ग्य
  • वर्णनात्मक निबन्ध
  • वैयक्तिक निबन्ध
  • लघु निबन्ध
  • विचारात्मक निबन्ध
  • पत्रात्मक निबन्ध
  • संस्मरण
  • नियात्रा
  • भावनात्मक निबन्ध
  • अनुभूति/मनोन्यास
  • अन्य विधा (निबन्ध)
  • विश्लेषण/समालोचना
  • सामाजिक समीक्षा
  • भाषा/साहित्य समीक्षा
  • ऐतिहासिक समीक्षा
  • सांस्कृतिक समीक्षा
  • संगीत/कला समीक्षा
  • व्यक्तित्व समीक्षा
  • पुस्तक/कृति समीक्षा
  • साहित्यिक खोजपत्र
  • भौगोलिक समीक्षा
  • शैक्षिक समीक्षा
  • राजनीतिक विश्लेषण
  • आध्यात्मिक विश्लेशण
  • सूचना प्रविधि
  • वैज्ञानिक समीक्षा
  • अन्य विश्लेषण
  • सूचना/समाचार/बहस
  • सूचना/विज्ञप्ति
  • कला/साहित्य समाचार
  • साहित्यिक छलफल
  • साहित्यिक रिपोर्ट
  • नाटक/एकाङ्की
  • नाटक
  • बाल एकाङ्की
  • संवाद
  • अन्य विधा
  • गजल
  • मुक्तक
  • हाइकु
  • सेन्र्यू
  • ताङ्का
  • सेदोका
  • सनेट
  • अन्य
  • विविध भाषाका रचना
  • संस्कृत भाषा
  • मैथिली भाषा
  • भोजपुरी भाषा
  • नेवारी भाषा
  • तामाङ् भाषा
  • लिम्बू भाषा
  • बान्तावा भाषा
  • थारू भाषा
  • अवधी भाषा
  • कुलुङ भाषा
  • शेर्पा भाषा
  • धिमाल भाषा
  • राना भाषा

नेपालको सङ्गीत क्षेत्र र सिर्जन अविरलको पुस्तक

kbs — Sat, 01/17/2009 - 20:59

  • संगीत/कला समीक्षा
  • मदनमणि दीक्षित
  • रचना द्वैमासिक

पुराना सम्झना केलाउँदा सङ्गीत क्षेत्रका मेलवादेवी, मित्रसेन, तथा नेपालका आदि गायक सेतुराम बारे सम्झना हुन्छ । यी तिनै जना प्रसिद्ध गायक गायिकाका कलकत्तामा रेकर्ड गरिएका ग्रामोफोन रेकर्डहरू हाम्रो घर गहिरीधारा र विशालनगरमा बज्ने गर्थे र म आनन्दसाथ सुन्ने गर्थें । नेपाली सङ्गीतका पहिलो गायक भारतको भाक्सुका नेपाली गायक माष्टर मित्रसेनको अवसान भइसकेको थियो । त्यस्तै मेलवादेवी काठमाडौं छोडेर कलकत्तामा बस्ने गरेकी थिइन् । यो अवधिको बीचमा मेरा जेठा पितृव्य श्री राममणि आचार्य दीक्षितले आफ्नो घरमा सङ्गीत र सितार वादन सुन्ने कार्यक्रम आयोजना गर्नुभयो । त्यो आयोजनामा उस्ताद साहिंला भन्ने अष्टमान श्रेष्टलाई बोलाइएको थियो । ३६-३७ वर्षका ती उस्ताद काठमाडौंको देव पाटनमा बस्दथे । म ६ वर्षो थिएँ हुँला, तिनले गाएको ''कालो ठेकी नारन काली काठको'' लाई अझै पनि राम्रोसँग सम्झन्छु ।
तिनताक काठमाडौंका मन्दिरहरूको प्राङ्गणबाहिरका ढोकाछेउका सत्तलमा गायकहरू गीत र भजन गाउने
गर्थे । मित्रसेन भारतका भए । मेलवादेवी चन्द्र शमशेरकी दरवारिया केटी भइन् । उस्ताद साहिंला सत्तलमा बसेर भजन गाउन र कसैले बोलाएको खण्डमा निजको घरमा गएर सङ्गीत सुनाउने गर्थे । संवत् १९९१-९२ को कुरा हो । बारा जिल्लाको आफ्नो मौजा बहुअरिया रहँदा त्यहाँका युवक -जेठ रैयत) वैजनाथ अहिर उत्तरप्रदेशमा शास्त्रीय सङ्गीतको शिक्षा र तालिम लिएर प्रसिद्ध गायक भई फर्किएका थिए । तिनका गीत मैले सुन्ने गरेको थिएँ । त्यस्तै, पछि गएर मेरो विवाह भएपछि (संवत् १९९५) मैले ससुराली पिपरा विर्तामा रामप्रसाद रायका सङ्गीतहरू संवत् १९९८-९९ तिर सुन्ने गरेको हुँ । तराईका यी दुवै गायक सितार बजाउनेमा पनि विख्यात रहेका थिए ।
प्रधानमन्त्री जङ्गबहादुर राणाको समयमा वा तिनीपछि रणोद्दीपको समयमा नेपालमा गीत गाउने के प्रथा थियो भन्ने बारे मलाई थाहा छैन । तर पछि गएर राणा प्रधानमन्त्रीहरूलाई जाडोको समयमा शिकार खेल्न पर्ूव वा पश्चिम तराईतिर जाँदा शिकार क्याम्पको ठूलो पालमा बनारस, लखनउबाट बोलाइएका गायिका वेश्याहरू र तिनका साजिन्दाहरूका शास्त्रीय संगीत झण्डै हरेक वर्षनै सुन्ने गर्थे भन्ने कुरा मैले बाल्यकालमा नै आफ्ना पितृव्यहरूबाट सुन्ने गरेको थिएँ । ती गायिकाहरू ठूमरी र शास्त्रीय संगीतहरू गाउने गर्थे । नेपालभित्र तिनका नृत्य वर्जित रहने गर्‍यो-भारदारहरूको नैतिकतामा विचलन नहोस् भन्ने हेतुले होला । बनारसमा संवत १९९५ मा मेरो विवाह हुँदा भारतप्रसिद्ध तवलावादक कण्ठे महाराजले ''प्रभु चन्द्र शमशेरको आवाज यो तवलाबाट निकालेर सुनाउँ कि'' भनि विष्णु शमशेरसित सोधेका थिए । तिनले सुनाए र बकस पनि पाए । त्यस्तै बनारसका विख्यात नृत्यकार चौबे महाराजका पिता, तारा, अलकानन्दा र सितारा-अभिनेतृ र नृत्यकारहरू तथा तिनका दाजुका पिताले मेरा पिताकी फुपुकी वालविधवी छोरीसित गोप्य विवाह गरी काठमाडौंबाट वाराणसी लगेका थिए । तिनकी माइली छोरी ताराले वनारसबाट काठमाडौं आएर''राजा त्रिभुवनको दरबारमा मैले गाना गाएर नाचेकी थिएँ, ती राजाले मलाई आफ्नो काखमा बस्न बोलाएका थिए तर म गइन'' भनी मैरै सामुन्ने भनेकी हुन् ।
श्री वालकृष्ण समको ''प्रेम-पिण्ड'' भन्ने नाटकमा पनि दरवारमा सुसारे केटीहरूलाई नाच्ने गाउने र नाटकमा अभिनय गर्ने तालिम दिइन्थ्यो र धेरैजसो नाटक पारसी भाषामा लेखिन्थे र खेलिन्थे भनी उल्लेख गर्नुभएको छ ।
चितवन नारायणगढका सिर्जन अविरलको ''आदि गायक सेतुरामदेखि दिलमाया खातीसम्म'' भन्ने १०६ पेजको पुस्तक केही दिन अघि मेरो हात पर्‍यो । त्यसमा भूमिका लेखकको लेखले नेपाली भाषामा संस्कृत शब्दका साह्रै अशुद्ध रूप प्रयोग गरेको वाहेक सिर्जन अविरलका लेखहरू भने शोधपरक र विचारोत्तेजक देखिए । पाएकै दिन मैले आद्योपान्त पढें । नेपालको सांगीतिक इतिहासमा यो पुस्तक आफ्नो खालको पहिलो हो कि भन्ने मेरो शंका छ ।
सेतुरामको 'जता हेर्‍यो उतै मेरा नजरमा राम प्यारा छन्' को सङ्गीत नसुनेको मेरो उमेरका काठमाडौंका को नै हालान् र - साह्रै जनप्रिय गीत थियो त्यो । उस्ताद साहिंलाको 'हातमा बाला नारान् कानमा सुन । माइतीले लाउँदैन । गएको जोवन बहेको पानी फर्केर आउँदैन' अथवा मित्रसेनको 'तिमीसित प्रीति लाउन कानै पक्रें बाबा । मलाई खुत्रुक्कै पार्‍यो जेठान त्रि्रो बैनीले' जस्तो झयाउरे गीतको प्रयोग ती सङ्गीतकार, गायकले गरेका थिए ।
''झन् पर जान्छु लै, लै
झन् माया लाग्छ वरी लै
मोहनी लायौ कि सवारी मेरो रेलैमा'' भन्ने गीत त्यसवेला ग्रामोफोन र रेकर्डर भएका घरमा बज्ने गर्दथ्यो । यी मेलवा देवीलाई मैले ६ वर्षो उमेरमा नवरात्रको नवमीको दिन सिंहदरबारमा चन्द्र शमशेरकी पत्नीले कन्या पूजा गर्दा कुमारी भएर गएको देखेको र सुनेको थिएँ, पछि सन् १९४० मा वाराणसीमा चन्द्रशमशेरकी कान्छी पत्नी वालकुमारी देवीले कोटी हवन गर्दा मेलवा मंगल गीत गाउन आएकी थिइन् मैले सुनेको थिएँ । त्यसपछिका गायक गायिकाहरूमा सिर्जन अविरलले र्सवश्री उर्मिलादेवी श्रेष्ठ, मास्टर रत्नदास प्रकाश, धर्मराज थापा, हर्रि्रसाद रिमाल, अम्बर गुरुङ, नारायण गोपाल र दिलमाया खातीसम्म गरी आफ्नो पुस्तकमा सबै गायकका परिचय र तिनका गीतका टुक्राहरूवारे निकै राम्रो चर्चा गर्नुभएको छ ।
लोक गीतमा वा दोहोरी गीतमा नेपाल प्रसिद्ध छ । पोखरा र पश्चिम नेपालको रोदी घरमा हुने दोहोरी गीत पहाडका बासिन्दाहरूको जीवनकै अंग जस्तो बनेको छ । विहान साँझ बनमा घाँस काट्न जाँदा युवक युवतीहरू वीच गीतहरू चल्दछन् । रातमा अवेरसम्म रोदीघरमा गीतहरू चल्दा युवक र युवतीवीच माया र प्रीतिका गीत्यात्मक आदानप्रदान भई पति पत्नीमा परिणत हुने पनि गर्दछन् । सिर्जन अविरलले यो पक्षमाथि ध्यान दिनुभएको छैन तर जे जती लेख्नुभएको छ, समष्टिमा हर्दा त्यसलाई गायन क्षेत्रको राम्रो उपलब्धि भन्नैपर्छ ।

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
You voted 4. Total votes: 161
  • 2307 reads
Tweet facebook

Post new comment

The content of this field is kept private and will not be shown publicly.
Input format
  • Web page addresses and e-mail addresses turn into links automatically.
  • Allowed HTML tags: <a> <em> <strong> <cite> <code> <ul> <ol> <li> <dl> <dt> <dd>
  • Lines and paragraphs break automatically.
  • Web page addresses and e-mail addresses turn into links automatically.
  • Lines and paragraphs break automatically.

More information about formatting options

CAPTCHA
This question is for testing whether you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.

सामाजिक सञ्जालमा

Follow @Majheri

मझेरी छनौट

  • पुन्य कार्की
  • सुधा मिश्र
  • धर्मराज कोइराला
  • शिवराज कलौनी
  • राजेश अधिकारी

नयाँ प्रतिकृयाहरू

  • भावुक बनायाे
    1 day 8 hours ago
  • सानो आग्रह गरे है सर
    2 days 3 hours ago
  • कत्रो दुर दर्शिता
    6 days 12 hours ago
  • सुनमा सुगन्ध हुने थियो कि
    1 week 3 hours ago
  • appreciate
    4 weeks 6 days ago
  • आभार
    5 weeks 6 hours ago
  • बहुत खुब कहिल्छि ।
    5 weeks 3 days ago
  • आभार प्रकट गरे
    5 weeks 5 days ago
  • शब्द र भाव राम्ररी मिलाउनु
    5 weeks 5 days ago
  • यति मीठो संस्मरणको लागि हृदय देखि नै धन्यवाद
    5 weeks 6 days ago

लोकप्रिय रचनाहरू

Today's:

  • तिम्रो शुभ विवाहको उपलक्ष्यमा
  • खहरेको भेल-रहेछ
  • पछिल्ला रचनाहरू
  • जन्मदिनको शुभकामना
  • जन्मदिनको शुभकामना तिमीलाई
  • सरस्वती वन्दना
  • तिमी शितल दिने छायाँ
  • मझेरीमा लेख रचना प्रकाशन गर्दा..
  • छोरीको जन्मदिनको शुभकामना
  • माया गर्ने भन्दा, धोका दिने मायालु प्यारो हुन्छ
  • म पानी हुँ
  • मझेरी हिज्जे-संशोधन : शुद्ध नेपाली लेखौँ
  • प्रेमिलहरूको प्रेम दिवस
  • विद्यार्थी हुँ म
  • कुकुर
  • शान्तिनारायण श्रेष्ठका कवितामा समाजशास्त्रीय चिन्तन एक अबलोकन
  • यसै गरी मिलोस तिम्रो माया
  • प्रिय मेरी मायालु तिम्रो यादमा
  • काली
  • समयकाे धुन
  • नेपाली भाषाको शब्द-ढुकुटी
  • देशभक्त हुँ म
  • महलकी रानी
  • नेपाल मेरो घर
  • सहकारी नारा (कविता)
  • शुभ दिन बिहानीको
  • गजल
  • आग्रह
  • हाम्रो बारेमा
  • फेसबुकका शुभेच्छा र जीवनका वास्तविकता

Last viewed:

  • नेपालको सङ्गीत क्षेत्र र सिर्जन अविरलको पुस्तक
  • प्यारी र प्रेम दिवश
  • एउटा मृत्यु
  • माया !
  • मेरो माया चौरस्तामा
  • सिङ्गापुरे लाहुरेनी म
  • गजब छ मान्छे
  • तिरस्कार
  • आजको सपना
  • प्यारो साथी (भावनात्मक पत्र)
  • तिम्रो यादमा कविता
  • मोहनी लाग्ला है
  • ऋषि पञ्चमीको महत्व
  • आमा छउञ्जेल हो
  • अनुराधा कोइरालाप्रति
  • वसन्त कोकिल
  • कविता मायाको
  • पागल वस्ती र माँन्छे
  • आमा म बिहे गर्दिन
  • आमा
  • यो जीवनमा तिमीलाई पाउँछु कि भनी
  • शुभकामना! जन्मदिनको !!
  • पर्खाइ
  • लाटीको छोरो
  • भ्रमण-मौसम
  • साँच्चै मेरो देश यस्ती देखिन्छिन्
  • नेपाल निहुरिएको बेला
  • ओइ काठमान्डू !
  • दुई मुक्तक (तिमीलाई, भएँ)
  • कविलाई प्रकाशको सल्लाह
  • भलाकुसारी
  • मझेरी छनौट
  • ट्विटरमा
  • फेसबुकमा
  • रचना प्रकाशन गर्दा
  • प्रतिकृया
  • हाम्रो बारेमा
  • हिज्जे संशोधन

© २००८-२०२० सर्वाधिकार मझेरी डट कममा सुरक्षित